70 80 90 100 2006 R15 E15 E27 le n g te w a te rl o o p ( % ) . barrière migratie lage reproductie matige reproductie goede reproductie optimale reproductie
Figuur 4: Habitatgeschiktheid van de waterlopen onder diverse scenario’s voor de visgroep gevoelig voor verontreiniging
vissen tolerant voor verontreiniging
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 2006 R15 E15 E27 le n g te w a te rl o o p ( % ) . barrière migratie lage reproductie matige reproductie goede reproductie optimale reproductie
Figuur 4 vervolg: Habitatgeschiktheid van de waterlopen onder diverse scenario’s voor de visgroep tolerant voor verontreiniging
6.2 Habitatgeschiktheidskaarten per visgroep
Hoe de geschiktheidklassen verdeeld zijn in het Scheldebekken voor beide visgroepen na uitvoering van de diverse scenario’s is weergegeven in figuur 5.
In de uitgangssituatie is de goede tot optimale kwaliteit voor deze visgroep vooral geconcentreerd in het Nete- en Demerbekken. In de overige bekkens zijn, vooral in de hoofdrivieren, nog heel wat waterkwaliteitbarrières aanwezig. Daar brengt het
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 48
geschikt voor migratie of voor een beperkte voortplanting. De grootste toename in voortplantingcapaciteit wordt pas gerealiseerd in 2027 onder het Europa-scenario (E27). Trajecten met goede voortplantingsmogelijkheden komen nu meer verspreid in Vlaanderen voor. Het Nete- en Demerbekken blijven het beste scoren met vrijwel overal de klasse ‘goed’ tot ‘optimaal’. In de andere deelbekkens blijft de voortplantingscapaciteit in de hoofdlopen nog steeds beperkt.
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 49
Figuur 5: Habitatgeschiktheidskaarten van de waterlopen onder diverse scenario’s voor de visgroep gevoelig voor verontreiniging
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 50
Figuur 5 vervolg : Habitatgeschiktheid van de waterlopen onder diverse scenario’s voor de visgroep tolerant voor verontreiniging
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 51
7 Besluiten
Door een koppeling te maken tussen de verspreidingsgegevens van de V.I.S. databank en de fysisch-chemische gegevens van de VMM databank, kon voor Vlaanderen beschreven worden binnen welke grenzen bepaalde visgroepen verwacht kunnen worden. Voor heel wat fysisch-chemische variabelen was er een beduidend verschil tussen meetplaatsen waar gevoelige vissoorten voor verontreiniging werden aangetroffen ten opzichte van plaatsen waar enkel tolerante soorten werden aangetroffen, of meetplaatsen zonder vis.
Aangevuld met Europese en Vlaamse normen voor (vis)waterkwaliteit en met literatuurgegevens zijn hieruit waterkwaliteitscriteria gedistilleerd.
Vermits de waterkwaliteitscriteria in eerste instantie gebruikt worden om gemodelleerde waterkwaliteitsgegevens door te rekenen naar potentiële effecten op visherstel, zijn grenswaarden uitgewerkt voor 7 waterkwaliteitsvariabelen waarvoor ook modelwaarden beschikbaar waren. Deze methode kan echter in de toekomst ook toegepast worden op andere kwaliteitsvariabelen.
Op basis van de 7 criteria kan voor elk riviertraject een eindscore berekend worden. Deze eindscore geeft een globaal beeld van de zuurstofhuishouding, de organische belasting en de nutriëntenhuishouding van een riviertraject in relatie tot herstelkansen voor een bepaalde visgroep. De eindscore is een ruwe maat voor de gemiddelde reproductie- of migratiekansen van een visgroep tolerant of gevoelig voor verontreiniging.
De scenario’s uit de stroomgebiedbeheerplannen werden doorgerekend naar effecten op de waterkwaliteit. De 7 gemodelleerde waterkwaliteitsvariabelen werden – op basis van de waterkwaliteitscriteria doorgerekend naar een potentiële habitatgeschiktheid voor vissen. Deze rekenmethode geeft meer inzicht in de doeltreffendheid van al deze scenario’s voor visherstel, die dan weer in verband kan gebracht worden met de kostprijs.
