De volgende gebeurtenissen spelen zich af binnen het Britse Rijk (1585-1900):
1 De eerste grote Wereldtentoonstelling in London laat zien dat Groot-Brittannië de werkplaats van de wereld is.
2 De protestante Pilgrim Fathers stichten een Engelse nederzetting in Plymouth, Noord-Amerika.
3 Hoogopgeleide Indiers richten het Indian National Congress op in een streven naar gelijke kansen binnen het Brits-Indische bestuur.
4 De kolonisten in Noord-Amerika vormen een onafhankelijke federale staat, de Verenigde Staten van Amerika.
5 Groot-Brittannië verbiedt slavernij in grote delen van het Britse Rijk.
6 Het Verdrag van Allahabad markeert het begin van de Britse overheersing in India.
2p 1 Zet de gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde, van vroeger naar later. Noteer alleen de nummers.
In 1620 kwamen de Pilgrim Fathers aan in Plymouth, Noord-Amerika.
2p 2 Noem een pull- én een pushmotief van deze Pilgrim Fathers om Engeland in te ruilen voor Noord-Amerika.
In 1638 verscheen in Engeland een ooggetuigenverslag van de strijd tussen Engelse kolonisten en de Pequot, een indianenvolk in Noord-Amerika. Deze oorlog werd in 1637 gevoerd omdat de Pequot weigerden handel te drijven met de Engelse kolonisten, maar liever met Nederlandse kooplieden zaken deden. Kapitein John Underhill was de schrijver van het verslag. Hij beschreef hoe Engelse troepen, onder de leiding van kapitein John Mason en hemzelf, met hulp van Mohegan- en Narragansetindianen, het dorp van de Pequet in brand staken en de naar schatting vier- tot zevenhonderd Pequot in het dorp vermoorden. ‘Het licht van Gods woord schijnt over ons handelen,’ schreef Underhill na afloop.
3p 3 Ontleen aan deze gegevens:
– twee oorzaken voor de bijna volledige decimering van de inheemse bevolking van Noord-Amerika door de Engelse kolonisten, en
– een verklaring die de Engelse kolonisten gaven voor hun kracht ten opzichte van de inheemse bevolking van Noord-Amerika
Door een verbod op de slavernij van Indianen werd de exploitatie van de Spaanse koloniën in Zuid-Amerika moeilijker.
2p 4 Leg uit op welke manier deze situatie door kolonisten werd aangepakt.
KA 18
KA 18, 25
KA 25, 29
9789006781427_EB _hGes.indb 21
9789006781427_EB _hGes.indb 21 30/04/20 15:0730/04/20 15:07
Oriëntatietoets Examenbundel 2020 | 2021
KA 38, bron 1 In 1700 publiceert de Amerikaanse rechter Samuel Sewall het pamflet “The selling of
Joseph” (de verkoop van Jozef). Hierin schrijft hij:
“Het huidige grote aantal slaven in de provincie, en hun ongemakkelijk leven door hun slavernij, heeft velen aan het denken gezet of de grondslag van de slavernij wel stevig en goed genoeg is gelegd om het grote gewicht te kunnen dragen van het systeem dat daarop is gebouwd. Het is absoluut waar dat alle mannen, omdat zij als zonen van Adam mede-erfgenaam van hem zijn, in gelijke mate recht hebben op vrijheid en alle andere uiterlijke gemakken van het leven. Toelichting: Volgens de Bijbel stammen alle mensen van Adam af.”
Gebruik bron 1.
Uit de bron kun je opmaken dat Samuel Sewall verlichte ideeën heeft op politiek gebied.
2p 5 Toon dit aan en geef aan welk verband er bestond tussen een ideaal van de Verlichting en het abolitionisme.
Deel van de vraag ontleend aan: pilot-examen 2011-I, havo.
Drie gebeurtenissen/ontwikkelingen:
A In 1776 verklaren de Amerikaanse koloniën zich onafhankelijk van het Britse rijk en gaan verder als de Verenigde Staten.
B Met het afschaffen van de slavernij in het Britse rijk, dalen de Britse inkomsten uit Barbados en Jamaica.
C Met het afsluiten van het Verdrag van Allahabad neemt de Britse grip op India en het Indiase bestuur sterk toe.
Deze gebeurtenissen/ontwikkelingen staan met elkaar in verband.
