Handleiding burgerparticiperen

Zeker gezien de huidige stand van zaken is enige hulp en tekst en uitleg wel gewenst om de zojuist genoemde professionele hinderpalen te overwinnen of beoogde doelen dichterbij te brengen. Vanuit verschillende ministeries zijn initiatieven genomen om hierin te voor- zien. We besteden hier aandacht aan in deze paragraaf van dit hoofdstuk waarin het gaat om het geven van enige achtergrond(documentatie) bij de gevoerde gesprekken.

Voorbeelden van handleidingen die de bedoeling hebben beleidsmedewerkers te hulp te schieten, zijn: Wat vinden burgers ervan? (ministerie van SZW, 2005), Beleid met bur-

gers (ministerie van VROM, z.j.) en Interactief beleid maken (ministerie van OCW, 2005).

In deze handleidingen wordt ingegaan op zulke vragen als: wat speelt er bij de doelgroep?, is het zinvol om burgers bij dit dossier te betrekken? Of: welke rol kunnen burgers in de verschillende fasen van de beleidsontwikkeling spelen?

De ROB levert met Burgers betrekken (2005) een handleiding voor burgerparticipa- tie waarin praktische voorbeelden en vormen van burgerbetrokkenheid zijn te vinden. In het boekje De strategische stakeholderdialoog (Tulder et al., 2004) wordt ingegaan op het vraagstuk hoe een stakeholderdialoog is om te vormen tot een strategische stakeholderdia- loog, waarin de belangen van betrokkenen op een systematische en serieuze manier aan bod komen.

In Wat vinden burgers ervan? wordt een reeks mogelijkheden beschreven om te luis-

teren naar burgers. Instrumenten die de revue passeren zijn onder andere een 'schouw' (dit is een informeel bezoek aan specifieke locaties of organisaties), 'opiniepeilingen' (in de vorm van enquêtes onder burgers of organisaties) of een bijeenkomst in een group decision room (waarbij deelnemers via laptops met elkaar discussiëren aan de hand van gerichte vragen en/of stellingen). Per instrument wordt een algemene beschrijving gegeven (inhoud, doel, resultaat en reikwijdte) en een aantal praktische zaken (doelgroep, deelnemers, voor- bereiding, tijdsbesteding, doorlooptijd, externe ondersteuning, faciliteiten en kosten) aan de orde gesteld.

Waar de 'SZW-handleiding' louter ingaat op de potentieel in te zetten instrumenten in het kader van consultatie, gaat de 'VROM-handleiding' in op methoden en instrumenten in het geval van raadpleging door burgers (bijvoorbeeld internet-enquête), beleidsadvies door burgers (bijvoorbeeld burgerplatform) en wanneer burgers coproducent zijn van beleid (participatietraject met meerdere werkvormen). Beleid met burgers schenkt tevens aan- dacht aan specifieke valkuilen bij burgerparticipatie. De belangrijkste valkuilen in het licht van beleidsvoorwaarden zijn een reeds ingekaderde (beleids)ruimte wanneer burgers in beeld komen en weinig aandacht voor de vertaling van de resultaten in beleid. In het eerste geval is de invloed van de inbreng van burgers bij voorbaat beperkt, wat de aantrekkelijk- heid van deelname niet verhoogt. In het tweede geval worden de conclusies van het uitvoerende bureau of de externe deskundige - zoals neergelegd in verslagen en eindrap- porten - te gemakkelijk overgenomen, of de conclusies worden te oppervlakkig op hun consequenties voor beleid onderzocht. De vertaling van de resultaten van burgerparticipa- tie in beleid is daarmee één van de lastigste en meest onderschatte fasen van beleidsvorming met burgers. Valkuilen in het licht van procesvoorwaarden zijn ten eerste een gebrekkige communicatie: veel projecten kennen onnodig veel ruis omdat de betrok- kenen elkaar slecht op de hoogte houden. Informatie komt in zo'n geval te laat, is te summier of niet helder genoeg. Een tweede valkuil die wordt aangewezen is er eentje die hierboven reeds aan de orde is gekomen: het niet of onvoldoende terugkoppelen van de re- sultaten. Ten derde blijkt het een valkuil te zijn als men te veel gericht is op consensus. In het laatste geval worden meningsverschillen en belangentegenstellingen tussen (categorie- en) burgers in de loop van het proces gladgestreken of leiden tot vaag geformuleerde of erg algemene beleidsadviezen waar politieke bestuurders weinig aan hebben.

De handreiking Interactief beleid maken van het ministerie van OCW heeft als doel-

groep de eigen beleidsambtenaren. Daarom is deze slechts te vinden op het intranet van OCW. Hier wordt onder andere ingegaan op de overwegingen voordat een interactief tra- ject wordt opgestart, aandachtspunten tijdens het traject, in te zetten instrumenten en te verwachten resultaten tijdens verschillende fasen in de beleidscyclus. Uit reeds opgedane ervaringen van beleidsmedewerkers blijkt dat goed uitgevoerde interactieve beleidsvor- ming het imago geen slecht doet - een punt dat in de gesprekken ook is gemaakt (zie paragraaf 2.3). Verder wordt beklemtoond dat het onderhavige document allerminst bete- kent dat er een blauwdruk voor een interactief traject bestaat.

Met dit laatste komen we onmiddellijk bij het eerste van de twee onderwerpen die we tot slot van deze paragraaf nog even willen aansnijden. De eerste opmerking die we maken is dat handleidingen als bovengenoemde belangrijk zijn als basis, als vraagbaak en hou- vast, maar dat ze niet meer zijn dan een soort van checklist. Ook de praktijk van burgerparticipatie is grilliger dan de handleidingsstructuur en zal daarom vereisen dat er flexibel mee wordt omgegaan en wordt afgestemd op de specifieke situatie. De tweede opmerking die we naar aanleiding van de 'hulpboeken' willen maken, is dat we ook uitge- sproken vertegenwoordigers hebben ontmoet van de opvatting dat men zich door allerhande bestuurskundige en communicatiewetenschappelijke geleerdheid vooral niet moet laten weerhouden om daadwerkelijk aan de slag te gaan met het betrekken van bur- gers bij beleid. De kans is groot dat hier learning by doing als strijdkreet wordt gebruikt om de argumentatie kracht bij te zetten. Een dergelijke 'geen-woorden-maar-daden-

benadering' is bijvoorbeeld terug te vinden in een analyse van de Gemengde Commissie Cultuur en werkwijze (2005) onder de veelzeggende titel Gewoon doén!