Zo blijkt dat er vooral na het uitvoeren van het volledige maatregelenprogramma tegen 2027 (E27) een duidelijke verbetering optreedt van de waterkwaliteit waarbij gevoelige soorten opnieuw hoge reproductiekansen krijgen. De maatregelen tegen 2015 zorgen er vooral voor dat soorten opnieuw doorheen het netwerk kunnen migreren en dat stilaan meer trajecten met lage tot gematigde reproductiekansen ontstaan. Een vergelijking van het Europa-scenario en het referentieEuropa-scenario, toont aan dat het EuropaEuropa-scenario ondanks de grote meerkost in verhouding weinig meerwaarde biedt (Peeters et al 2009). Het is dan ook aan te raden om voor dit scenario een aantal alternatieven door te rekenen. Alternatieven zijn enerzijds mogelijk door een ander deel te kiezen van het maatregelenpakket uit het volledige Europa-scenario (E27) tegen 2015 (E15). Anderzijds kan ook een meer gebiedsgerichte aanpak helpen. Wanneer de aanvullende maatregelen van het Europa-scenario uitgevoerd worden in de reeds ontsnipperde deelgebieden of in Habitatrichtlijngebieden, kunnen ze resulteren in betere herstelkansen voor de gevoelige visgroepen. Nu worden de
maatregelenprogramma’s nog vooral algemeen op schaal Vlaanderen geselecteerd en doorgerekend.
Naast het doorrekenen van gemodelleerde waarden naar potentiële herstelkansen voor diverse visgroepen, heeft deze methode ook andere toepassingsmogelijkheden. De tabel met grenswaarden voorgesteld per waterkwaliteitsvariabele is voor de waterbeheerder een geschikt evaluatie-instrument. Zo kan de waterbeheerder op een eenvoudige manier nagaan wat de mogelijke tekortkomingen zijn ten aanzien van de waterkwaliteit om herstel van specifieke visgroepen mogelijk te maken.
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 52
Tenslotte biedt deze methode ook mogelijkheden om toekomstverkenningen van andere organismegroepen te onderzoeken. Weldra zullen veldgegevens beschikbaar zijn die het mogelijk zullen maken om dergelijke geschiktheidsklassen ook uit te werken voor de
macrofyten, fytobenthos en -plankton die net zoals vissen volgens de Europese Kaderrichtlijn Water een goede ecologische toestand moeten bereiken. De groep van de
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 53
Literatuurlijst
Aarts, T.W.P.M., (in prep.). Determination of location preferences, in relation to current velocity, of Stone Loach (Noemacheilus barbatulus (L.)) and Brown Trout (Salmo trutta fario L.), in an artificial stream.
Aarts, T.W.P.M., 1993. Habitat geschiktheid index model. Het Bermpje Noemacheilus barbatulus L. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nederland.
Aarts, T.W.P.M., 2007. Kennisdocument snoekbaars, Sander lucioperca (Linnaeus, 1758). Kennisdocument 16. Sportvisserij Nederland, Bilthoven.
Adamicka, P., 1984. Neues vom "argen Laichrauber" (Cottus gobio). Österreichs Fischerei. 37/1984: 334-336.
Akkermans, R.W., 1996. De verspreiding van het Vetje in Limburg. Natuurhistorisch Maandblad, Roermond vol. 85 (2) blz 38-41.
Alabaster J.S. en K.G. Robertson (1961). The effect of diurnal changes in temperature, dissolved oxygen and illumination on the behaviour of roach (Rutilus rutilus (L.)), bream (Abramis brama (L.)) and perch (Perca fluviatilis (L.)). Animal behaviour IX 3-4 p. 187-192. Alabaster J.S. en R. Lloyd (1982). Water quality criteria for freshwater fish. Sec. ed. Food and Aagriculture Organization of the United Nations. Butterworth Scientific pp. 361.
