Het belang van de verbinding van de lectoraten met het onderwijs wordt breed onderschreven maar blijkt in praktijk niet eenvoudig te realiseren. Voor dit lectoraat voorzie ik toch twee, elkaar aanvullende wegen:
De combinatiefunctie van dit lectoraat en het opleidingsmanagement van de opleiding fysiotherapie – een binnen de faculteit Gezondheid gangbare combinatie – stelt mij in staat langs meerdere wegen onderzoek en onderwijs direct op elkaar te betrekken. Zo hebben beide fysiotherapie curricula (NL en ESP) een leerlijn ‘klinisch redeneren’ die een prominente plaats in het onderwijs inneemt en studieonderdelen die specifiek zijn gericht op SDM en interprofessioneel samenwerken. Deze leerlijnen zijn geen geïsoleerde vakkenreeksen, maar vormen de ‘centrale lijnen’ binnen het curriculum met vertakkingen tot in alle studieonderdelen waardoor een geïntegreerd geheel ontstaat.
Het lectoraat beoogt breder bruikbare inzichten op te leveren waarmee de andere opleidingen ook hun voordeel kunnen doen. Zo hebben alle opleidingen binnen de faculteit GZ in hun curricula studieonderdelen gericht op het professioneel redeneren (in brede zin) en interprofessioneel samenwerken. Maar ook het cultiveren van een onderzoekende houding, constructief leren omgaan met onzekerheden, en gebruik van methoden zoals ‘deliberate’ reflectie (62) hebben breder betekenis dan alleen de eigen opleiding.
Als onderdeel van het lectoraat, de tweede onderzoekslijn, wordt onderzoek gedaan naar een optimale onderwijskundige vormgeving van onderwijs op het vlak van professioneel redeneren en beslissen, kritisch-constructief omgaan met
professionele onzekerheid, en cultivering van een nieuwsgierige, onderzoekende houding, reflectie en metacognitie. Binnen de HvA zijn enkele andere lectoraten thematisch nabij, waarmee ook samenwerking gezocht zal worden, in ieder geval de lectoraten Hoger onderwijs, onderzoek en innovatie van Didi Griffioen, en Beroepsonderwijs van Louise Elffers.
Dan nog even over de titel van deze rede.
In mijn ogen is een van de lastigste veranderingen die individuele zorgverleners moeten doormaken die van de “zelfverzekerde, kordaat optredende professional die precies weet wat de patiënt wil, nodig heeft en moet doen” naar “de professional die, zich bewust van onzekerheden en eigen beperkingen, in samenspraak met de patiënt en andere professionals, tot een werkwijze komt die antwoorden en het vertrouwen in de gevolgde aanpak oplevert bij alle betrokken personen”. Analoog hieraan is de beoogde ontwikkeling bij studenten ten opzichte van hun voorkeur voor het “krijgen van juiste antwoorden en zekerheid” naar “het leren constructief omgaan met vragen en onzekerheid” en het krijgen van vertrouwen dat hun manier van werken leidt tot de best mogelijke antwoorden.
Dankwoord
Tot slot wil ik iedereen die hier vandaag aanwezig was hartelijk danken voor uw belangstelling. Oprecht bedank ik de rector en het college van bestuur voor het in mij gestelde vertrouwen, als lector en opleidingsmanager.
Wilma Scholte op Reimer, decaan van de faculteit Gezondheid en van de faculteit Bewegen, Sport en Voeding: in ons allereerste gesprek op mijn kamer in Utrecht werd ik al getroffen door je bevlogenheid om, via onderzoek en onderwijs, de zorgpraktijk te verbeteren. Nog steeds als er gelegenheid is inhoudelijk over ontwikkelingen in de zorg te praten, komt je scherpe blik op allerlei vanzelfsprekendheden in de dagelijkse praktijk naar voren. Bedankt dat ik hier aan alle drie pijlers van de trias academica met jou mag werken.
Raoul Engelbert, lector primus inter pares: jij ging mij voor in deze functie en hebt een stevig fundament neergelegd om het onderzoek binnen de opleiding en in de faculteit te laten gedijen. Aan mij de opgave om dit fundament goed te benutten, hierop voort te bouwen en dat stevig te verbinden met het onderwijs in de opleiding. Graag zal ik daarin nog vaker gebruik maken van jouw ervaring en goede raad.
