4. ONDERZOEKSRESULTATEN INHOUDSANALYSE In dit hoofdstuk worden de onderzoeksresultaten van de inhoudsanalyse besproken.
4.2 Generieke frames voor etnische minderheden in het nieuws
Om de context aan te duiden waarin etnische minderheden in het Haagse nieuws wor- den besproken, heb ik een kwantitatieve en kwalitatieve framinganalyse uitgevoerd. Van de 35 berichten met het onderwerp ‘minderheden en integratie’, zijn de dubbele berichten en vooraankondigingen verwijderd, waardoor 23 artikelen overbleven voor de framinganalyse. Om te beginnen: acht berichten bestonden uitsluitend uit informa- tieve elementen en hadden daardoor geen nieuwsframe. Van de overgebleven 15 be- richten, bevatte elk artikel tenminste één frame uit de matrix van Semetko en Valken- burg (2000). Opvallend is dat het conflictframe en human interest frame dominant zijn in het Haagse nieuws. Binnen het conflictframe zijn de meeste ja-antwoorden ge- scoord op de stellingen: “Is er sprake van onenigheid tussen bepaalde groepen, indi- viduen, partijen in het bericht?” En: “Suggereert het bericht dat de overheid in zekere mate verantwoordelijk is voor het probleem?” De hoge score voor deze stellingen is te verklaren door de media-aandacht voor drie nieuwsincidenten die in de geanalyseerde
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
33
week meerdere malen werden besproken: 1) de dood van Henriquez door politiege- weld, 2) het vertrek van 35 Haagse jihadisten naar het Midden-Oosten, en 3) de lege klaslokalen tijdens het Offerfeest. De meeste artikelen over Henriquez bevatten alle elementen uit het conflictframe, daarom licht ik uitsluitend dit nieuwsincident uitge- breid toe, om te illustreren hoe het conflictueuze karakter in het Haagse nieuws vorm krijgt. De media structureerden het nieuws over Henriquez op een dusdanige manier, dat het publiek de volgende boodschappen uit het conflictframe meekreeg:
1. De politie is dader en Henriquez het slachtoffer; 2. De politie wordt afgekeurd;
3. De politie is verantwoordelijk;
4. Er was sprake van onenigheid tussen Henriquez en de politie; 5. Verschillende kanten van het probleem komen aan bod.
De eerste boodschap, dat de politie dader is en Henriquez het slachtoffer, blijkt uit de beschrijvingen van Omroep West over het politiegeweld tegen Henriquez:
Fragment 1
(Bron: Omroep West, 17 september 2016)
- “Hij werd met zijn buik naar de grond gewerkt, vastgezet met een nekklem en kreeg knieën op zijn rug.”
- “Na drie minuten duwen, trekken, vuistslagen en drukken met de wapenstok op z’n achillespezen lukte het de agenten eindelijk om Henriquez te boeien. Op dat moment bewoog hij niet meer, maar toch droegen de agenten hem een ME-bus in.”
- “Verder werd pepperspray in zijn gezicht gewreven. Dat is tegen de regels, want pepperspray mag alleen van een afstandje gespoten worden. Een van de onderzoe- kers schrijft dat dat in andere gevallen 'als marteling was betiteld'.”
De beschrijvingen van het gewelddadige gedrag van de politie jegens Henriquez bena- drukken dat Henriquez zwaar is toegetakeld. Media keuren het gedrag van de politie – de tweede boodschap - op verschillende manieren in het nieuws af. Den Haag FM (18 september 2016) schreef bijvoorbeeld dat Henriquez hardhandig is aangepakt door de politie met de zin: “Het hardhandige geweldgebruik [van de politie] tegen Henriquez was disproprotioneel, onmatig en ondeskundig.” Met de bewoordingen: ‘disproportioneel’, ‘onmatig’ en ‘ondeskundig’ wordt het ondeskundig handelen van de politie door de omroep geëxpliciteerd. Ook schrijft Den Haag FM (18 september 2016) dat de politie te laat medische hulp heeft ingeschakend en Henriquez vervolgens is gestorven. Door middel van de woorden ‘dat had nooit mogen gebeuren’ en ‘pas vijf
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
34
minuten later’ in fragment 2, keurt Omroep West het nalatig handelen van de politie expliciet af.
Fragment 2
(Bron: Den Haag FM, 18 september 2016)
“Ondanks het feit Mitch Henriquez toen niet meer bewoog, droegen de agenten hem toch een ME-bus in. Dat had nooit mogen gebeuren: de regel is dat in dat geval een ambulance moet komen. In plaats daarvan reed het busje naar het politiebureau Zuiderpark. Aan het einde van de rit was er geen hartslag meer te voelen bij Henri- quez, maar pas vijf minuten later begon de politie met reanimeren.”
