2. De protestantse begraafplaats
3. Het Nicolaaskerkhof 4. De Calvarieberg 5. Monumentaal groen
1. Het middeleeuwse kerkerf met zuidelijke uitbreiding uit 1887
Inleiding
Het oudste deel van de begraafplaats wordt gevormd door het middeleeuwse kerkerf waarop omstreeks 1497 de dorpskerk in baksteen is gebouwd. Het terrein is sinds 2001 gemarkeerd door een bakstenen rand die op de hoeken als muurruïne is opgetrokken. De kerkplattegrond is sinds die tijd ook in de vorm van een klinkerbestrating aangegeven. In de jaren 1860-1887 is de kerk successievelijk gesloopt. Het terrein wordt verder gekenmerkt door de aanwezigheid van grote monumentale bomen.
Omstreeks 1887 is de begraafplaats in zuidelijke richting uitgebreid.
Structuur
Van de diverse structuurelementen is slechts weinig tastbaars overgebleven.
Aan de westzijde treffen we een poort aan die sinds jaar en dag niet meer wordt gebruikt. Deze poort bevindt zich nagenoeg op de plaats waar het verlengde van de as van de kerk de westelijke terreingrens snijdt. Mogelijk bevond zich hier in de middeleeuwen de toegang tot het kerkerf. Dit blijft een
aannemelijke veronderstelling omdat een bewijs vooralsnog niet te geven is. In elk geval vormde deze poort de toegang tot het NH-deel van de begraafplaats en is tot 1965 in functie geweest.
De prent van De Beyer uit 1738 laat een poort zien aan de zuidzijde en op de tekening van Verhees zien we een deur aan de zuidzijde van het kerkschip in de tweede travee gerekend vanaf het westen. In de 18e eeuw werden kerk en kerkhof dus kennelijk aan de zuidzijde ontsloten.
Voor de uitbreiding uit ± 1887 was de terreingrens naar het zuiden verlegd. Waarschijnlijk is op het
einde van de 19e eeuw de aanlegstructuur veranderd waarbij deze poort is aangebracht. Vanaf de poort vond ontsluiting plaats via een hoofdpad nagenoeg evenwijdig aan de oostgrens van het terrein. De graven lagen waarschijnlijk in rijen evenwijdig aan dit pad hetgeen kan worden afgeleid uit de positie van de nog aanwezige rij graven van de familie Van Best. Op de kaart uit 1968 staat nog een tweetal posities vermeld die deze hypothese ondersteunt. De positie van de gietijzeren kruisen is hiermee eveneens in overeenstemming. Hieruit zou ook de ligging van de grens met de NH-begraafplaats, die
dateert uit 1900 en die in 1922 werd verlengd, kunnen worden verklaard. Ook deze grens ligt namelijk nagenoeg evenwijdig aan het pad. Oorspronkelijk werd het pad begeleid door een zestal beuken waarvan er nog vijf resteren.
Het lijkenhuisje
Passend binnen deze structuur is ook de positie van het lijkenhuisje. Het werd waarschijnlijk meteen bij de herinrichting gebouwd, dus kort voor 1890. Zekerheid bestaat hierover vooralsnog niet. In 1928 was het zodanig in verval dat het moest worden opgeknapt waarbij het "in zoo goed als nieuwe toestand" gebracht werd.
Bij de renovatie van 2001 verkeerde het weer in bouwvallige staat en moest het ingrijpend worden gerestaureerd. De westgevel kon daarbij worden behouden, maar de andere gevels en het dak zijn vernieuwd.
Aanwezige graven
Bovengronds bevinden zich een aantal grafmonumenten die om hun historische, culturele en funerair-typologische eigenschappen bijzonder waardevol zijn.
Richard Hamond
Het oudste nog aanwezige graf is dat van Richard Hamond. Het is ook tegelijk één van de meest
interessante graven op de oude begraafplaats (U-15-04). Het is een graf met een wapen in de grafsteen en omheind door een ijzeren hek. Deze Richard Hamond was een vermogend man die tot de Engelse landadel behoorde met als landgoed Westacre High House te Swaffham in het Graafschap Norfolk. Hij werd in 1773 geboren als zoon van Antonie Hamond en Amalia Polly. Kort na zijn geboorte stierf zijn moeder en zijn vader hertrouwde. Hamond kende diverse Valkenswaardse valkeniers en het is
waarschijnlijk daaraan te danken dat hij na een ruzie met zijn vader in 1820 naar Valkenswaard is gekomen. Boze tongen beweren overigens nog in 1926 dat hij gevlucht zou zijn omwille van een bedreven moord! Hij trok in bij de valkenier Hendrik Daems, die een woonhuis had op de Markt. Nadat het huis gekocht werd door de koopman Jan van Best, een kleinzoon van Hendrik Daems, blijft Hamond daar wonen. Op 73-jarige leeftijd overlijdt hij op 10 oktober 1845 en laat een groot deel van zijn
vermogen1 na aan de familie Van Best die daardoor tot de zeer vermogenden gaat behoren. Zodoende werd het de zonen van Jan van Best mogelijk gemaakt in Valkenswaard de eerste sigarenfabriek op te richten. Als zodanig symboliseert Richard Hamond dus de overgang van de valkerij naar de voor Valkenswaard eveneens zo karakteristieke sigarenindustrie.