Eric de Leede, bedrijfsvoerder van de faculteit: Robuust in je opvattingen maar niet rigide, laat jij je door goede inhoudelijke argumenten tot andere standpunten (ver)leiden. Dank voor je heldere, open manier van samenwerken.
Collega opleidingsmanagers/lectoren en bijzonder lectoren: Margo van Hartingsveldt, Corine Latour, Bart Visser, Marike van der Schaaf, Bianca Buurman, Martijn Stuiver, Martin van der Esch en Lea den Broeder. Met jullie, collega opleidingsmanagers/lectoren, deel ik het genoegen om te schaken op ten minste drie borden, en de moeite om onderzoek, onderwijs en praktijk steeds te verbinden. De manier waarop jullie dat doen is voor mij een bron van inspiratie. Jullie, bijzonder lectoren, vormen een bijzonder belangrijke toevoeging die het onderzoek van deze faculteit aanzienlijk steviger maakt. Ik kijk met genoegen vooruit naar nieuwe gelegenheden voor verdere samenwerking.
Promovendi en onderzoekers van de opleiding: jullie combineren het werken aan je onderzoek met het geven van onderwijs. Beide dingen goed doen is al geen sinecure en met jullie gedrevenheid en ambitieniveau maken jullie dat voor jezelf zeker niet eenvoudiger. Mooi om te zien hoe jullie er ‘echt voor gaan’.
In de directe nabijheid van het onderzoek van Mel Major (kwaliteit van herstel na Intensive Care opname), Janneke de Vries (fysieke en psychosociale klachten van (jong) volwassenen met gegeneraliseerde hypermobiliteit), Miriam Wijbenga (het leren van gezondheidszorg studenten in buitenland stages) en Tom Vredeveld
(lage rugpijn in relatie tot urologische klachten) leer ik van jullie en geniet ik van jullie worstelingen én groei. Dank dat jullie mij daar deelgenoot van maken.
Het docententeam, NL en ESP, van de opleiding fysiotherapie: jullie vormen de basis van waaruit wij – als opleiding aan de HvA – onze bijdrage leveren aan de praktijk; natuurlijk door talenten te helpen ontwikkelen tot startbekwame collega’s, maar ook door signalen uit het werkveld op te pikken en te vertalen naar ons onderwijs. De volharding waarmee jullie in de afgelopen periode de gevolgen van krimp (numerus fixus) tegelijk met vernieuwing van beide curricula hebben gedragen, dwingt respect af. Docenten van ESP (European School of Physiotherapy): als klein maar hecht team gaan jullie ‘all the way’ voor kwaliteit en die maken jullie meer dan waar. Fijn hoezeer ik op jullie kan vertrouwen.
Veel dank ben ik ook verschuldigd aan Rosanne Scholte, hoofd van de opleiding, die dagelijks naast me staat en daarin veel van hetgeen in de opleiding moet gebeuren volledig opvangt, zodat ik aandacht mag hebben voor onderzoek en innovatie in de praktijk. Xandra, Benno, Nina, Gijs, Remko, Hielke, Angelique, Michel, Albertina, Hennie, Sarah, Jaap, Kiek, Marleen en Bas: zonder iemand anders tekort te willen doen, het ‘loopt’ in de opleiding dankzij jullie.
Ik heb het geluk gehad altijd in mijn leven weer mensen te ontmoeten die voor mij een bron van inspiratie zijn geweest, in wetenschap, in de bevlogenheid waarmee ze zich inzetten voor de goede saeck, in wie ze zijn. Reflecterend op de keuzes die ik in de loop van tijd heb gemaakt en de personen die daarin betekenisvol voor mij waren, zijn dat er inmiddels teveel om nu allemaal te noemen.
Frank van Hartingsveld: er zijn niet veel docenten van wie de studenten filmpjes op YouTube zetten om uitdrukking te geven aan hun waardering voor authenticiteit. Onze wegen gaan inmiddels al ruim twee decennia terug en omvatten een variëteit aan gedeelde passies: van het doorgronden van motorisch leren en coördinatie in functioneel bewegen, tot taalkunst, humor, en muziek luisteren en spelen. Mijn vrouw en ik, hoofdbestuur en twee enigst leden van het Nederlands Genootschap ter Bevordering van het Sterke Werkwoord (NGBSW) zouden jou graag verwelkomen als erelid. Dank voor jouw vriendschap.
