e. DeNED.HERV.KERK, in 1818 gebouwd op de fundeeringen eener in 1505 vermelde parochiekerk, is een eenvoudig baksteenen gebouw, bestaande uit een driezijdig gesloten schip. Boven den ingang een steen met Latijnsch opschrift betreffende de verbouwing, en: 1818. De kerk bezit:
Zilveren Avondmaalsbeker, met opschrift en: 1687.
Klok, in 1528 gegoten door Gerhardus van Wou en Jan ter Stege.
g. Ten Oosten van de kerk eenBOERENWONING(± 1750): stelp.
h. Een houten kuip (doopvont?) op vier pooten, gevonden op de Buitengreven in
den Haskerveenpolder, is thans in het Friesch museum te Leeuwarden.
Haskerhorne.
e. DeNED.HERV.KERK, in 1913 herbouwd op oude fundeeringen, bezit: Gebeeldhouwden eiken preekstoel (XVII A).
Doophek (XVII A).
Rijk gesneden orgel (XVIII c, vernieuwd in 1873).
Grafzerken: 1575, 1645, 1731, 1760 en 1770; een afgesleten zerk (XVII) in het voetpad voor de kerk.
g. Oud-FriescheGREIDBOERDERIJ(1644, later veel verbouwd).
Heerenveen. Zie blz. 133.
Joure.
d. HetRAADHUISder gemeente Haskerland, een eenvoudig gebouw (XIX a), heeft een gevel met rechte houten kroonlijst en driehoekig fronton, waarin het
gemeente-wapen. In het gebouw wordt bewaard een bronzen sluitgewicht (1619), in den trant van die te Sloten en te IJlst.
e 1. DeNED.HERV.KERKis een van roode en gele baksteen, met toepassing van zandsteen opgetrokken gebouw, bestaande uit een schip (1644, of toen verbouwd?) van twee, door zuilen gescheiden, beuken, met een gemeenschappelijke driezijdige sluiting, doch afzonderlijke zadeldaken; en eenen in 1628 gebouwden vierkanten toren tegen den breederen noordelijken beuk. Langs de muren zware steunbeeren. Het zuidelijke schip heeft aan
de westzijde een puntgevel met zandsteenen afdekkingen, aanzetkrullen en een segmentvormig fronton, en een westelijken ingang (: 1644), geflankeerd door pilasters, waarop een fronton met ‘Flekke Joure’; een dergelijken ingang aan de zuidzijde (: 1644); rondbogige vensters met zandsteenen neg- en boogblokken. De toren bestaat uit een vierkant gedeelte van drie door zandsteenen lijsten gescheiden geledingen, afgedekt door een omgang met balustrade en bekroond door een houten achtkant, waarop een open koepel met spits en windvaan. In de onderste geleding aan de westzijde een rondbogige ingang, met diep geprofileerde omlijsting en met een sluitsteen, waarin een opschrift betreffende het leggen van den eersten steen, en: 1628. In de overige geledingen rondbogige nissen met zandsteenen boogblokken.
Inwendig: tusschen de beide schepen een rij van vijf Dorische zuilen; houten tongewelven met geprofileerde schinkels en trekbalken op sleutelstukken; op een der trekbalken een opschrift, vermeldend het leggen van den eersten steen en: 1644, met het wapen-van Baerdt en dat van Joure. Op de verdieping van den toren de oude gerechtskamer, waarin een schouw (XVII b) met nog een van de oorspronkelijke twee consoles; beschilderde balkenzoldering; tribune met balustrade; geschonden eiken deurtjes, en een driedeelig venster met luiken, waarvan het middelste benedenwaarts openklapt (voormalige pui voor afkondigingen). De kerk bezit:
Preekstoel (XVII b, geverfd), met ruggeschot en klankbord, zonder snijwerk. Eenvoudig doophek (XVII b).
Overhuifde heerenbank (1645) van de familie van Baerdt, met wapen-van Baerdt en kwartierwapens.
Twee overhuifde banken (± 1700).