Alabaster, J.S., 1967. The survival of Salmon (Salmo salar L.)and Sea trout (Salmo trutta L.) in fresh and saline water at high temperatures. Water Research, Pergamon press 1967. Vol.1 pp 717-730.
Al-Hamed M.I. (1971). Salinity tolerance of common carp (Cyprinus carpio L.). Bull. Iraq. nat. Hist. Mus. V (1) p. 1-7.
Arnold, A & H. Längert im Druck. Das Moderlieschen, Leucaspius delineatus. Verlag Westarp, Die Neue Brehmbücherei, Band 623, Essen.
Arnold, A., 1989. Beobachtungen zur Fortpflanzungsbiologie des Moderlieschens, Leucaspius delineatus (Heckel) (Ostreichthyes: Cyprinidae). Zool. Abhand. Staatl. Mus. Tierkd. Dresden 44: 89-99.
Bănărescu, P.M., Šorić, V.M. & Panos, S.E. (1999) Gobio gobio (Linnaeus, 1758). In: Bănărescu, P.M. (ed.). The Freshwater Fishes of Europe, Vol. 5, Cyprinidae 2, Part I: Rhodeus to Capoeta. Aula Verlag, Wiebelsheim (Duitsland). p. 81-134.
Backiel T. en J. Zawiswa (1968). Synopsis of biological data on the bream Abramis brama (Linnaeus, 1758). FAO Fisheries synopsis no. 36. Rome.
Bacmeister, A., 1977. Visplaten Album - Deel 2. Zoetwatervissen.Uitgeverij Beet, Utrecht. Bakker, H.D. & Schouten, W.J., 1992. Habitat geschiktheid index model. De Snoekbaars Stizostedion lucioperca L. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nederland. Bakker, H.D., 1992. Habitat geschiktheid index model. De barbeel Barbus barbus L. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nederland.
Bakker, H.D., 1992. Habitat geschiktheid index model. De Snoek Esox lucius L. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nederland.
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 54
Banarescu, P.M & N.G. Bogutskaya, 2003. The Freshwater Fishes of Europe; Cyprinidae 2, part II: Barbus. AULA-Verlag GmbH Wiebelsheim, 454 p.
Baras, E. & B. Cherry, 1990. Seasonal activities of female barbel Barbus barbus (L.) in the River Ourthe (Southern Blgium), as revealed by radio tracking. Aquat. Living Resour. 3: 283-294.
Baras, E., 1995b. Seasonal activities of Barbus barbus: effect of temperature on time-budgeting. J. Fish Biol. 46 (5): 806-818.
Beekman, J. & Van Emmerik, W.A.M. 2005. Kennisdocument gestippelde alver,Alburnoides bipunctatus (Bloch, 1782). Kennisdocument 03. OVB / Gedeeltelijk herziene versie
september 2007, Sportvisserij Nederland, Bilthoven.
Beekman, J., 2005. Kennisdocument sneep, Chondrostoma nasus ((Linnaeus, 1758)). Kennisdocument 4. OVB / Sportvisserij Nederland, Bilthoven. (aanpassingen oktober 2007). Beers, M.C., 2005, Kennisdocument riviergrondel, Gobio gobio (Linnaeus, 1758).
Kennisdocument 10. OVB / Sportvisserij Nederland, Bilthoven.
Belogolova L.A. (1988). Population dynamics and distribution of juvenile Vobla, Rutilus rutilus, Bream, Abramis brama and Zander, Stizostedion lucioperca, in the Northern Caspian. J. Ichtyol. 28 (3) p. 14-25.
Belpaire, C., Smolders, R., Vanden Auweele, I., Ercken, D., Breine, J., Van Thuyne, G., Ollevier, F., 2000. An Index of Biotic Integrity characterising fish populations and ecological quality of Flandrian water bodies. Hydrobiologia 434, 17-33.
Bergman, M.J. N. (1988). Ecologische profielen: beschrijving van de populaties haring, schol, kabeljauw, grondel, steur, rog en zeekreeft in de noordzee en nederlandse estuaria 1900-1985. Ecologisch profiel. Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat (RWS): Leiden : The Netherlands. 120 pp.