Zoals ik straks al aangaf werk ik momenteel steeds intensiever samen met Noor Christoph, Vincent Geukers en Rien de Vos, allen van het AMC, rondom interprofessioneel onderwijs. Ik heb alle vertrouwen in de weg die we hierin samen gaan om op dit terrein praktijk- en onderwijsinnovaties door onderzoek te funderen. Het zou mooi zijn als onze initiatieven en werk weer anderen zouden kunnen inspireren, en het netwerk van zorgprofessionals voor wie IPE aan het hart gaat, blijft groeien. Dank hiervoor.
Lieve familie en vrienden, heel veel dank dat jullie er – ongeacht het moment – voor me zijn. Ik besef heel goed dat in vroeger jaren mijn twijfel aan allerlei zekerheden of het vragen naar het naadje van de kous voor jullie niet altijd even comfortabel was. Maar die aloude verzuchting “hij wil weer bewijs” ben ik inmiddels voorbij. Ik geniet van het omgaan met onzekerheid, van het onverwachte, het – liefst onder druk – moeten improviseren en wens dat eigenlijk iedereen toe.
En dan de krachten op de achtergrond van mijn werk. Laura en Michiel: vroeger kon ik met trots zeggen dat ik op elke leeftijd van jullie heb genoten. Inmiddels staan jullie volledig op eigen benen en nog steeds voel ik die trots en hoe belangrijk jullie voor me zijn. Samen, met Vincent erbij, hebben we het goed.
Gon, in de ruim 35 jaar dat wij lief en leed met elkaar delen, zijn we samen groot geworden, door aandacht voor elkaar en de ruimte die we elkaar gunnen om te groeien. Ik ben trots dat ik jou als mijn vrouw aan mijn zijde mag hebben en hoop met jou dit leven nog lang te mogen vieren.
Stephan Ramaekers
Biografie
Stephan Ramaekers volgde zijn opleiding als fysiotherapeut aan de voorloper van de huidige Hogeschool Zuyd. Na zijn afstuderen in 1982 werkte hij onder andere in de revalidatie (bij centraal-neurologische aandoeningen) en voor specifieke groepen (oorlogsslachtoffers). Eind jaren ’80 wordt hij uitgezonden naar Zambia om aldaar te gaan werken aan innovatie van de opleidingen van (para)medici in de revalidatie. Centraal in zijn werk daar staat ‘community based rehabilitation’, een wijze van organiseren van gezondheidszorgvoorzieningen waarbij de revalidatie van patiënten – fysiek, mentaal en sociaal-maatschappelijk – vrijwel geheel is ingebed in bestaande structuren binnen de eigen leefgemeenschap.
Terug in Nederland komt hij, via zijn masteropleiding Health sciences education (universiteit Maastricht) en verantwoordelijkheid voor een eenjarige opleiding voor Indonesische docenten Fysiotherapie in Nederland (samenwerkings-project HvA en het Tropeninstituut), terecht bij de opleiding fysiotherapie van de HvA. Daar zal hij zich, naast het verzorgen van onderwijs over diagnostiek en oefentherapeutische behandeling, inzetten voor twee grote curriculuminnovaties. Inhoudelijk staan daarin centraal de inbedding van ‘methodisch werken’ in de fysiotherapie en een gerichtheid op ‘functioneel bewegen’; didactisch krijgen met name casus- en probleemgestuurde werkvormen en curriculaire samenhang (thematisch, leerlijnen) prominent aandacht. Deze innovaties blijken tevens fundamenteel voor zijn bijdrage aan de opleiding voor Amerikaanse studenten fysiotherapie in Nederland (voorloper van European School of Physiotherapy) en voor de ontwikkeling van de landelijke beroepscompetentieprofielen 1998 en 2005 in opdracht van de beroepsgroep (KNGF).
