De basisstrategie van onze inzameling moet eerst geharmoniseerd worden. Daarvoor hebben we verschillende scenario’s doorgerekend. Het is de bedoeling dat een besluit genomen wordt over het invoeren van één van deze scenario’s.
8.1 Scenario’s
De scenario’s zijn uitgewerkt en doorgerekend. In de bijlagen 3 t/m 5 zijn respectievelijk scenario 1, 2 en 3 terug te vinden. Het resultaat van de doorrekening is weergegeven in de volgende afbeelding. Op de verticale y-as staat het milieurendement (hoeveelheid restafval in kg/inwoner/jaar). Op de horizontale x-as staan de kosten of besparing ten opzichte van de huidige situatie.
Grafiek 8-1: Resultaat van de scenarioberekeningen.
Uit de berekeningen blijkt dat met het doorvoeren van harmonisatiemaatregelen en de invoering van diftar in Slochteren op gelijke basis als in Menterwolde en Hoogezand-Sappemeer een forse besparing op restafval (60 kg /inwoner) zal worden gerealiseerd. De kosten nemen gemiddeld genomen per huishouden € 21,- toe. De extra inzameling van GFT heeft hier het grootste aandeel in.
Met het uitbreiden van ‘diftar’ over de gehele gemeente wordt het systeem gelijk gemaakt. Het grootste deel van de inwoners heeft al goede ervaring met dit systeem. De inwoners hebben zelf in de hand hoe vaak zij hun restafvalcontainer aanbieden. Uit de prestaties van vergelijkbare gemeenten met een diftarsysteem, blijkt dat afrekening op basis van aanbod restafval, of liever vanuit het principe ‘de vervuiler betaalt’ of nog beter ‘afval scheiden loont’, het best sturende systeem is om het restafval omlaag te krijgen. Met de extra toevoeging van de inzameling van GFT en het wekelijks inzamelen in de zomermaanden, wordt met dit scenario de meeste service aan de inwoners gegeven.
Met de keuze voor scenario 2, afschaffen van diftar naar slechts 1x per 4 weken restafval aan huis ophalen, wordt een zelfde effect op restafvalreductie bereikt. De extra kosten zijn minder hoog omdat inzamelkosten voor restafval minder worden en omdat de perceptiekosten voor diftar vervallen. Voor inwoners van Menterwolde zal deze stap een kleine zijn omdat veel huishoudens reeds gewend zijn aan het minder vaak aanbieden en beter scheiden van restafval. Voor de inwoners van Hoogezand-Sappemeer is dit een hele grote verandering. In plaats dat zij de keuze hebben de container elke week aan te bieden, wordt hun ‘vrijheid’ in het kiezen om al dan niet restafval aan te bieden het sterkst beperkt. Voor de inwoners van Slochteren zal de stap ook een hele grote zijn.
Zij zijn namelijk gewend om hun restafval aan te bieden, zonder dat dit voor hun directe financiële gevolgen heeft.
In het huidige systeem zijn ze nog niet gewend om gestuurd te worden het restafval minder vaak aan te bieden.
De invoering zal hier op veel weerstand stuiten, maar blijft desalniettemin een kosteneffectieve maatregel. In dit scenario kan een verdere prijsprikkel voor beter scheiden nog op het volume van de container plaatsvinden.
MG 2018
Met de keuze voor scenario 3, nascheiding van verpakkingsafval, wordt een zelfde effect op restafvalreductie bereikt. Nascheiding kan echter pas gecontracteerd worden als de gemeente een nieuw verwerkingscontract gaat afsluiten in 2021. De haalbare besparing bedraagt ca. € 0,20 per huishouden. Deze optie kan alleen in samenhang met diftar op gewichtsbasis en frequentie.
In de berekeningen is ervan uitgegaan dat de investeringen annuïtair afgeschreven worden. Hiermee zijn de afschrijvingskosten per jaar gelijk, zodat alternatieven beter te vergelijken zijn. De berekeningen zijn ook allemaal gebaseerd op de huidige tarieven, die onder andere in nog lopende contracten zijn afgesproken. Tarieven kunnen veranderen door contractvernieuwingen, maar ook door landelijke besluitvorming, zoals de verhoogde verbrandingsbelasting van restafval en de onzekerheid over de hoogte van de vergoedingen voor verpakkingsafval.