Berribi dit Thomas, R., Belliard, R.&J. and P. Boët, 1998. Caractéristiques des peuplements piscicoles sensibles aux altérations du milieu dans les cours d'eau du bassin de la Seine. Bulletin Français de la Pêche et de la Pisciculture, 348, 47-64.
bij de Vaate, A. & Breukelaar, A.W. (eds.) 2001. De migratie van zeeforel in Nederland. RIZA, Lelystad. Rapport nr. 2001.046.
Blohm, H.P., B. Gammert en M. Kämmereit, 1994. Leitfaden für die Wieder- und Neuansiedlung. Binnenfischerei in Niedersachsen, Hildesheim blz 29-32.
Bohl E. (1993). Rundmäuler und Fische im Sediment - Ökologische Untersuchungen zur Bestands- und Lebensraumsituation von Bachneunauge (Lampetra planeri),
Schlammpeitzger (Misgurnus fossilis) und Steinbeisser (Cobitis taenia) in Bayern. Berichte der Bayerischen Landesanstalt für Wasserforschung 22: 1-129.
Boikova, O.S., 1986. Feeding of fish in lake Glubokoe. Hydrobiologia, dl. 141, p. 5-111. Brabrand, Å., 1985. Food of roach (Rutilus rutilus) and ide (Leuciscus idus): significance of diet shift for interspecific competition in omnivorous fishes. Oecologia, Berlijn, dl. 66, p. 461-467.
Breine J.J., Goethals P., Simoens I., Ercken D., Van Liefferinge C., Verhaegen G., Belpaire C., De Pauw N., Meire P., Ollevier F. (2001). De visindex als instrument voor het meten van de biotische integriteit van de Vlaamse binnenwateren. Instituut voor Bosbouw en Wildbeheer,
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 55
Groenendaal. Eindverslag van project VLINA 9901, studie uitgevoerd voor rekening van de Vlaamse Gemeenschap binnen het kader van het Vlaams Impulsprogramma
Natuurontwikkeling.173 pp. + annexes.
Breine, J., Simoens, I., Goethals, P., Quataert, P., Ercken, D., Van Liefferinghe, C., Belpaire, C., 2004. A fish-based index of biotic integrity for upstream brooks in Flanders (Belgium). Hydrobiologia 522, 133-148
Breitenstein, M. & Kirchhofer, A., 1999. Biologie, Gefährdung und Schutz des Schneiders in der Schweiz. Bundesamt für Umwelt, Walt und Landschaft, Bern.
Brevé, N.W.P., 2006, Kennisdocument Atlantische haring, Clupea harengus harengus L. (Linnaeus, 1758). Kennisdocument 18, 105 pag. Sportvisserij Nederland, Bilthoven. Brown, M.W., Shurba, D & Solbe, J.F. de L.G., 1987. Sequestration of environmental
cadmium by metallothioninen in the roach (Rutilus rutilus) and the stone loach (Nemacheilus barbatulus). Comp. Biochem. Physiol. 87c (1) : 65-69.
Brunken, H. 1989. Lebensraumansprüche und Verbreitungmuster der Bachschmerle Noemacheilus barbatulus (Linaeus, 1758). Fischökologie 1 (1): 29-45.
Bruylants, B., A. Vandelannoote & R. F. Verheyen, 1989. De vissen van onze Vlaamse beken en rivieren. Hun ecologie, verspreiding en bescherming. WEL, Antwerp, 272 pp.
Cala, P., 1970. On the ecology of the Ide Idus idus (L.) in the River Kävlingeån, south Sweden. Rep. Inst. Freshw. Res., Drottningholm, dl. 50, p. 45-99.
Camargo J.A., Alonso A., Salamanca A. (2005) Nitrate toxicity to aquatic animals: a review with new data for freshwater invertebrates. Chemosphere 58. 1255-1267.
Cazemier, W.G. & J.A.M. Wiegerinck, 1993. Oecologische randvoorwaarden voor Nederlandse zoetwatervissen. RIVO-DLO rapport C 005/93. 25 pp.