Eind jaren ’90 vertrekt Stephan naar de universiteit Utrecht waar hij, als onderwijskundige, met opleidingen en docenten werkt aan het realiseren van inhoudelijk en didactisch hoogwaardig onderwijs. Zijn werk heeft vooral betrekking op opleidingen voor de gezondheidszorg (waaronder gezondheidswetenschappen, farmacie, geneeskunde, diergeneeskunde, biomedische wetenschappen, klinische en forensische psychologie, medisch-specialistische vervolgopleidingen); zijn focus en specifieke bijdragen betreffen met name onderwijsinnovaties op curriculumniveau en het opleiden van professionals. In 2004 wordt hij benoemd als universitair hoofddocent bij de UU met als specifieke leeropdracht ‘curriculumdesign’, in relatie tot competentieontwikkeling. In de loop van zo’n 17 jaar bij de UU neemt hij deel aan tientallen projecten, binnen en buiten Nederland, waarin nieuwe opleidingen of grootschaliger innovaties daarvan worden gerealiseerd.
Zijn scholing en ervaringen hebben hem gesterkt in zijn drive om onderzoek in het teken te plaatsen van de praktijk en innovaties te verbinden met onderzoek.
De manieren waarop studenten leren om te komen tot oplossingen van problemen, hoe professionals oordelen en beslissingen nemen, hoe zij daarbij omgaan met informatie, onzekerheid en onvoorspelbaarheid, en de ontwikkeling van die competenties op langere termijn, hebben daarin zijn bijzondere belangstelling. Vanaf 2006 krijgt dat vorm in promotieonderzoek, toegespitst op het klinisch redeneren in de diergeneeskunde. Samen met de professoren Albert Pilot (onderwijs), Peter van Beukelen (diergeneeskunde) en Wim Kremer (diergeneeskunde), en dr. Hanno van Keulen (onderwijs) richt hij zich in dat onderzoek op de ontwikkeling van het ‘klinisch redeneren’ op de langere termijn en duurzame scholing van studenten op dit terrein.
Medio 2016 maakte Stephan opnieuw de overstap naar de HvA. Als lector en opleidingsmanager is hij verantwoordelijk voor de opleiding Fysiotherapie met zowel een vierjarige Nederlandse variant als een driejarige internationale (ESP). Beide varianten zitten nu in de laatste fase van een curriculuminnovatie waarin actuele ontwikkelingen in de zorg zijn meegenomen. Stephan participeert in activiteiten van ACHIEVE, is thans copromotor in enkele lopende promotieonderzoeken, begeleid prepromotie trajecten en studies buiten promotie. Hij neemt actief deel aan diverse netwerken waaronder Eerste Lijn Amsterdam en Almere, NVMO (o.a. interprofessioneel samenwerken en onderwijs) en AHEAD (Amsterdam Health Education and Discovery).
Referenties
1. Bogner, MS (1994, 2018). Human error in medicine, Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates
2. Ledley, RS & Lusted, LB. (1959). Reasoning foundations of medical diagnosis. Science,
130, 9-21
3. Jonassen, DH (2004). Learning to Solve Problems: An Instructional Design Guide. San
Francisco, CA: Pfeiffer
4. Makridakis, S, Kirkham, R, Wakefield, A, Papadaki, M, Kirkham, J, Long, L (2018). Forecasting, uncertainty and risk; perspectives on clinical decision-making in preventive and curative medicine, International Journal of Forecasting, Available online 5 January 2018
5. Norman, GR, Monteiro, SD, Sherbino, J, Ilgen, J, Schmidt, HG, Mamede, S (2017). The causes of errors in clinical reasoning: cognitive biases, knowledge deficits, and dual process thinking. Academic Medicine, 92 (1), 23-30
6. Veer, AJE de, Francke, AL, Poortvliet, EP, Vogel, B (2007). Factsheet: Meningen van
verpleegkundigen en verzorgenden over de complexiteit van zorg. Utrecht: NIVEL
7. Boshuizen, HPA, Schmidt, HG, Custers, EJFM, & van de Wiel, MW (1995). Knowledge development and restructuring in the domain of medicine: The role of theory and practice. Learning and Instruction, 5(4), 269-289
8. Kahneman, D (2011). Thinking, Fast and Slow. New York: Farrar, Straus and Giroux 9. Norman, GR and Eva, KW (2010). Diagnostic error and clinical reasoning. Medical
Education, 44: 94-100
10. Merriënboer, JJG van & Sweller, J (2005). Cognitive Load Theory and Complex Learning: Recent Developments and Future Directions. Educational Psychology
Review, 17(2), 147-177
11. Custers, EJFM (2015). Thirty years of illness scripts: Theoretical origins and practical applications, Medical Teacher, 37(5): 457-462
