Deze ribkwal vinden we tegenwoordig ook in grote aantallen in de Waddenzee en zelfs in het IJ.
Zwaardschede
Het probleem met invasieve soorten wordt gezien als één van de grote bedreigingen voor de zee. Toch is moeilijk te voorspellen welke exoot inva- sief zal worden en welke niet. Het risico neemt uiteraard toe met de scheepvaartintensiteit tus- sen twee havens. Zo komen de nieuwe soorten in onze kustgebieden vooral van de Amerikaanse Oostkust. Voorbeelden zijn het muiltje, een schelp die in de jaren dertig van de vorige eeuw is overgebracht, en de Amerikaanse zwaardschede. Die laatste was tot de jaren zeventig van de vorige eeuw onbekend in onze omgeving, maar is nu een heel algemene schelp langs onze kusten. Ook de Aziatische penseelkrab is hier geïntroduceerd via ballastwater.
Vanwege de invasie van de driehoeksmossel in de zoete Grote Meren op de Amerikaans-Canadese grens, hebben de Amerikaanse en Canadese auto- riteiten verplicht om het water in ballasttanks op volle zee te verversen. Het idee hierachter is dat organismen uit het zoete of brakke water van de vertrekhaven niet groeien op volle zee, waar het zoutgehalte hoog is en de concentraties aan de belangrijkste voedingsstoffen stikstof en fosfaat juist laag. De zoutwaterorganismen die vervolgens op volle zee worden ingenomen zullen het in de zoete Grote Meren juist weer slecht doen. Vanuit biologisch oogpunt is dit een logische en slimme methode, al zullen de kapitein en de stuurman van een zeeschip er niet altijd blij mee zijn. Het
D
ag in dag uit worden enorme hoeveel- heden ballastwater per schip over de wereld vervoerd, inclusief alle opgeloste stoffen, wat restjes sediment en ook organismen zoals plankton of schelpdierlarven. Dat gesleep met ballastwater is essentieel voor de stabiliteit en bestuurbaarheid van grote zeesche- pen die hun lading al hebben gelost. Het water wordt tijdens het lossen in speciale ballasttanks gepompt, compleet met alles wat erin zit. De bal- lastcapaciteit van een schip is meestal ongeveer een derde van de ladingcapaciteit. Dit gaat dus om niet misselijke hoeveelheden water.Eenmaal op de plek van bestemming wordt het water inclusief de meeliftende organismen weer geloosd. De lifters die de reis in de ballast- tank hebben overleefd komen terecht in een gebied waar nieuwkomers zich niet altijd netjes invoegen in het ecosysteem. Als de nieuwe soort niet wordt aangepakt door natuurlijke vijanden of de natuurlijke omstandigheden, kan deze zich soms ongebreideld vermenigvuldigen. Zo kan het nieuwe organisme een plaag vormen ten koste van de al aanwezige soorten. Dit kan zelfs een gevaar vormen voor de menselijke gezondheid en het kan de lokale economie, bijvoorbeeld via de visserij, nadelig beïnvloeden.
Bekende voorbeelden van negatieve gevolgen voor ecologie en economie van grote gebieden zijn de introductie van de Europese driehoeksmossel (Dreissena polymorpha) in de Grote Meren op de grens van de VS en Canada en de introductie van de Amerikaanse langlob ribkwal (Mnemiopsis leidyi) in de Zwarte Zee, de Zee van Azov en de Kaspische Zee.
De Amerikaanse langlob ribkwal heeft zich via ballastwater over de wereld verspreid.
kwartaal 2 2014 oceanen
72
Gesleep met organismen over de we reldzeeën
ó dr. jan boonwisselen van ballastwater tijdens zwaar weer of ‘hoge zeegang’ is riskant voor de stabiliteit en de structuur (torsie) van het schip. Bovendien is het effectief spoelen van de onregelmatig gevormde ballasttanks niet altijd goed te doen.
Conventie
Om de kans op verspreiding van invasieve soorten via ballastwater in de toekomst sterk te verminde- ren heeft de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) van de VN al in 2004 het Ballastwaterver- drag aangenomen. In deze Conventie staat dat de meerderheid van de wereldhandelsvloot, geschat op 50-70.000 schepen, in de periode tussen 2009 en 2016 een ballastwater behandelingssysteem aan boord moeten hebben geïnstalleerd. Na behandeling mogen er in het geloosde ballastwa- ter per milliliter nog maar 10 organismen met een grootte tussen de 10 en 50 micrometer zitten en per kuub hooguit 10 organismen groter dan 50 micrometer.
Een effectief systeem bestaat meestal uit twee delen: als eerste trap een filter voor de grotere organismen en een dodelijke tweede trap voor de kleintjes. Dit doden van organismen gebeurt ofwel door bestraling met UV-licht ofwel door toevoe- ging van chemicaliën. Omdat deze chemicaliën bij lozing natuurlijk niet het ontvangende ecosysteem mogen vergiftigen, moeten dit stoffen zijn die onmiddellijk na toediening zeer giftig zijn, maar daarna weer zeer snel worden afgebroken. Veel gebruikte stoffen zijn het sterk oxiderende actief chloor of ozon. Als de restgiftigheid bij lozing van het ballastwater nog te groot is, kan deze worden
weggenomen door het toevoegen van een neutrali- serende stof.
Op dit moment is de conventie rond ballastwater nog niet van kracht. Dit zal pas gebeuren wanneer minimaal 30 landen, die tenminste 35% van het wereldwijde scheepstonnage vertegenwoordigen, de conventie daadwerkelijk hebben ondertekend. Op dit moment (2014) hebben weliswaar meer dan 30 landen de Conventie ondertekend, maar het ver- eiste tonnage is nog niet gehaald. Het is de hoop en de verwachting dat die grens in de loop van 2014 gehaald zal worden. Alle afgesproken maatregelen worden dan precies een jaar na die datum ver- plicht. De kustwacht van de Verenigde Staten wilde daar niet op wachten. Die heeft inmiddels eigen maatregelen genomen die per 1 december 2013 van kracht zijn geworden.
De Amerikaanse zwaard- schede: inmiddels de meest algemene schelp op het Nederlandse strand.
kwartaal 2 2014 oceanen 73