Overhuifde heerenbank (XVIII c) van de familie Vegelin van Claerbergen.
Verschillende zerken (XVII en XVIII).
Houten bord, waarop een schildering (1648), voorstellend Mozes met de wetstafelen.
Vier psalmbordjes (XVII B?), met kleplaadjes voor de cijfers.
Avondmaalszilver: twee gegraveerde bekers (1670); twee dergelijke bekers, in 1815 naar de vorige vervaardigd.
Drie klokken, waarvan een, in 1512 gegoten door Geert van Wou en Johan ter Stege, afkomstig uit Haskerhorne; een, in 1603 gegoten door Gregorius van Hall; een in 1636 door Jakob Noteman te Leeuwarden; en een in 1790 door L. Haverkamp te Hoorn.
Eiken uittrektafel (± 1650, in de consistoriekamer).
e 2. DeDOOPSGEZINDE KERK(1824) bezit: Gesneden eiken preekstoel (XVIII c, geverfd). Orgel (XIX A) met galerij.
Banken (XIX A).
Psalmbordjes (XVIII c) met kleplaadjes.
e 3. DeR.K.KERKbezit: Godslamp (?)1)
.
g 1. HetSEVEREINSHUIS(thans hotel) heeft tegen de zijgevels steunbeeren (XV d) met geprofileerde afzaten.
2. Midstraat, A 318. Van de voormalige N.H. pastorie zijn gebeeldhouwde gevelfragmenten (XVII a), nl. een alliantiewapen, een beeld der Justitia, festoenen en maskers van zandsteen, gemetseld in de muren van een berghok in den tuin.
3. Midstraat A 329. Gevelsteen: steigerend paard, roskam en: 1647.
4. Midstraat A 388. Gevelsteen (XVII A), afkomstig uit de voormalige herberg ‘Het Tolhuys’, met gemeentewapen en opschrift.
5. Midstraat A 151. Gevelsteen (XVII): zwarte haan.
1) Bezichtiging geweigerd.
6. Midstraat A 445. Gevelsteen (XVII): Justitia, in den zijgevel aan de Boterstraat. 7. Midstraat A 381. Halsgevel (XVII c), met gevelsteen: lijnbaan.
8. Midstraat A 409. Halsgevel (XVIII c, in 1858 hersteld), met gebeeldhouwde bekroning.
9. Midstraat A 102. Puntgevel, waarin een steen met: 1780.
10. Midstraat A 605. Halsgevel (XVIII B) met aanzetkrullen en gebeeldhouwde bekroning.
11. Midstraat A 637. Halsgevel met aanzetkrullen, waaronder, op de draagstukken: 1837; gevelsteen: zeilend schip.
Nijehaske (thans aaneengebouwd met Heerenveen).
e. DeNED.HERV.KERK, waarvan de eerste steen, blijkens een opschrift, is gelegd in 1775, is een eenvoudig gebouwtje, op de grondslagen eener oudere kerk (H. Johannes) opgetrokken, bestaande uit een rechthoekig schip met 3/8-sluiting. In den voorgevel een steen met opschrift en wapen. Voor de kerk twee hekpijlers waarop liggende leeuwen (XVII c), en een ijzeren hek (XVIII d). Inwendig: houten tongewelf. De kerk bezit:
Eenvoudigen preekstoel (XVIII c, geverfd). Doophek (XVIII d) met siervazen.
Orgel (XVIII c).
Kerkeraadsbank (XVIII d).
g. Tweede Heerewal 182. Eenvoudige halsgevel met aanzetkrullen en: 1659.
Oudehaske.
e. DeNED.HERV.KERKbezit:
Gesneden preekstoel (XVII, geverfd). Doophek (XVII).
Heerenbank (XVII) met overhuiving.
Klok, in 1776 gegoten door J. Borchhard te Enkhuizen.
Snikzwaag.
e. Op het kerkhof een overhuifdeKLOKKENSTOEL, waarin een klok, in 1787 gegoten door L. Haverkamp te Hoorn.
Westermeer.
e. Van de XIX a gesloopte kerk staat nog de romaanscheTOREN(XIII a), een baksteenen bouwwerk van drie geledingen, afgedekt met een korte spits, ter vervanging van een vroeger zadeldak. De muurvlakken zijn versierd met lisenen, verbonden door rondboogfriezen. In de onderste geleding is aan de westzijde in gothischen tijd een deur ingebroken, later gewijzigd tot venster. In den toren:
Klok, in 1512 gegoten door Gerardus van Wou en Joh. ter Stege. Op het kerkhof eenZERK(1717), afkomstig uit de verdwenen kerk.
Heerenveen.
c. Bruggen, enz.
Over de van Engelenvaart, tusschen Breedpad en Heerenwal, een houten ophaalbrug (XVIII d).
d. Wereldlijke openbare gebouwen.
1. Oude Koemarkt. HetKANTONGERECHT. Zie g 2.
2. De Fok. HetRAADHUIS DER GEMEENTE ENGWIRDEN, in 1842 gebouwd, heeft een eenvoudigen baksteenen gevel met rechte kroonlijst, en in het midden, voor den hoofdingang, eene portiek, rustend op twee Ionische zuilen.
3. Gemeenteplein. HetRAADHUIS DER GEMEENTE SCHOTERLAND, in 1640 gebouwd als STATEGROVESTINS,
sinds 1828 raadhuis van Schoterland, in 1876 aanmerkelijk verbouwd en vergroot met een vleugel, heeft inwendig, in de gang, een boog, rustend op een karyatide (midden-XVII). In de secretarie een houten plafond beschilderd met mythologische voorstellingen (XVII c, door van Pellecom); notenhouten kast (XVIII d).
e. Kerkelijke gebouwen.
1. De Fok. DeNED.HERV.GROOTE KERK, in 1637 gebouwd in den vorm van een Grieksch kruis, met een koepeltoren op het midden, in 1859 gewijzigd en vergroot door het inbouwen der oostelijke hoeken tusschen de armen van het kruis, is een baksteenen rechthoekig gebouw, met een in 1859 op den westelijken arm Bebouwden toren. Inwendig: op de hoeken van het vroegere kruis vier Korinthische zuilen (1859), waarop de oorspronkelijke houten gewelven (1637) met geprofileerde schinkels rusten. De kerk bezit:
Eiken preekstoel (XVII c).
Heerenbank (± 1650) van de familie Grovestins met wapen, vertimmerd en geverfd; dergelijke bank (XVIII c) van de familie Heloma, eveneens gewijzigd en geverfd.
Avondmaalszilver: twee gladde bekers (XVII); twee bekers met opschriften, alliantiewapen-Heloma-Scheltinga en: 1809 (merken: Leeuwarden, letter b, kroon en monogram D W D); twee bijbehoorende broodschalen; twee collecteschalen met opschrift onder tegen den bodem, en: 1786 (merken: Dokkum, Friesland, jaarletter I).
Klok, in 1727 gegoten door Jan Albert de Grave te Amsterdam. In het perk voor den toren een zandsteenen schildleeuw (XVII c).
2. DeR.K.KERK(H. Geest), in 1842 opgetrokken in Waterstaatstrant, is een baksteenen gebouw, bestaande uit een driebeukig, rechtgesloten schip met een toren op den
westgevel. Inwendig: over den middenbeuk een tongewelf, rustend op zware, slinkende zuilen met lijstkapiteelen.
f. Gebouwen van liefdadigheid enz.
Pastoriesingel. HetVERPLEGINGS-EN ZIEKENHUISder gemeente Engwirden, vroeger genaamd het Diaconie-armhuis, in 1847 opgetrokken, is een eenvoudig baksteenen gebouw met rechte kroonlijst.
g. Particuliere gebouwen.