Cazemier, W.G. & Wiegerinck, J.A.M. (1993) Oecologische randvoorwaarden voor Nederlandse zoetwatervissoorten. Rijksintituut voor Visserijonderzoek Dienst Landbouwkundig Onderzoek (RIVODLO). IJmuiden. 21 pp.
Cazemier, W.G., 1993 in voorber. Oecologische randvoorwaarden voor Nederlandse zoetwatervissoorten. RIVO-DLO, IJmuiden. 45 pp.
Charleroy, D. & P. Vandenabeele, 1998. Atlas van de Vlaamse beek- en riviervissen. WEL vzw. Antwerpen, 303 pp.
Cihar, J. & J. Maly, 1981. Zoetwatervissengids.La Rivière & Voorhoeve, Zwolle. CIW (2008a) Ontwerp maatregelenprogramma voor Vlaanderen in het kader van de (ontwerp)stroomgebiedbeheerplannen. Coördinatie Commissie Integraal Waterbeleid. (http://www.ciwvlaanderen.be/).
CIW (2008b) Nota aan de Vlaamse regering betreffende de herziening van de
milieukwaliteitsnormen: Voorontwerp van besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 6 februari 1991 houdende vaststelling van het Vlaams Reglement betreffende de milieuvergunning en van het Besluit van de Vlaamse Regering van 1 juni 1995 houdende algemene en sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne, tot aanpassing van de milieukwaliteitsnormen voor typespecifieke fysico-chemische en biologische variabelen in oppervlaktewateren, voor gevaarlijke stoffen in oppervlaktewateren en in waterbodems.
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 56
Coussement, M., 1990. Praktisch visstandbeheer. Ed. Visserijfonds, Brussel. LI/DIC/PUB/90/11, 47 pp.
Cowx I.G. & Fraser D. (2003). Monitoring the Atlantic salmon. Conserving Natura 2000 Rivers, Monitoring Series 7 English Nature, Peterborough.
Crisp, D.T., 1993. The environmental requirments of salmon and trout in fresh water. Fresh Water Forum. Vol. 3(3), p 176-201
Crivelli A.J. (1981). The biology of the common carp, Cyprinus carpio L. in the Camargue, Southern France. J. Fish. Biol. 18 p. 271-290.
Crombaghs, B., R. Akkermans, R. Gubbels & G. Hoogerwerf, 2000. Vissen in Limburgse beken; de verspreiding en ecologie van vissen in stromende wateren in Limburg. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht.
Crombaghs, B.H.J.M., J.M.P.M. Habraken & R.E.M.B. Gubbels, 1996. De gestippelde alver terug in Nederland? Natuurhistorisch Maandblad 85-2: 45-48.
Crombaghs, B.H.J.M., M. Dorenbosch, R.E.M.B. Gubbels & J. Kranenbarg, 2007. Nederlandse Rivierdonderpad uit de Habitatrichtlijn bestaat uit twee soorten. Levende Natuur 208 (6). d'Aubenton, F. & C.-J. Spillmann, 1977. La loche de rivière Cobitis taenia L. (1758). La Pisciculture Française 13 (49): 24-25.
de Boer N. (1983). Beter vissen op Zeebaars en Harder. Zuid Boekproducties, Best. de Jong, Th., Beenen, R & Heuts, P. (2003) Atlas van de Utrechtse vissoorten; de verspreiding van vissoorten in de provincie Utrecht en het beheersgebied van het
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Provincie Utrecht en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, Utrecht
De Laak, G.A.J. & W.A.M. van Emmerik, 2006. Kennisdocument snoek Esox lucius (Linnaeus, 1758). Kennisdocument 13. Sportvisserij Nederland, Bilthoven.
De Laak, G.A.J., 2007. Kennisdocument vlagzalm Thymallus thymallus (Linnaeus, 1758). Kennisdocument 8. Sportvisserij Nederland, Bilthoven.
De Nie, H. W., 1996. Atlas van de Nederlandse zoetwatervissen. Media Publ.-III, Doetinchem, 151 pp.