3p 6 Leg uit dat gebeurtenis C een logisch gevolg is van zowel gebeurtenis A als ontwikkeling B.
De industriële revolutie begon in Groot-Brittannië. Daarvoor zijn veel verklaringen te geven, waaronder het bezit van koloniën.
2p 7 Noem twee manieren waarop het bezit van koloniën heeft bijgedragen aan de industrialisatie van Groot-Brittannië.
Het aannemen van de Reform Bill in 1832 was een overwinning voor de ondernemers uit industriële gebieden in Groot-Brittannië.
2p 8 Leg uit:
– wat de Reform Bill inhield, en
– waarom dit voor de industriële ondernemers een overwinning betekende.
In de negentiende eeuw verschilden de leefomstandigheden van fabrieksarbeiders-gezinnen op het platteland met fabrieksarbeidersfabrieksarbeiders-gezinnen in de stad.
3p 9 Maak dit duidelijk door:
– een manier te noemen waarop zowel fabrieksarbeidersgezinnen op het platteland als fabrieksarbeidersgezinnen in de stad het gezinsinkomen konden aanvullen, en
– een extra mogelijkheid te noemen die arbeiders op het platteland wel en arbeiders uit de stad niet hadden om in de levensbehoeften van hun gezin te voorzien, en
– aan te geven waarom fabrieksarbeidersgezinnen uit de stad dus meer nadelige gevolgen ondervonden van de Factory Acts uit 1833 dan fabrieksarbeidersgezinnen op het platteland.
De Britse gegoede burgerij vond het aan het begin van de negentiende eeuw steeds noodzakelijker om maatregelen te nemen tegen de slechte hygiënische omstandigheden
KA 27, 29
KA 25, 29, 30
KA 31, 33
KA 31, 32
KA 32
Geschiedenis havo Oriëntatietoets
23
© ThiemeMeulenhoff
In november 1918 lieten de Duitse keizer en de opperbevelhebbers van het leger het sluiten van de wapenstilstand over aan de Duitse overgangsregering. Dit gaf aanleiding tot het ontstaan van de dolkstootlegende.
2p 11 Leg dit uit.
bron 2 Postkaart met daarop de tekst ‘Grote jacht op de hazen’. De Duitsers zijn te
herkennen aan de Duitse helm, de Pickelhaube, en de Fransen zijn te herkennen aan de vlag en hun legeruniform heeft de kleuren rood en blauw:
Toelichting:
Om propaganda begrijpelijk te maken voor iedereen, worden landen vaak als dieren afgebeeld. Denk aan de Hollandse leeuw, Duitse adelaar of de Russische beer. Frankrijk wordt vaak als haan of haas afgebeeld.
Gebruik bron 2.
2p 12 Toon aan dat deze prent een goed voorbeeld is van propaganda en censuur tijdens de Eerste Wereldoorlog. Doe dat door te duiden:
– wat de boodschap is van deze prent, en
– welke werkelijkheid er tegenover deze boodschap stond.
Twee beweringen:
1 Dat Duitsland een volwaardige parlementaire democratie werd, was een gevolg van de Eerste Wereldoorlog.
2 Dat in Duitsland de parlementaire democratie ten onder ging in de jaren 1930, was een gevolg van de Eerste Wereldoorlog.
2p 13 Beredeneer de juistheid van elke bewering.
KA 40
KA 37, 40
KA 38, 39, 40
9789006781427_EB _hGes.indb 23
9789006781427_EB _hGes.indb 23 30/04/20 15:0730/04/20 15:07
Oriëntatietoets Examenbundel 2020 | 2021
bron 3 Spotprent van Leo Jordaan in De Groene Amsterdammer van 4 maart 1933. Hitler kijkt naar een pot ‘verkiezingen’ boven het brandende Rijksdaggebouw. De ondertitel luidt: “Hoogst merkwaardig, zoo juist als dat vuurtje van pas komt…!”
Gebruik bron 3.
Op 30 januari 1933 werd Hitler Rijkskanselier. Daarmee hadden de nazi’s nog niet heel Duitsland in hun macht. Aan het einde van 1933 was dat wel het geval.