Dat de politie verantwoordelijk is voor de dood van Henriquez (de derde boodschap) wordt door Omroep West (18 september) als volgt duidelijk gemaakt: “Mitch Henri- quez is overleden door het optreden van de politie.” En dat er sprake was van on- enigheid tussen Henriquez en politie - de vierde boodschap - blijkt uit de volgende zin van Omroep West (18 september 2016): “Hij [Henriquez] roept: 'Ik heb een wa- pen!', en grijpt daarbij naar zijn kruis. De agenten besluiten geen risico te nemen en Mitch aan te houden.”
Opvallend was tenslotte dat de media aandacht hadden voor de maatschappe- lijke situering omtrent etnisch profileren – de laatste boodschap – waarmee verschil- lende kanten van het probleem worden geïllustreerd. Omroep West (18 september 2016) beschrijft bijvoorbeeld dat de dood van Henriquez heeft geleid tot demonstra- ties bij het politiebureau in de Schilderswijk: “Er wordt gedemonstreerd voor poli-
tiebureau De Heemstraat. Het bureau heeft niets te maken met de arrestatie en het overlijden van Mitch, maar staat in de Schilderswijk symbool voor etnisch profile- ren door agenten.”
Binnen het human interest frame zijn de meeste ja-antwoorden gescoord op de stelling: “Komen gevoelens van verontwaardiging, empathie, zorgzaamheid of mee- dogenloosheid in het bericht aan bod? In nieuwsberichten over Henriquez van Om- roep West (18 en 19 september 2016) en Den Haag FM (18 september 2016) werden woorden als ‘disproportioneel geweld’, ‘ongepast geweld’, ‘buitensporig hard aange- pakt’, ‘onmatig’ en ‘ondeskundig’ gebruikt, om verontwaardiging over het politiege- weld te benadrukken. Ook klonk een zekere mate van empathie in het bericht van Om- roep West (18 september): “Hoe zeer het de Haagse politie raakt, blijkt onder meer tijdens een debat in de gemeenteraad, een week later. Politiechef Paul van Musscher kan daar zijn tranen nauwelijks bedwingen.” Deze bewering werd ondersteund met
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
35
videomateriaal van het debat, waarop Musscher is te zien, worstelend met zijn emoties (zie afbeelding 1).
Afbeelding 1: emotionele politiechef Musscher (Omroep West, 18 september 2016)
Het interview met Fatima Faïd van de Haagse Stadspartij op Den Haag FM over de problematiek romdom etnisch profileren van de politie - aangewakkerd door de ge- beurtenissen rondom Henriquez – is een voorbeeld waarin de emoties: verontrusting, empathie en zorgzaamheid aan bod komen. Faïd werd geinterviewd over de afwijzing door de burgermeester van de stopformulieren; een formulier dat agenten moeten in- vullen bij een aanhouding om etnisch profileren te bestrijden. Het interview met Faïd gaat grotendeels over hoe bewoners met een allochtone achtergrond zich niet gesteund voelen door de politie. Faïd benadrukt haar zorgen over deze situatie als volgt:
Fragment 3
(Bron: Den Haag FM, 17 september 2016)
“Ik kom heel veel in de stad. Ook in de Schilderswijk. En ik ben dan toch een beetje verdrietig zeg maar, als oudere mensen, volwassenen dus, gaan zeggen van: ja, maarja, ik ga ook niet zomaar [naar de politie], want ja, als ik dat allemaal zo zie, hoe ze met mijn kleinzoon omgaan, dan denk ik: dat is niet goed! Dat jongeren ver- zet plegen, dat moeten we zeker inzien. Pubers denken altijd dat zij gelijk hebben en de rest van de wereld niet. Maar ik denk, als dit zo doorsijpelt in de gemeenschap, ja dat moet je gewoon echt niet willen.”
PVV-gemeenteraadslid Elias Hees werd geïnterviewd door Omroep West (14 septem- ber 2016) over de lege klaslokalen tijdens het Offerfeest. Zijn verontwaardiging over het gegeven dat ouders van moslimkinderen geen afwezigheidsbriefje hoefden in te leveren werd als volgt door hem verwoord:
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
36
Fragment 4
(Bron: Omroep West, 14 september 2016)
- “Dit is gewoon ongelijke behandeling en een vorm van islamitische apartheid. Een deel mag immers zomaar thuisblijven, maar de rest niet.”
- “Het is ronduit schaamteloos dat schooldirecteuren openlijk de regels aan hun laars
lappen en dit voorbeeld willen geven aan hun leerlingen. Het is laffe schandaligheid ten top.”
Met name de woorden ‘ongelijke behandeling’, ‘islamitische apartheid’, ‘ronduit
schaamteloos’ en ‘laffe schandaligheid ten top’ geven zijn emoties weer.