De Vlieger V. & Dufraing L. (1995). Kweek van water- en oeverplanten, de Bittervoorn en zoetwatermosselen in de viskwekerijen van het Vlaamse gewest. Deel 1: kweek van Bittervoorn en zoetwatermossel. Rijksuniversiteit Gent, Gent.
De Wilt, R.S. & Van Emmerik, W.A.M., 2007. Kennisdocument karper, Cyprinus carpio (Linnaeus, 1758). Kennisdocument 22. Sportvisserij Nederland, Bilthoven.
Edwards, E.A., 1982. Habitat suitability index models: common carp. U.S. Dept. Int. Fish. Wildl. Serv.
Densen W.L.T. van (1984). Rapport Werkgroep Evaluatie Beheersmethoden. Snoek, Snoekbaars en Brasem. Biologie, Populatieontwikkeling en Beheer. R.I.V.O. , S.&B., O.V.B. Dolinin, V.A., 1976. The regulatory mechanism of the respiratory rhythm in fish. J. Ichthol., dl. 16 (1), p. 176-178.
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 57
Drummond Sedgwick, S. 1982 The salmon handbook: the life and cultivation of fishes of the salmon family. Andre Deutsch Ltd., London, UK, 247 p.
Elie, P. & J. Daguzan, 1976. Alimentation et croissance des civelles d'Anguilla anguilla L. (poisson Téléosteen Anguilliforme) élevées expérimentalement, a diverses températures, au laboratoire. Extrait des Annales de la Nutrition et de l'Alimentation 30 (1): 95-114.
Elliott, J.M., D. Trevor Crisp, R.H.K. Mann, I. Pettman, A.D. Pickering, T.G. Pottinger & I.J. Winfield, 1992. Sea trout literature review and bibliography; NRA National Rivers Authority. Bristol (Groot-Brittanië) : NRA, 1992 . 141 p (Fisheries Technical
EPA (1999) Update of ambient water quality criteria for ammonia. U.S. Environmental Protection Agency. Office of Water, Washington D.C.
http://www.epa.gov/waterscience/criteria/ammonia/99update.pdf
Ercken, D., 1994. Ontwikkeling van Visindex van Biotische Integriteit voor de Stilstaande wateren (VIBSTIL). Leuven, 85 pp.
EU Water Framework Directive, 2000. Directive of the European parliament and of the council 2000/60/EC establishing a framework for community action in the field of water policy. Official Journal of the European Communities 22.12.2000 L 327/1.
Fetter, S., 1986. Le barbeau, son passé, son present, son avenir .Environnement 5/86. Fritsch M. (2005). Traits Biologiques et Exploitation du Bar commun Dicentrarchus labrax (L.) dans des Pêcheries Françaises de la Manche et du Golfe de Gascogne. Thèse, Université de Bretagne Occidentale; Institut Universitaire Européen de la Mer; Ecole D
Froese, R. & Pauly, D., 2004. www.fishbase.org 3 september 2004.
Gaschott, O., 1962. Die Stachelflosser (Acanthopterygii). In: Demoll, R., H.N. Maier & H.H. Wundsch (eds.). Handbuch der Binnenfischerei Mitteleuropas. Stuttgart. Band III A: 56-67. Gaudin, P., 1990. Microdistribution of Cottus gobio L. and fry of Salmo trutta L. in a first order stream. Pol. Arch. Hydrobiol. 37/1-2: 81-93.
Gaumert, D. (1986) Kleinfische in Niedersachsen. Hinweise zum Artenschutz. Mitteilungen aus dem Niedersächsisches Landesamt für Wasserwirtschaft. Heft 4. Hildesheim. 71 pp. Gaumert, D., 1981. Süsswasserfische in Niedersachsen. Arten und Verbreitung als Grundlage für den Fischartenschutz. Niedersächsisches Ministerium für Ernährung, Landwirtschaft und Forsten.
Gaumert, D., 1983. Vorkommen von Fischarten und Wasserqualität in Niedersachsen. Arbeiten des Deutschen Fischerei-Verbandes. Heft 40: 1-17.