3p 14 Maak duidelijk:
– (met twee beeldelementen uit de bron) op welke wijze de brand in het gebouw van de Rijksdag op 27 februari van invloed is geweest op de uitslag van de verkiezingen op 5 maart, en
– dat de Machtigingswet definitief een eind maakte aan de parlementaire democratie van de Republiek van Weimar.
KA 37, 38
Geschiedenis havo Oriëntatietoets
25
© ThiemeMeulenhoff
bron 4 Bella Fromm, een Amerikaanse journaliste van joodse afkomst, houdt voor haar krant in de Verenigde Staten een dagboek bij van haar verblijf in Duitsland. Op 20 april 1936 schrijft zij:
“Ik koop mijn bloemen en boter al jarenlang van een joods boertje op het platteland.
Sinds de ‘nationale verbetering’, zoals Goebbels de periode vanaf Hitlers machtsovername noemt, kan ik alleen nog maar fruit en bloemen bij hem kopen. De mensen van het platteland moeten hun eieren en boter aan groothandelaren verkopen. Vandaag was mijn boertje slecht geluimd. ‘Wat is er aan de hand Beer?’ vroeg ik. ‘De koe moet naar de stier, maar dat kan niet meer.’ ‘Hoe bedoelt u?’ Hij krabde zich op zijn achterhoofd en legde het me uit. ‘Kijk, zoals in alle kleine gemeenschappen verzamelen we geld om één stier te kunnen kopen. Iedere boer betaalt zijn deel en kan daarvoor zijn koeien laten bevruchten. Maar nu hebben de nazi’s verboden dat een Arische stier joodse koeien bevrucht.’ Ik kon geen woord meer uitbrengen. Ik wist niet eens dat er joodse koeien bestonden.”
Gebruik bron 4.
Twee interpretaties:
1 Uit het dagboek van Bella Fromm blijkt dat Duitsland in 1936 een racistische staat is.
2 Uit het dagboek van Bella Fromm blijkt dat Duitsland in 1936 een totalitaire staat is.
3p 15 Leg uit dat de bron beide interpretaties ondersteunt, maar dat op de tweede interpretatie ook kritiek mogelijk is.
Bron: pilot-examen 2006-II, havo.
De dag van de capitulatie, 8 mei 1945, wordt in Duitsland Stunde Null, het ’Uur nul’, genoemd om uitdrukking te geven aan het nieuwe begin dat moest worden gemaakt.
2p 16 Noem een politieke en een economische reden waarom in mei 1945 een geheel nieuwe start gemaakt moest worden.
bron 5 Fragment uit een toespraak van de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken, George Marshall, in Harvard op 5 juni 1947:
“De waarheid is dat Europa de komende drie of vier jaar zoveel meer buitenlands voedsel en andere essentiële producten – vooral uit Amerika – nodig heeft dan zij op dit moment kan betalen, dat Europa aanzienlijk meer hulp nodig heeft om een ernstige economische, sociale en politieke achteruitgang te voorkomen.
De remedie1 ligt in het doorbreken van de vicieuze cirkel en het herstellen van het vertrouwen van de Europese bevolking in de economische toekomst van hun eigen landen en van Europa als geheel. De fabrikant en de boer in heel grote gebieden moeten in staat en bereid zijn om hun producten te ruilen voor valuta waarvan de waarde niet ter discussie staat. […] Het is logisch dat de Verenigde Staten moeten doen wat zij kunnen om te helpen bij de terugkeer van een normale, gezonde economie in de wereld, zonder welke er geen politieke stabiliteit en geen blijvende vrede mogelijk is. Ons beleid is niet gericht tegen enig land of doctrine, maar tegen honger, armoede, wanhoop en chaos.”
Noot 1: hulpmiddel
Gebruik bron 5.
3p 17 Maak met behulp van de bron duidelijk:
– welke twee economische motieven de Verenigde Staten hadden voor het opzetten van de Marshallhulp, en
– dat de Marshallhulp gezien kan worden als onderdeel van de Amerikaanse containmentpolitiek.
KA 38
KA 40, 43
KA 45, 47
9789006781427_EB _hGes.indb 25
9789006781427_EB _hGes.indb 25 30/04/20 15:0730/04/20 15:07
Tips, tricks en informatie die jou helpen bij het slagen voor je eindexamen vind je op
examenbundel.nl! Nog meer kans op slagen? Volg ons ook op social media. #geenexamenstress