Daarnaast zullen we blijven doorgaan om meer vee te houden om aan onze groeiende behoefte aan voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong tegemoet te komen. Onder de verschillende soorten vee zal de wereldpopulatie van kippen veruit het sterkste toenemen, met in de tweede plaats die van varkens. We kunnen dus meer uitbraken van hoog pathogene aviaire influenza verwachten, naast de opkomst van andere infectieziekten die gedeeld worden door mens en vee.
Maatregelen om bovenstaande infectieziekten te voorkomen, zullen we in de komende jaren onvoldoende kunnen nemen, ondanks het feit dat onze kennis over de onderliggende factoren snel toeneemt. Dit komt deels omdat de maatschappij moeite heeft om te betalen voor preventieve maatregelen tegen een probleem dat nog moet ontstaan. Pas wanneer een infectieziekte is uitgebroken, worden de betrokken organisaties ter verantwoording geroepen. Het is “damned if you do, damned if you don’t”.
Wel zijn we in staat om een opkomende infectieziekte sneller vast te stellen en om sneller maatregelen te nemen, waaronder het ontwikkelen van doelgerichte vaccins, om een uitbraak de kop in te drukken. Sommige uitbraken zullen echter te snel te grootschalig zijn om ze te stoppen; als een virus als het hoog pathogene H5N1 aviaire influenzavirus in 2020 zou opkomen, is het de vraag of we dan wel in staat zijn om dat in de kiem te smoren.
2050
En in 2050? Het is moeilijk om zo ver in de toekomst te kijken. Naar verwachting zal de wereldpopulatie rond die tijd aan het afvlakken zijn. De consumptie per hoofd van de bevolking zal echter nog even hard groeien als nu. Ik verwacht dat de klimaatverandering zo ver gevorderd zal zijn dat door vectoren over- gebrachte ziekten het maximum van areaaluitbreiding al bereikt zullen hebben en dat we ons daaraan hebben kunnen aanpassen. Wel zouden versterkte onregelmatigheid van het weer, met zowel meer overstromingen als meer periodes van droogte, deze aanpassing kunnen bemoeilijken. De nog bestaande
“Aids, vogelgriep, ebola herinneren ons eraan dat
de mens niet alleen is op de wereld, niet los is van
de rest van de natuur”
Krill op het water.
wildernissen in de wereld zullen tot een klein aantal zwaarbewaakte natuurparken zijn gereduceerd, waardoor de kans op overdracht van micro-organismen van wilde dieren naar huisdieren en de mens kleiner is geworden. In de sterk uitgebreide populaties kippen en varkens zullen die infectieziekten die gemakkelijk naar de mens worden overgedragen, onder controle worden gehouden door specifieke genetische aanpassing van het desbetreffende ras of de vaccinatie. Ook zullen we de ‘biosecurity’ van veeproductie zo hebben aangepast dat de kans op contact met wilde dieren is geminimaliseerd, terwijl wel enige mate van dierenwelzijn wordt gehandhaafd.
Onkruid
We dienen er rekening mee te houden dat nieuwe activiteiten om te voldoen aan ons steeds toenemende behoefte aan voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong, weer nieuwe infectiegevaren met zich mee kunnen brengen. Grootschalig kweken van krill (garnaalachtige ongewervelde dieren uit de oceanen rond Noord- en Zuidpool) kan bijvoorbeeld leiden tot ziekte door toxische algen en grootschalig kweken van insectenlarven kan leiden tot de opkomst van nieuwe door insecten overdraagbare infectieziekten. Totdat we daadwerkelijk de overgang maken naar een duurzame maatschappij (transition to a sustainable society), zullen we rekening moeten houden met het feit dat infectieziekten zijn als onkruid: ze gedijen onder veranderende omstandigheden.
Over de auteur
Prof. dr. Thijs Kuiken (1963) studeerde af als dierenarts aan de Universiteit van Utrecht. Hij behaalde een Ph. D aan de Universiteit van Saskatchewan, Canada, en specialiseerde zich als veterinair patholoog, gecertificeerd door de American College of Veterinary Pathologists. Sinds 2006 is hij hoogleraar vergelijkende pathologie aan de Viroscience Lab van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Zijn groep is voornamelijk betrokken bij het onderzoek naar de pathogenese en pathologie van nieuwe virusinfecties, zoals humaan metapneumovirus, monkeypoxvirus, respiratoir syncytieel virus, SARS-virus en influenzavirus door middel van ex vivo- en in vivo- modellen. Zijn huidige focus is de pathogenese van influenza bij verschillende diersoorten en de overdracht van virusinfecties tussen wilde dieren en de mens.
Vaccinatie
à la carte
Dr. Esther van de Vosse, onderzoeker aan de afdeling Infectieziekten van het Leids Universitair Medisch Centrum
Momenteel bestaat er in Nederland één en hetzelfde vaccinatiepro- gramma voor iedereen: het Rijksvaccinatieprogramma. Dit programma is gebaseerd op uitgebreid onderzoek bij grote groepen mensen, waarna is bepaald wat het beste vaccin is, welke de beste dosis, hoe vaak deze moet worden gegeven en op welke leeftijd.
Het Rijksvaccinatieprogramma heeft als doel zo veel mogelijk mensen bescherming te bieden binnen een standaardprogramma. In de toekomst zal dit echter allemaal anders zijn: iedereen zal een persoonlijk vaccinatieprogramma op maat ontvangen, met doses en frequentie afgestemd op zijn of haar individuele genetische achtergrond.
Erfelijkheid
Dat genetische variatie een sterk effect heeft op de vaccinatierespons, is bekend uit studies bij tweelingen. In die studies werd gevonden dat 36 tot 91 procent van de spreiding in antilichaamproductie is toe te schrijven aan erfelijkheid, afhankelijk van het gebruikte vaccin en de onderzochte populatie1. De bijdrage 1 Jacobson RM, Ovsyannikova IG, Targonski PV et al. (2007) Studies of twins in vaccinology. Vaccine 25: 3160-3164.
van erfelijkheid bleek voor antilichaamproductie substantieel en dus van belang om, indien mogelijk, rekening mee te houden bij vaccinatie.
Vaccinatierespons
Vaststellen dat erfelijkheid een rol speelt in de vaccinatierespons is een eerste stap; het bepalen welke genetische variaties hiervoor verantwoorde- lijk zijn, is de – veel moeizamere – tweede stap. Dit is vooral lastig omdat duizenden genen een rol spelen in de immuunrespons, waarbij ook nog eens complexe interacties optreden. Voor vrijwel alle beschikbare vaccins tegen virale of bacteriële infecties zijn analyses uitgevoerd naar genetische varianten die invloed hebben op de vaccinatierespons. Deze studies zijn veelal uitgevoerd met genetische variaties in kandidaat- genen: een selectie van genen waarvan we al weten of vermoeden dat ze een rol spelen in de vaccinatie- respons, zoals genen uit de human leukocyte antigen (HLA)-regio. Door de snelle technische ontwikkelingen op het gebied van genetische analyses is het ook mogelijk om variaties in het gehele humane genoom, dus niet alleen rond genen met een bekende rol in immuniteit, te analyseren met een zogenaamde genome-wide association study (GWAS). Hierbij worden grote aantallen variaties (> 500.000) verspreid over het genoom getest, waardoor ook variaties in genen kunnen worden gevonden waarvan van tevoren geen rol in de immuunrespons bekend is.