8.2 Toetsing scenario’s aan de afvaldriehoek
Per scenario is een afvaldriehoek weergegeven. De kleuren geven aan hoe deze scenario’s scoren ten opzichte van de huidige situatie.
• Rood: veel slechter
• Oranje: slechter
• Geel: gelijk aan huidig
• Groen: beter
8.2.1 Scenario 1
Voor
In het grootste deel van onze gemeente hebben we een diftar systeem. De meeste inwoners zijn hier dus al aan gewend. Daarom dat ook de meeste inwoners in de enquête aangegeven hebben, dit scenario de voorkeur te geven boven het afschaffen van diftar.
Kosten
Milieu
Regie
Dienstverlening
Met dit systeem hebben de inwoners zelf direct invloed op hun afvalaanbod. Goed scheiden loont met diftar voor elk huishouden. Ze hebben bovendien zelf ook de vrijheid om te bepalen of ze wel of niet hun container ter lediging aanbieden in een inzamelronde. Doordat wij de inwoners de mogelijkheid bieden om te kiezen voor het ledigen of niet, leveren we een hoog service niveau, waarbij we wel sturen op het verminderen van het aanbieden van restafval.
Het uitbreiden van het diftar systeem heeft tot gevolg dat we een grote verbeterslag halen in het verminderen van de hoeveelheid restafval. De prognose die we hier geven is gebaseerd op ervaringen in andere gemeenten en geldt als gemiddelde voor de gemeente Midden-Groningen. Dit is een behoudende berekening. In ons huidige systeem presteert Menterwolde al gelijk aan de prognose die we stellen voor heel Midden-Groningen. Met het uitbreiden van de service op het inzamelen van grondstoffen, zoals het vaker ophalen van verpakkingsafval aan huis, het uitbreiden van communicatie en extra in te zetten op participatie zijn betere resultaten haalbaar.
Diftar hoeft geen eindstation te zijn, maar kan indien gewenst ook als tussenstation werken als we nog verder willen gaan sturen op het inzamelen van grondstoffen en het verminderen van restafval.
Tegen
Het registreren van de aanbiedingen en het opstellen van facturen kost veel werk. Dit verklaart ook het grootste deel van de hogere kosten ten opzichte van scenario 2.
8.2.2 Scenario 2
Voor
In dit geval gaan we de frequentie van inzameling van restafval aanzienlijk verminderen. Dit stuurt heel sterk op het verminderen van het aanbod van restafval.
Het afschaffen van diftar, en diens administratie, en het verminderen van het aantal inzamelrondes, levert ten opzichte van scenario 1 een besparing op. Dit is nog altijd circa € 12,- meer dan wat de inwoners nu betalen. Dit verschil wordt verklaard door de hogere inzamelfrequentie op GFT-afval.
Kosten
Milieu
Regie
Dienstverlening
Tegen
Inwoners hebben minder keuzevrijheid in het al dan niet aanbieden van de restafvalcontainer. Een ronde wachten, betekent immers dat de container pas vier weken later weer geleegd zal worden. Dit is een heel sterk sturingsmechanisme, met name doordat de service op restafval aanzienlijk lager wordt. Voor inwoners van Hoogezand-Sappemeer is deze wijziging het meest ingrijpend, omdat daar nu nog 1 x per week restafval ingezameld wordt.
Dit systeem heeft een lagere dienstverlening naar onze inwoners toe dan het invoeren van diftar. Een meerderheid van de respondenten van de enquête vond dit systeem een slecht idee.
Ook hier zullen we een tegemoetkoming moeten bedenken voor huishoudens die wegens omstandigheden meer afval hebben dan andere huishoudens, zoals medisch afval.