Gobin, M., 1989. Le Sandre (Stizostedion lucioperca). Biologie - Pathologie -
Psychophysiologie - Applications a sa peche. These pour le Diplome d'Etat de Docteur Veterinaire. Ecole Nationale Veterinaire de Nantes.
Goldspink C.R. (1971). Fish production studies in Tjeukemeer, The Netherlands. Limnologisch Instituut Nieuwersluis 346 p.
Grandmottet, J.P., 1983. Prinicipales éxigences des téléostéens dulcicoles vis à vis del'habitat aquatique. Annales Scientifiques de l'Université de Franche Comté, 4, 3-32.
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 58
Groot, S.J. de, 1991. Herstel van riviertrekvissen in de Rijn een realiteit? 5: De Barbeel. De Levende Natuur 1991 (3): 101-104.
Gulyas, P. & B. Csanyi, 1984. Acute toxic effect of different insecticides on three fish species. Aquacultura Hungaria (Svarvas). Vol IV p. 79-85.
Hamilton, K. & E.P. Bergersen, 1984. Methods to estimate aquatic habitat variables. Fish and Wildlife Service Bureau of Reclamation, Denver, Colorado.
Hancock, R.S., J.W. Jones & R. Shaw, 1976. A preliminary report on the spawning behaviour and nature of sexual selection in the barbel, Barbus barbus (L.). J. Fish Biol. 9:21-28. Hardisty, M.W. & I.C. Potter, 1971. The biology of lampreys; volume 1. Academic press, London. 123 pp
Hardisty, M.W., 1944. The life history and growth of the brook lamprey (Lampetra planeri). Journ. Anim. Ecol. 13: 110-122.
Hardisty, M.W., 1986. Lampetra planeri (Bloch, 1784). In: Holcik, J., The Freshwaterfishes of Europe. Vol. 1. part 1, Petromyzontiformes. Wiesbaden, Aula-Verlag: 279-304.
Harsányi, A. & P. Aschenbrenner, 1995. Die Nase - Chondrostoma nasus (Linnaeus, 1758) Biologie und Aufzucht. Österr. Fischerei 48: 193 - 202.
Hartley, P.H.T., 1947. The natural history of some British freshwater fishes. Proc. zool. Soc. lond., dl. 117, p. 129-206.
Hendry K. & Cragg-Hine D. (2003). Ecology of the Atlantic salmon. Conserving Natura 2000 Rivers, Ecology Series 7 English Nature, Peterborough.
Herzig, A & H.Winkler, 1985. Der Einfluβ der Temperatur auf die embryonale Entwicklung der Cypriniden. Österreichs Fischerei, 38, blz 182-196.
Heuschmann, O., 1957. Die Weissfische (Cyprinidae). In: Demoll, R., H.N. Maier & H.H. Wundsch (eds.), 1962. Handbuch der Binnenfischerei Mitteleuropas. Stuttgart. Band III B: 23-199.
Hokanson K.E.F. (1977) Temperature requirements of some percids and adaptations to the seasonal temperature cycle. Journal of the Fisheries Research Board of Canada 34(10): 1524-1550.
Holcík J., Banarescu P. & Evans D. (1989) General introduction to fishes. In J. Hol?ík [ed.] The freshwater fishes of Europe. Vol. 1 (pt. 2). Aula- Verlag, Wiesbaden. pp. 18-147.
Holcik J. en V. Hruska (1966). On the spawning substrate of roach -Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758) and bream -Abramis brama (Linnaeus 1758) and notes on the ecological characteristic of some european fishes. Vestnik Ceskoslovenske spolecnosti zoologicke. Svazek XXX Cislo 1 p. 22-29.
Holcik J., P. Banarescu en D. Evans (1989). General Introduction to Fishes. In: The Freshwater Fishes of Europe. Holcik J. (ed.). AULA-Verlag Wiesbaden. p. 18- 128. Hölker F. & Thiel R. (1998) Biology of ruffe (Gymnocephalus cernuus (L.)): A review of selected European literature. International Symposium on Biology and Management of Ruffe. Symposium Abstracts. Maart 1997.
