8.1. Bestuurderstaak/gedrag
Vrachtauto’s moeten veelal dag en nacht rijden, soms ook op zaterdag en zondag, en onder alle weersomstandigheden; het transport moet immers altijd doorgaan. Ook andere omstandigheden hebben invloed op de rijtaak van de chauffeur: de voortdurende tijdsdruk en de vele neventaken, zoals laden en lossen.
Om de belangen van de verkeersveiligheid en van de gezondheid van de chauffeurs te behartigen, zijn wettelijke regelingen ingesteld voor de maxi- male dienst- en rijtijden en minimale rusttijden van vrachtauto-, bus- en taxichauffeurs (het arbeidstijdenbesluit). Het besluit wordt gecontroleerd door de politie, de Rijksverkeersinspectie en de Arbeidsinspectie. Op overtredingen staan forse boetes.
Nog een enkele opmerking over voorlichtingscampagnes met betrekking tot de verkeersveiligheid. De effectiviteit van algemene voorlichtingsbood- schappen is gering. De informatie moet concreet toegespitst worden op extra riskante risico’s en omstandigheden. Naarmate de chauffeur zich meer bewust is van bepaalde risico’s (bijvoorbeeld afslaan op kruispunten), zal een gerichte boodschap eerder worden opgepakt. Verwijzing naar de eigen verantwoordelijkheid en het anticiperend en sociaal gedrag kan dan nut hebben.
Gerichte informatie is ook noodzakelijk bij verkeersprojecten die erop ge- richt zijn het vrachtvervoer in de (binnen)stad te wijzigen. Hoe meer draag- vlak er kan worden bereikt, hoe minder handhavingsinspanning nood- zakelijk is.
Het project ‘Veilig op Weg’ van TLN is een goed voorbeeld van een gerichte voorlichtingsactie onder weggebruikers die met vrachtauto’s worden gecon- fronteerd.
8.2. Potentiële maatregelen
Veiligheidsprogramma’s voor bedrijven hebben tot doel de veiligheids- attitude van bestuurders te versterken. Voor dit doel kan dit beschreven worden als:
- aantal schades en ongevallen beperken;
- geen overtredingen begaan (zowel met betrekking tot het veilig rijden maar ook met betrekking tot het Arbeidstijdenbesluit);
- geen alcohol tijdens de dienst.
Hiervoor kunnen de volgende instrumenten worden toegepast: - de twee fasen rijopleiding en het mentorensysteem;
- een bedrijfsregistratiesysteem in combinatie met tachograaf-analyse; - de black box;
- een alcoholslot in combinatie met een 0-promille-beleid voor chauffeurs; - toepassen van beloningen voor veilig rijden;
Twee fasen rijopleiding en mentorensysteem
Er zijn reeds diverse mogelijkheden bestudeerd op het gebied van de vaardigheden, kennis en inzicht van bestuurders en met name van vracht- autobestuurders. Voorbeelden zijn de twee fasen rijopleiding (Twisk en Veling, 1992) en de toepassing van een mentorensysteem. Hoewel beide opties kansrijk leken in termen van kosteneffectiviteit, heeft dat tot op heden niet geleid tot feitelijke toepassingen. De reden hiervoor is vooral dat investeringen in opleiding niet zichtbaar leiden tot de gewenste opbrengst. Bovendien wordt de bijdrage van opleiding ook wel door ‘de houding’ van de chauffeur teniet gedaan. Het gaat er immers niet alleen om dat de chauffeur vaardig is, maar ook dat hij bereid is deze vaardigheden op een veilige manier toe te passen. Tot op heden is er weinig zicht op de ‘veiligheids- attitude’ van de vrachtwagenchauffeur. Dat heeft tot consequentie dat er weinig aansturingsmogelijkheden zijn voor het bedrijf.
0 Om bovenstaande reden zijn beide onderwerpen niet opgenomen in het overzicht met kosteneffectiviteits-berekeningen van Hoofdstuk 10.
Bedrijfsregistratiesysteem in combinatie met tachograaf-analyse
Het inzichtelijk maken van de omvang en kosten van schades en ongeval- len wordt als een effectieve methode gezien om het gedrag van chauffeurs te beïnvloeden. De instrumenten hiervoor zijn registratie door het bedrijf zelf en de installatie van een black box in vrachtauto’s (zie hierna).
In dit verband willen we hier het Registratiesysteem Verkeersongevallen aanhalen. Dit systeem vormde een onderdeel van het ‘Verkeersveiligheids- plan beroepsgoederenvervoer over de weg’ dat indertijd door TLN in samenwerking met andere instanties is ontwikkeld.
Eind 1998 is door TLN aangegeven dat inmiddels met een nieuwe (pilot)- fase van een regionale aanpak is gestart om verkeersveiligheidszorg structureel in te passen in de branche. De SWOV juicht dit toe. Aanbevolen wordt de gegevens centraal op te slaan en te verwerken. In de eerste plaats vormt dit een stimulans voor individuele bedrijven om ongevallen in hun bedrijf systematisch te registreren en in de tweede plaats kunnen na verloop van tijd ongevallenanalyses met die centraal verzamelde gegevens uit- gevoerd worden.
0In Hoofdstuk 10 wordt de kosteneffectiviteit berekend van het invoeren van een bedrijfsregistratie. De berekening gaat uit van het besparen van ernstig gewonde slachtoffers en niet van het besparen van licht gewonden en materiële schade.
Black box
In voertuigen ingebouwde registrerende recorders zijn kansrijk ter reductie van het aantal ongevallen. Het in Europees verband uitgevoerde
SAMOVAR-onderzoek (Wouters & Bos, 1997) heeft aangetoond dat met recorders, ingebouwd in wagenparken van bedrijven, het aantal ongevallen met bijna 30% (28% ± 14%) is te reduceren. Dit onderzoek is door de SWOV uitgevoerd in het kader van DRIVE II en geeft een bevestiging van de resultaten van een Duits onderzoek die duidden op een reductie van 30%. Dit grote effect is te verklaren door de wetenschap van de chauffeur dat zijn werkgever voortdurend ‘over zijn schouder meekijkt’.
Recorders hebben dus meer impact dan de tachograaf. Een Britse verzeke- ringsmaatschappij biedt kortingen tot 15% op de premie als bedrijven hun voertuigen voorzien van zo'n black box. Diverse typen crashrecorders die variëren van eenvoudig (en goedkoop) tot vrij complex (en dus duur) zijn inmiddels beschikbaar.
0 In Hoofdstuk 10 wordt de kosteneffectiviteit berekend van het aanbrengen
van een black box systeem in alle vrachtauto’s.
Alcoholslot in combinatie met een 0-promille-beleid voor chauffeurs
De toepassing van het alcoholslot stuit wat het dagelijkse gebruik betreft op diverse problemen. Voertuigpark-brede installatie ligt dan ook niet voor de hand. In principe zijn deze apparaten bedoeld als een instrument om notoire overtreders van rijden onder invloed van alcohol te weren uit het verkeer. Een verplichte installatie van het alcoholslot kan door de rechter worden opgelegd als een milde sanctie ter voorkomen van het (langdurig) ontzeg- gen van de rijbevoegdheid.
0In Hoofdstuk 10 wordt nader op het alcoholslot ingegaan. Als resultaat van een beschouwing, met inbegrip van een ongevallenanalyse, is geen kosten- effectiviteit van het alcoholslot bepaald.
Toepassen van beloningen voor veilig rijden
Uit de literatuur is bekend dat het belonen van werknemers effectief kan werken om het gedrag in positieve zin te beïnvloeden (Hagenzieker, 1999). Daar de kosten veelal gering zijn, is een dergelijke maatregel al gauw kosteneffectief.
Ter vaststelling of sprake is van een al dan niet veilig rijgedrag (en ook weinig schade/ongevallen) ligt de koppeling van het toepassen van belonin- gen met een bedrijfsregistratiesysteem of black box systemen voor de hand.
Indien het gaat om een min of meer geïsoleerde maatregel (bijvoorbeeld om het dragen van gordels te bevorderen) kan het belonen los van een registratiesysteem worden toegepast.
0Daar het het meest voor de hand ligt een beloningssysteem te incorporeren in een bedrijfsregistratiesysteem, is in het hoofdstuk over kosteneffectiviteit ‘belonen’ niet nader behandeld.
Overige potentiële maatregelen
Ook hier een opsomming van andere maatregelen. Ook van deze maat- regelen is geen kosteneffectiviteit berekend.
- afname gezondheidsrisico (vroegtijdige melding bij Arbodienst) - betere routeplanning (minder zoeken onderweg);
- Eco-drive (intelligente snelheidsbegrenzer); - intelligente cruise control;
- ondersteuning koers houden; - anti-botssystemen;
- slipcursus voor chauffeurs; - handsfree telefoneren;
- effect ‘springerchauffeurs’ (veelal jeugdige chauffeurs zonder vaste auto).