Op de steen staat de volgende tekst:
SACRED TO THE MEMORY OF
RICHARD HAMOND ESQre SON OF ANTHONY HAMOND ESQre OF WESTACRE HIGH HOUSE IN THE COUNTRY OF NORFOLK IN ENGLAND
AND AMALIA HIS FIRST WIFE HE DEPARTED THIS LIFE ON THE 10th DAY OF
OCTOBER 1845 IN THE 73rd YEAR OF HIS AGE AFTER A RESIDENCE OF 25 YEARS IN THIS
VILLAGE
THIS TABLET IS PLACED HERE IN SISTERLY AFFECTION, BY SARA HAMOND, HIS ONLY REMAINING
SISTER
AND NEAREST SURVIVING RELATIVE
Er is nog een tweetal door smeedijzeren hekken omgeven graven:
U-16-04: de weduwe Boot-de Ligt;
U-16-07: Holzenbosch +1913 en v.d. Berg +1930.
1 Zijn testament was op 19 augustus 1829 opgemaakt door notaris J.F. van der Heijde in Eindhoven. Het bedrag was 24.000,- groot.
Er is een drietal gietijzeren kruisen, waarvan geen gegevens bekend zijn. Gelet op de plaats van de graven moet het echter de periode 1887-1915 betreffen. Aan de hand van de uitvoering van het gietwerk zijn ze mogelijk nog nauwkeuriger te dateren.
In de nabijheid bevindt zich een graf met betonnen kruis van 1928.
Op rij 2 van vak T bevinden zich de graven van de fabrikantenfamilie Van Best; een 8-tal klassegraven waarvan 7 met groot uitgevoerde monumenten. Het oudste dateert van 1871; het jongste van 1959 met bijzetting van 1982. Ze behoren tot de meest prestigieuze monumenten op het kerkhof.
Op locatie U-11-04 bevindt zich het graf van Pieter van de Elst. Hij was predikant van de Hervormde Gemeente van Valkenswaard en is overleden op 31 juli 1943. De eenvoud van dit graf staat in schril contrast tot de laatste rustplaats van de RK priesters in en bij de Calvarieberg.
Ook op locatie U-16-01 bevindt zich het graf van een predikant. Het is Hendrik Gerardus Oudegeest, echtgenoot van Aaltje Alida van der Breggen. Hij was geboren te Schelluinen op 1 augustus 1846 en overleed op 15 april 1922 in Valkenswaard. Hij werd 75 jaar.
Op U-13-01 ligt een wat 'rijker' graf van een predikant. Onder deze tombe ligt ds. Willem Beekhuis. Op de bovenzijde staat vermeld: "Willem Beekhuis, in leven predikant alhier, geb. te Oosterhaule, 26 juli 1845, overl. te Valkenswaard 21 juli 1908."
Het graf van Jonkheer Johan Hendrik Puiseau de Waubert is gelegen op de positie U-15-03. Hij was geboren te Sneek als zoon van Jonkheer Charles Louis Waubert de Puiseau en Vrouwe Henriette Margaretha Taetske Beuckers-Andreae.
Familie Boot
U-16-02: François Marie Boot * Asten 20 febr. 1860 + 1 dec. 1934.
U-16-03: Wilhelmina Cornelia Boot * Asten 7 maart 1851 + 13 aug. 1934.
U-16-04: Mevr. de weduwe Francisca Maria Boot-de Ligt * Rotterdam + 15 jan. 1910 te Valkenswaard (88 jaar).
U-16-05: Hendrik Boot * Asten 26 jan. 1858 # 28 juni 1923.
U-16-06: Gerardus Wilhelmus Boot * Asten 12 dec. 1847 + 12 nov. 1914.
Buitengewoon fraai is de compositie van dit vijftal graven: in het midden het met een hek omgeven graf van moeder omringd met de graven van haar vier kinderen. Tot in de dood is het gezin rond moeder verenigd.
Waardering
Dit deel van het terrein is zowel onder- als bovengronds buitengewoon waardevol. Onder de grond bevinden zich nog delen van de funderingen van de voormalige middeleeuwse kerk. Het gebied moet als archeologisch zeer waardevol worden aangemerkt.