12. Graber, ML, Franklin, N, & Gordon, R (2005). Diagnostic Error in Internal Medicine.
Archives of Internal Medicine, 165(13), 1493-1499
13. St-Onge, C, Landry, M, Xhignesse, M, et al. (2016). Age-related decline and diagnostic performance of more and less prevalent clinical cases. Advances in Health Sciences
Education Theory and Practice. 21: 561-570
14. Norman, GR (2005). Research in clinical reasoning: past history and current trends.
Medical Education, 39(4), 218-427
15. Engel, PJH (2008). Tacit knowledge and visual expertise in medical diagnostic reasoning: Implications for medical education, Medical Teacher, 30(7), e184-e188 16. Eva, KW, Hatala, RM, Leblanc, VR, and LP Brooks (2007). Teaching from the clinical
reasoning literature: combined reasoning strategies help novice diagnosticians overcome misleading information. Medical Education, 41(12): 1152-1158
17. Marcum, JA (2012). Integrated model of clinical reasoning. Journal of Evaluation of
Clinical Practice, 18: 954-961
18. Cate, O ten, Custers, EJFM, Durning, SJ (eds) (2018). Principles and Practice of
Case-based Clinical Reasoning Education. Cham: Springer
19. Greenhalgh, T, Snow, R, Ryan, S, Rees, S, and H Salisbury (2015). Six ‘biases’ against patients and carers in evidence-based medicine. BMC Medicine, 13: 1
20. Barratt, A (2008). Evidence based medicine and shared decision making: the challenge of getting both evidence and preferences into health care. Patient Education and
Counseling, 73: 407–412
21. Ouwens, M, Burg, S van der, Faber, M, Weijden, T van der (2013). Shared decision making & zelfmanagement, Nijmegen: Scientific Institute for Quality of Healthcare 22. Patiëntenfederatie Nederland (2017). Meldactie ‘Samen Beslissen met de zorgverlener’,
Utrecht: augustus 2017
23. Baars et al, (2010). Patients’ Preferences regarding Shared Decision-Making in the Treatment of Inflammatory Bowel Disease: Results from a Patient-Empowerment Study, Digestion, 81: 113-119
24. Godolphin, (2009). Shared decision making, Healthcare Quarterly, 12 (SP): e186-e190 25. Coulter, A, Collins, A (2011). Making Shared Decision-Making a Reality: No Decision
About Me, Without Me. London: The King’s Fund
26. Lee, MK, Noh, DY, Nam, SJ, Ahn, SH, Park, BW, Lee, ES, Yun, YH, (2010). Association of shared decision-making with type of breast cancer surgery: a cross-sectional study,
BMC Health Services Research, 10: 48
27. Van Tol-Geerdink, JJ, Stalmeier, PFM, van Lin, ENJT, Schimmel, EC, Huizenga, H, van Daal, WAJ, and JW Leer (2006). Do patients with localized prostate cancer treatment really want more aggressive treatment? Journal of Clinical Oncology, 28: 4581-86 28. Stacey, D, Légaré, F, Lewis, K, et al. (2017). Decision aids for people facing health
treatment or screening decisions. Cochrane Database Systematic Review 2017 Apr
12;4:CD001431
29. Montori, VM, Brito, JP, Murad, MH. (2013). The Optimal Practice of Evidence-Based Medicine. Incorporating Patient Preferences in Practice Guidelines. JAMA. 310(23): 2503–2504
30. Jordan JL, Ellis SJ, Chambers R (2002). Defining shared decision making and concordance: are they one and the same? Postgraduate Medical Journal, 78: 383-384 31. Oshima Lee E, Emanuel EJ. (2013). Shared decision making to improve care and
reduce costs. New England Journal of Medicine, 368: 6-8
32. Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (2017). Zonder context geen bewijs.