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 59
Huber, M. & A. Kirchhofer, 1998. Radio telemetry as a tool to study habitat use of nase (Chrondrostoma nasus L.) in medium-sized rivers. Hydrobiologia 371/372: 309-319. Huet, M., 1959. Profiles and biology of Western European streams as related to fish management. Trans. Am. Fish. Soc., 88, 155-163.
Huisman, E.A., C.JJ. Richter en H. Hogendoorn, 1979. Collegedictaat Visteelt. Tropische veehouderij- Algemene Visteelt en Visserij, Zodiac.
Iterson B. (1994) Habitat geschiktheid index model van de driedoornige stekelbaars. Vrije Universiteit Amsterdam p. 29
Ivlev, V.S., 1961. Experimental Ecology of the Feeding of Fishes, Yale University Press, New Haven, CT, 302 p.
Jelonek M. (1986). Food of juvenile stages of rudd (Scardinius erythrophthalmus L.), roach (Rutilus rutilus L.), and perch Perca fluviatilis L.) in the heated waters of the Rybnik dam reservoir (Southern Poland). Acta Hydrobiol. 28 (3/4) p. 451-461.
Jester, D.B., 1974. Life history, ecology and management of the carp, Cyprinus carpio L., in Elephant Butte Lake Agric.
Johal M.S., J. Novak en O. Oliva (1984). Notes on the growth of the common carp (Cyprinus carpio) in Northern India and Central Europe. Vest. cs. Spolec. Zool. 48 p. 24-38.
Kainz, E. & Gollmann, P., 1989. Beiträge zur Verbreitung einiger Kleinfischarten in österreichischen Fließgewässern. Österreichs Fischerei, 42 S. 240-245.
Kainz, E. & H.P Gollmann, 1990. Beiträge zur Verbreitung einiger Kleinfischarten in österreichischen Fliessgewässern. Teil 3: Gründling (Gobio gobio; Cyprinidae). Österreichs Fischerei 43 (4): 80-86.
Kainz, E. & H.P. Gollmann, 1989. Beiträge zur Verbreitung einiger Kleinfischarten in Österreichischen Fließgewässern. Teil 1: Koppe, Mühlkoppe oder Groppe (Cottus gobio L.). Österreichs Fischerei. 42/1989: 204-207.
Ketele, A., 1985. Studie van interspecifieke relaties tussen Gasterosteus aculeatus L.F. Leiura, Pungitius pungitius (L.) en Noemacheilus barbatula L. Proefschrift, Universiteit Antwerpen, Departement Biologie.
Kiyashko V.I. & Volodin V.M. (1978) The influence on the embryonic development of the ruffe, Acerina cernua, of the active response of the environment. Journal of Ichthyology 18(4): 693-695.
Klein Breteler, J.G.P., 2005. Kennisdocument Europese aal of paling, Anguilla anguilla (Linnaeus, 1758). Kennisdocument 11. OVB / Sportvisserij Nederland, Bilthoven Klein Geltink, B., 1997. Habitat geschiktheid index model van de alver. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nederland.
Klein Geltink, B., 1997. Habitat geschiktheid index model van het Vetje. Organisatie ter Verbetering van de Binnenvisserij, Nederland.
Knights, B., 1991. Contamination of eels by organochlorine and heavy metal residues. EIFAC Working Party On Eel, Dublin May 1991.
www.inbo.be Waterkwaliteitscriteria opstellen voor vissen in Vlaanderen 60
Kováč, V., S. Katina, G.H. Kopp & S. Siryová 2006. Ontogenetic variability in external morphology ans microhabitat use of spirlin Alburnoides bipunctatus from the River Rudave (Danube cathment). Journal of Fish Biology 68:1257-1270.
Kraiem, M. & E. Pattee, 1980. La tolérance à la temperature et au déficit en oxygène chez le Barbeau (Barbus barbus L.) et d'autres espèces provenant des zones piscicoles voisines. Arch. Hydrobiol. 88 (2): 250-261.
Kreitman, L., 1932. La vitesse de nage des poissons. Buil. francais de Pisculture. 53 :