8.2.3 Scenario 3
Voor
Nascheiden is voor onze inwoners heel makkelijk. Verpakkingsafval wordt niet (meer) apart ingezameld. Inwoners hoeven dus geen plek in of aan huis in te richten om het verpakkingsafval op te slaan tot het moment van inzamelen. Dit is daarom een hoge mate van dienstverlening. Echter we willen blijven sturen op het ontmoedigen van het aanbieden van restafval. Daarom voeren we diftar op gewicht in.
Bij nascheiden vervallen de kosten voor de inzameling van verpakkingsafval. Ten opzichte van de huidige situatie, en ook de andere scenario’s, levert dit een grote kostenbesparing op.
Tegen
Bij nascheiden verliezen we de boodschap die we met bronscheiding uitdragen. De boodschap van nascheiden is namelijk dat het verpakkingsafval in de fabriek uit het restafval gescheiden kan worden. Het risico bestaat dat inwoners dit ook gaan denken over andere fracties en er zo meer GFT, textiel en papier in de restafvalcontainer terecht komt. Dit kunnen we niet nascheiden voor hergebruik.
Kosten
Milieu
Regie
Dienstverlening
Nascheiden kan pas ingaan als we ons contract voor de verwerking van restafval opnieuw moeten aanbesteden.
Dit is op zijn vroegst per 1 januari 2022. Dit is te laat voor de wettelijke harmonisatie.
Bij nascheiden van verpakkingsafval blijven we wel sturen op het scheiden van de andere grondstoffen. Hiervoor voeren we diftar in op basis van afrekening op gewicht. Kunststof verpakkingsafval heeft ten opzichte van andere fracties, nauwelijks invloed op het gewicht van de container. Door op gewicht af te rekenen, zullen inwoners gestimuleerd worden hun grondstoffen, behoudens verpakkingen, beter te scheiden. Van de respondenten uit de enquête vond 75% dit een slecht idee.
Bij nascheiden verliezen wij als gemeente de regie over de kunststofketen. De verwerker scheidt niet alle soorten kunststof er uit: uiteindelijk wordt niet de volledige fractie kunststof uit het restafval gescheiden. Veel grondstoffen gaan zo nog verloren, en na een snelle directe afname van de hoeveelheid restafval is een verdere verbetering niet mogelijk omdat wij daar als gemeente geen invloed op hebben.
8.3 Risico’s van ontwijkgedrag
8.3.1 Dump
In 2004 is geconcludeerd4 dat er een relatie bestaat tussen tariefheffing en ontwijkgedrag van (grof) huishoudelijk afval. Dit is voor een groot deel afhankelijk van de hoogte van de tarieven en de inrichting van het inzamelsysteem. Onderzoeken van Rijkswaterstaat en provincies tonen aan dat meer mensen grof huisvuil op illegale wijze dumpen naarmate de tarieven (voor bijvoorbeeld het halen of brengen van grof vuil) hoger worden.
In de praktijk blijk dit gedrag echter van korte duur. Bij beleidswijzigingen (zoals de invoering van diftar, of verhoging poorttarief milieustraat), worden tijdelijk meer illegale stortingen aangetroffen. Na een periode van circa 2 maanden neemt dit weer af, wat suggereert dat acceptatie heeft plaatsgevonden.
De gemeente Hengelo heeft op 1 januari 2012 diftar ingevoerd op basis van volume frequentie. Eén kwartaal na invoering hiervan is een voortgangsrapportage opgesteld met cijfers over de inzameling maar ook over meldingen van dumpingen5. Uit de gegevens van de gemeente blijkt dat het ontwijkgedrag, zoals het illegaal dumpen van afval, substantieel is gestegen in de eerste maand na de invoering van diftar. De maanden daarna laten weer een afname zien richting het niveau van voor de invoering van diftar.
Conclusie: we verwachten een toename in dumpingen in alle drie de scenario’s. Deze toename zal wel tijdelijk van aard zijn. Aanpassingen van de openingstijden van de afvalbrengpunten kan de mate van de dump voor een groot deel voorkomen.
8.3.2 Bijplaatsingen
In de praktijk is al veel bekend over het fenomeen bijplaatsingen. Er lijkt geen directe relatie te bestaan tussen het inzamelsysteem dat een gemeente hanteert en de ernst van de bijplaatsingen. Bijplaatsing is een primair gedragsprobleem6.
Conclusie: we verwachten geen toename van bijplaatsingen op de locaties waar dat nu ook al gebeurt.
8.3.3 Zwerfafval
In alle drie de scenario’s sturen we op de service voor restafval. Het wordt hierdoor minder makkelijk, aantrekkelijk, om restafval weg te gooien. De angst bij veel gemeenten die voor de keuze van een nieuw
4 Bron: NVRD 2004, Afwegingskader inzameling grof vuil
5 Bron: Hengelo 2012. Voortgangsrapportage diftar Hengelo eerste kwartaal.
6Bron: Voorbij Bijplaatsingen, 2010, IPR Normag, Dijksterhuis & van Baaren, Tabula Rasa, in opdracht van Nederland Schoon, Agentschap NL en NVRD
inzamelsysteem staan, waarbij met name een tarief op restafval geheven wordt, is dat er meer zwerfafval ontstaat.
Ten eerste is het belangrijk dat we onderscheid maken tussen zwerfafval en huishoudelijk afval. Zwerfafval is ander afval dan huishoudelijk afval: zwerfafval is het “waai-afval” in de openbare omgeving. Zwerfafval is afval dat door mensen bewust of onbewust is weggegooid of achtergelaten op plaatsen die daar niet voor bestemd zijn of door indirect toedoen of nalatigheid van mensen op zulke plaatsen terecht is gekomen. Zwerfafval is vaak een restant van een consumptie. Huishoudelijk afval is een verzamelnaam voor het afval dat ontstaat door de normale werking van een huishouden.
In 2005 heeft een onderzoek plaatsgevonden naar de oorzaken van zwerfafval. Dit onderzoek bestond uit literatuuronderzoek en veldonderzoek. Uit het literatuuronderzoek, gericht op krantenberichten over zwerfafval, blijkt dat in 22% van de gevallen het tariefsysteem als oorzaak aangewezen wordt en in 37%
baldadigheid/desinteresse.
In het veldonderzoek zijn een groot aantal mogelijke oorzaken gecorreleerd aan de hoeveelheid zwerfafval. Hierin werd de conclusie getrokken dat diftar geen invloed heeft op de aanwezigheid van fijn zwerfafval (<10 cm). In gemeenten met diftar bleek de hoeveelheid grof zwerfafval zelfs lager dan in gemeenten zonder diftar7. Er blijkt dus een groot verschil te zitten tussen de opvattingen en de werkelijke metingen.
In de BCA gemeenten (Cuijk en omgeving) heeft in 2017 een onderzoek plaatsgevonden naar de samenstelling van het afval in de afvalbakken in de openbare ruimte. De BCA gemeenten hebben al ruim 20 jaar een diftar systeem. De aankleding voor het onderzoek was de frequentieverlaging van de inzameling restafval. In dit onderzoek zijn onder andere interviews gehouden met gemeenten die recent diftar hadden ingevoerd. Hieruit bleek dat deze gemeenten wel vermoedden dat er meer huishoudelijk afval in de openbare voorzieningen gegooid werd echter, de omvang is slechts gering en wordt niet als problematisch beschouwd. Een frequentieverlaging van inzameling restafval in de BCA gemeenten zelf, had geen extra effect op de hoeveelheid huishoudelijk afval in de openbare voorzieningen.
Wij zijn ons er van bewust dat een verandering aan ons inzamelsysteem effect kan hebben op de hoeveelheid afval in de openbare voorzieningen. Op basis van de ervaringen in andere gemeenten zal dit niet problematisch zijn.
We zullen wel onze openbare voorzieningen aanpassen op de locatie en het gebruik. Zo zorgen we voor een logische verdeling van de afvalbakken en dragen we er ook in onze buitenruimte onze duurzaamheidsdoelstellingen mee uit. Dit biedt dus ook ruimte om te experimenteren met afvalscheiding in de openbare ruimte, op plekken die hier geschikt voor zijn.