33. Joosten EAG, DeFuentes-Merillas L, de Weert GH, Sensky T, van der Staak CPF, de Jong CAJ (2008) Systematic Review of the Effects of Shared Decision-Making on Patient Satisfaction, Treatment Adherence and Health Status. Psychotherapy and
Psychosomatics, 77: 219-226
34. Légaré, F, Ratté, S, Gravel, K and ID Graham (2008). Barriers and Facilitators to Implementing Shared Decision-Making in Clinical Practice: Update of a Systematic Review of Health Professionals’ Perceptions. Patient Education and Counseling 73(3): 526-35
35. Panter-Brick, C, Eggerman, M (2018). The field of medical anthropology in Social Science & Medicine, Social Science & Medicine, 196: 233–239
36. Kaljouw, M, Vliet, K van (2015). Naar nieuwe zorg en zorgberoepen: de contouren. Diemen: Zorginstituut Nederland, Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen 37. Weiner, SJ, Schwartz, A (2016). Contextual Errors in Medical Decision Making:
Overlooked and Understudied. Academic Medicine. 91(5): 657–662
38. Zorgkoepels FMS, NFU, NVZ, PF Nederland, V&V (2018). Tijd voor verbinding. De volgende stap voor patiëntveiligheid in ziekenhuizen. Utrecht:
39. Manser, T. (2009). Teamwork and patient safety in dynamic domains of healthcare: a review of the literature. Acta Anaesthesiologica Scandinavica, 53: 143-151 40. O’Leary KJ, Ritter CD, Wheeler H, et al (2010). Teamwork on inpatient medical units:
assessing attitudes and barriers, BMJ Quality & Safety, 19: 117-121
41. Vyt, A (2017) Interprofessioneel en interdisciplinair samenwerken in gezondheid en
welzijn. Antwerpen: Garant
42. Braithwaite J, Clay-Williams R, Vecellio E, et al. (2016). The basis of clinical tribalism, hierarchy and stereotyping: a laboratory-controlled teamwork experiment. British
Medical Journal Open. 2016; 6(7): e012467
43. Walton MM. (2006). Hierarchies: the Berlin Wall of patient safety. Quality & Safety in
Health Care, 15(4): 229-230
44. Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (2007). Complexiteit
van de zorg. Utrecht: NIVEL
45. Plsek, PE & Greenhalgh, T (2001). The challenge of complexity in health care. British
Medical Journal, 323(7313): 625–628
46. Berg, M (1997). Problems and promises of the protocol. Social Science & Medicine, 44 (8): 1081-1088
47. Timmermans, S & Aimeling, R (2009). Objectification, standardization, and commodification in health care: A conceptual readjustment. Social Science &
Medicine, 69 (1): 21-27
48. Paredes, M (2018). Can Artificial Intelligence help reduce human medical errors? Two examples from ICUs in the US and Peru, Boston: MIT, 1-12
49. Sauter, TC, Hautz, WE, Hostettler, S, Brodmann-Maeder, M, Martinolli, L, Lehmann, B, Exadaktylos, AK & Haider, DG (2016). Interprofessional and interdisciplinary simulation-based training leads to safe sedation procedures in the emergency department.
Scandinavian Journal of Trauma, Resuscitation and Emergency Medicine, 24(97)
50. Sacket, DL, Rosenberg, WMC, (1995). On the need for evidence-based medicine.
Journal of Public Health, 17(3), 330–334
51. Trinder (2008). Evidence-Based Practice: A Critical Appraisal, Oxford: John Wiley &
Sons
52. Huber, M, Knottnerus JA, Green, L, Horst, H van der, Jadad, AJ, Kromhout, D, Leonard, B, Lorig, K, Loureiro, MI, Meer, JWM van der, Schnabel P, Smith R, Weel, C van, Smid, H (2011). How should we define health? British Medical Journal, 343(4163): 235-237 53. Vliet, K van, Grotendorst, A, Roodbol, P (2017). Anders kijken, anders leren, anders
doen. Grensoverstijgend leren en opleiden in zorg en welzijn in het digitale tijdperk.
Diemen: Zorginstituut Nederland, Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen 54. Taskforce Ministerie van VWS (2018). De juiste zorg op de juiste plek. Den Haag:
Ministerie VWS
55. Eraut, M (1994; 2004). Developing professional knowledge and competence, London: