Het karakter van elektronische detentie

Elektronische detentie, zoals het thans op experimentele basis wordt uitgevoerd, onderscheidt zich van elektronisch toezicht (ET) doordat het dient als vervanging van een korte vrijheidsstraf in een penitentiaire inrichting (zie ook hoofdstuk 2). ED heeft uitsluitend een vrijheidsbenemend karakter terwijl ET een vrijheidsbeperkend karak-ter heeft. ED wordt uitgevoerd zonder inhoudelijk programma en is niet gericht op gedragsbeïnvloeding⁴². ED geschiedt op basis van vrijwilligheid en men spreekt daarom meestal over deelnemers in plaats van gedetineerden. ED vind plaats buiten de penitentiaire inrichting, in de meeste gevallen in de woning van de gedetineerde, mits deze daarvoor geschikt is. De volwassen huisgenoten van de deelnemer moeten daarom instemmen met ED.

Degenen die in aanmerking komen voor ED zijn de ‘zelfmelders’, dat wil zeggen veroordeelden die een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf opgelegd hebben gekregen en die zich zelf dienen te melden bij een penitentiaire inrichting als ze een oproep krij-gen om de straf te ondergaan. Om in aanmerking te komen voor ED mag de opgeleg-de straf maximaal drie maanopgeleg-den zijn. Een verooropgeleg-deelopgeleg-de kan echter langer dan drie maanden deelnemen aan ED. Als de deelnemer tijdens de eerste detentieperiode een vervolgvonnis krijgt, kan hij deze straf aansluitend op zijn eerste ED periode uitzitten. De maximale duur van deelname aan ED kan daardoor oplopen tot 120 dagen. Om in aanmerking te komen voor ED moeten veroordeelden voldoen aan een aantal voorwaarden.

• het moet om zogenaamde ‘zelfmelders’ gaan;

• de straf kan voor maximaal 90 dagen worden opgelegd. Als er sprake is van ver-volgvonnissen tijdens de periode van ED, kan de duur verlengd worden met ten hoogste 30 dagen;

• instemming van huisgenoten is vereist;

• de deelnemer moet over een vaste woon- of verblijfplaats beschikken;

• de deelnemer moet een geldige verblijfsvergunning en identiteitspapieren hebben; • de deelnemer moet de Engelse of Nederlandse taal machtig zijn.

42 Circulaire DJI aan de algemeen directeuren van de penitentiaire inrichtingen, d.d. 10 november 2003, kenmerk 5247387/03/DJI.

Uitgesloten van deelname zijn veroordeelden:

• die na detentie zullen worden uitgezet of uitgeleverd; • die TBS hebben gekregen;

• die een delict hebben begaan die grote maatschappelijke onrust heeft veroorzaakt in de zin van art. 67a, Wetboek van Strafvordering;

• bij wie sprake of een ernstig vermoeden is van een psychosociale of psychiatrische stoornis;

• bij wie sprake of een ernstig vermoeden is van alcohol- of drugsproblematiek.

3.3.2 Procedure

In november 2003 werd elektronische detentie ingevoerd, vooralsnog op projectbasis. Elektronische detentie is bestemd voor zelfmelders die een straf van maximaal drie maanden moeten uitzitten. De gegevens van gestraften die aan dit criterium voldoen worden door het Landelijk Coördinatiecentrum Arrestatiebevelen (LCA) overgedra-gen aan het Bureau Capaciteitsbenutting en Logistiek (BCL – zie figuur 1). Het LCA is een onderdeel van het Ministerie van Justitie waar de tenuitvoerlegging van vrij-heidsstraffen wordt gecoördineerd. Het BCL coördineert de plaatsing van gedetineer-den in penitentiaire inrichtingen.

Het BCL stuurt de betrokkene een aanmeldformulier dat binnen 14 dagen aan het BCL moet worden teruggestuurd als de betrokkene in aanmerking wil komen voor ED. Bij een positieve reactie stuurt het BCL de gegevens van betrokkene door naar de afdeling Penitentiaire Inrichtingen Administratief (PIA) waar de uitvoering van ED is ondergebracht. De PIA nodigt betrokkene uit voor een intakegesprek. Tijdens dit intakegesprek, gehouden door een medewerker ED aan de hand van een checklist, vindt een verdere screening van de betrokkene plaats. Er wordt gecontroleerd of de betrokkene een vast woonadres heeft, niet alcohol- of drugsverslaafd is en geen psy-chische problemen of psychiatrische stoornis heeft. Als de deelnemer aan de voor-waarden voldoet tekent hij een overeenkomst met de uitvoeringsorganisatie ED. Daarbij wordt hij erop gewezen dat hij zelf verantwoordelijk is voor het stopzetten van een eventuele uitkering. Tot 1 januari 2005 mocht justitie namelijk geen gege-vens aan de gemeente doorgeven in verband met de privacy wetgeving. Sedert deze datum is dit echter aangepast. Justitie geeft nu gegevens over gedetineerden door aan het Inlichtingen Bureau (IB). Het Inlichtingen Bureau is een databank waar uitke-ringsorganisatie inlichtingen over uitkeringsgerechtigden kunnen opvragen. Het IB is met name opgericht om zogenaamde witte fraude te bestrijden. Krachtens de Wet Sociale zekerheidsrechten Gedetineerden heeft een gedetineerde geen recht op een uitkering en dit geldt ook voor deelnemers ED.

De medewerker van het bureau ED geeft vervolgens een advies of de betrokkene in aanmerking komt voor ED. Het uiteindelijk besluit over deelname aan ED wordt door

de selectiefunctionaris van het BCL genomen, op grond van het advies van de mede-werker ED. Bij een negatieve beslissing kan de gedetineerde hiertegen bezwaar in-dienen bij de selectiefunctionaris.

Deelnemers die zich niet aan de gemaakte afspraken houden, kunnen een formele waarschuwing krijgen. Bij een eventuele tweede waarschuwing wordt ED onmiddel-lijk beëindigd. Als ED voortijdig wordt beëindigd, volgt een gesprek van de deelne-mer met een directielid van de penitentiaire inrichting waaronder de betreffende PIA valt. Het directe lid adviseert of het traject beëindigd moet worden maar de selectie-functionaris neemt de uiteindelijke beslissing. Als besloten wordt ED te beëindigen wordt de deelnemer alsnog in een penitentiaire inrichting ingesloten. De rechtspositie van deelnemers ED is dezelfde als die van gedetineerden, in het kader van de Pbw. Deelnemers bij wie ED gedwongen wordt beëindigd hebben dus het recht om een bezwaarschrift in te dienen.

LCA 1eselectie geen ED _{wel ED} zelfmeld-procedure (insluiting PI) BCL bericht aan gedetineerde reactie gedeti-neerde negatief (zelfmeldprocedure) reactie gedeti-neerde positief negatief advies PIA positief advies PIA deelname PIA intake BCL mogelijkheid tot bezwaarschrift

Figuur 1 – Besluitvorming deelname ED

3.3.3 Organisatie⁴³

De uitvoering van elektronische detentie is ondergebracht bij de Penitentiaire Inrich-tingen Administratief (PIA) van de vijf hofressorten. PIA’s zijn gevestigd in Arnhem, Groningen, Haarlem, Roermond en Rotterdam. De PIA’s verzorgen de administratie-ve afhandeling van de, administratie-veelal extramurale, penitentiaire programma’s. Vanwege de ervaring met extramurale programma’s is ervoor gekozen ED bij de PIA’s onder te

brengen. Een PIA staat onder leiding van een hoofd die verantwoording aflegt aan de locatiedirecteur van de penitentiaire inrichting waar de betreffende PIA is onderge-bracht. De uitvoering van elektronische detentie is direct de verantwoordelijkheid van het hoofd PIA. Bij de meeste PIA’s is het grootste deel van de uitvoerende werk-zaamheden in het kader van ED gedelegeerd naar een eerste medewerker ED die leiding geeft aan een team van medewerkers ED.

Figuur 2 – Hiërarchische organisatie ED

In figuur 2 is de getrapte organisatiestructuur van de uitvoering van ED weergegeven. De locatiedirecteur valt op zijn beurt weer onder de verantwoordelijkheid van een algemeen directeur. Er zijn in totaal 20 algemeen directeuren die verantwoording afleggen aan de sectordirecteur gevangeniswezen.

3.3.4 Kengetallen