1. Lindegracht 65. Verminkte topgevel (1658) van bak- en bergsteen, waarin gevelsteen: lakenvollerij.
2. Oude Koemarkt. CRACKSTATE, vermoedelijk in 1608 gesticht door Hypolitus Crack, grietman van Engwirden, ± 1660 verbouwd, 1811-1923
arrondissementsrechtbank, sinds 1923 in gebruik voor kantongerecht, belasting- en registratiekantoor, is een thans geheel gepleisterd, vrijstaand gebouw (± 1660) van bak- en zandsteen, bestaande uit twee verdiepingen met zolderverdieping, gedekt door een wolfdak en bekroond door een koepeltoren; het geheel omringd door een gracht, waarover een boogbrug (1775, in den sluitsteen) met hek (1819) tusschen pijlers, bekroond door schildleeuwen. De voorgevel, bestaande uit zeven traveeën, gescheiden door Toscaansche pilasters der groote orde, heeft een iets
vooruitspringende middenpartij van één breede ingangstravee, geflankeerd door twee smallere venstertraveeën, waaromheen de kroonlijst is gekornist; hierboven een top, waarin een venster (omlijsting XIX a), tusschen twee nissen met schelpen in den kop, waarop twee ronde nissen met busten van een man en een vrouw; de top wordt geflankeerd door gebeeldhouwde klauwstukken en gedekt door een driehoekig fronton. Rondbogige ingang tusschen Ionische pilasters; deur met fraaien koperen klopper (dolfijn) en slotplaat. De vensters zijn XIX gewijzigd; die van den
begane-grond hebben driehoekige frontons. Inwendig
(XIX a en later gewijzigd): in de vestibule trap- en gangportieken met koppen in de sluitsteenen. In de gelijkvloersche vertrekken (kantoor der registratie) een in ouden trant vernieuwde schouw, waarin een ijzeren haardplaat met het wapen van
Amsterdam en: 1650. Trap met breede treden, waaronder de oorspronkelijke eiken treden. Zittingzaal van het kantongerecht met gesneden betimmeringen (XIX a, groen geschilderd); gesneden deuren en schoorsteen.
3. Dracht 420. Halsgevel met gebeeldhouwde, segmentvormige afdekking en aanzetkrullen, waaronder, op de draagstukken: 1741. Onderpui gewijzigd.
4. Tweede Heerewal A 33. Verminkte halsgevel (XVIII c) met aanzetkrullen. 5. Lindengracht 98. Puntgevel (XVIII c) met zandsteenen aanzetkrullen. 6. Oude Koemarkt 84 h. Heerenhuis (XVIII d); gevel met rechte kroonlijst op gesneden consoles. Ingangstravee in gebeeldhouwde omlijsting.
7. Breedpad 512. Puntgeveltje (XVIII d), thans kantoor-van Gend en Loos, met schoorsteen op den top. Gesneden deur.
8. Tweede Heerewal A 39. Puntgeveltje (XVIII d), waarin anker: 6.
9. Tweede Heerewal A 51. Dergelijk puntgeveltje (XVIII d); anker: 9. Aan de Tweede Heerewal nog tal van dergelijke eenvoudige puntgeveltjes.
10. Breedpad 633. Heerenhuis (± 1800) van twee verdiepingen, zeven traveeën breed, gedekt door een wolfsdak met twee schoorsteenen. Rechte kroonlijst, met goot op klossen. Weinig vooruitspringende middenrisaliet van drie traveeën, gedekt door een driehoekig fronton, waarin twee putti een ronde omlijsting houdend, met thans een venster ter vervanging van een vroegere wijzerplaat. Ingang met kroonlijst op twee consoles, waartusschen
een guirlande; deur met bovenlicht. Inwendig: eenvoudige betimmeringen (± 1800). 11. Tweede Heerewal A 5. Eenvoudige gevel (XIXa) met rechte kroonlijst; dakvenster in houten omlijsting; ingang tusschen Ionische pilasters; deur met bovenlicht.
h. Een hangklok (1686) met peervormig koperen gewicht, vervaardigd door Watse
Watsis te Heerenveen, is thans in het Friesch museum te Leeuwarden.