De frames die minder dominant waren in het Haagse nieuws, waren het verant- woordelijkheidsframe, economische consequenties frame en het moraliteitsframe. In het oog springend was dat sommige berichten enkele elementen hadden van het ver- antwoordelijkheidsframe of moraliteitsframe, maar dit waren té weinig kenmerken om te stellen dat het frame dominant in een artikel was. Bijvoorbeeld in de nieuws- kwestie over Henriquez: de politie wordt verantwoordelijk gesteld voor het nalatig handelen met de dood tot gevolg - dit is illustratief voor het verantwoordelijkheids- frame. Maar de rolverdeling van dader (politie) en slachtoffer (Henriquez) was promi- nenter, waardoor het conflictframe overheersender is.
Hetzelfde geldt voor het moraliteitsframe. Acht ja-antwoorden zijn gescoord op de stelling: “Worden sociale voorschriften over hoe men zich zou moeten gedragen in het bericht besproken?” Een artikel dat dit frame-element bevat, is het interview met Hees (Omroep West, 14 september). Hij vertelt in het interview uitgebreid wat de re- gels in Nederland zijn voor het absent opgeven van kinderen op de basisschool. Maar omdat het conflictueuze karakter overheersender is in het interview met Hees, mede door zijn woordkeuzes (‘laffe schandeligheid ten top’ en ‘ronduit schaamteloos’) is het conflictframe dominanter dan het moraliteitsframe.
Voor het economische consequenties frame geldt dat maar weinig nieuwsbe- richten gingen over economische consequenties met betrekking tot minderheden. Al- leen de nieuwsitems over de uitgaven voor het festival Divercity (Den Haag FM, 14 september 2016; Omroep West, 14 september 2016) werden gekenmerkt door dit frame. CDA-gemeenteraadslid Desh Ramnath wilde opheldering over de kosten die voor dit festival gemaakt zijn. Het onderstaande fragment illustreert dit:
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
37
Fragment 5
(Bron: Omroep West, 14 september 2016)
“Als het geld uit het potje evenementen zou komen of het potje citymarketing, dan was het juist. Maar als het uit het potje integratie betaald wordt, vinden wij dat het festival echt aan sociale cohesie moet bijdragen”, aldus Ramnath tegen Omroep West. 4.3 Issue-specifieke frames voor etnische minderheden in het nieuws De frames van Shadid (2009) waren niet dominant in het Haagse nieuws. Het etno- centrismeframe slechts in vier artikelen, en het culturele-generaliseringsframe in geen enkel artikel. In tegenstelling tot het stigmatiseringsframe en het lekenframe, die het meest dominant waren; beide frames zijn in acht artikelen aangetroffen. Per frame licht ik hieronder de kwalitatieve inzichten toe.
De gebeurtenissen rondom de Haagse jihadisten die naar het Midden-Oosten waren vertrokken om zich aan te sluiten bij islamitische groeperingen, activeerden het etnocentrismeframe van Shadid (2009). In het licht van dit incident werd voorname- lijk gesteld dat sommige minderheden minder aansluiting kunnen vinden bij de Ne- derlandse samenleving en daarom kiezen om naar Syrië of Irak te vertrekken. De be- schrijving: ‘die soms nauwelijks meer raakvlakken heeft met onze samenleving’ (zie fragement 9), illustreert een wij/zij-tegenstelling; een typisch kenmerk van het etno- centrismeframe.
Fragment 6
(Bron: Omroep West, 18 september 2016)
“Van Aartsen schrijft dat “sommige moslimjongeren” zich niet thuis voelen in de Ne- derlandse samenleving. “Slechts een paar van hen laten dat openlijk weten. De mees- ten trekken zich terug in hun eigen wereld, die soms nauwelijks meer raakvlakken heeft met onze samenleving.”
Elementen die het etnocentrismeframe juist uitsluiten, zijn bijvoorbeeld berichten die gaan over racisme en discriminatie van minderheden. In de geanalyseerde week werd echter veel aandacht besteed aan racisme en discriminatie (vooral door de gebeurte- nissen rondom Henriquez), waardoor het etnocentrismeframe niet overheersend was.
Het stigmatiseringsframe heb ik aangetroffen in berichten waarin minderheden worden besproken in verband met criminaliteit, terrorisme en misbruik van sociale voorzieningen. Het onderstaande fragment over de demonstraties van Haagse bewo- ners bij het politiebureau in de Schilderswijk, illustreert het stigmatiseringsframe:
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
38
Fragment 7
(Bron: Omroep West, 18 september 2016)
“Als demonstranten het bureau proberen te bestormen, wordt de ME losgelaten om de omgeving schoon te vegen. Wat volgt zijn vier nachten van ongeregeldheden, waarin met stenen en vuurwerk naar de politie wordt gegooid, willekeurige agen- ten op social media worden gebrandmerkt als 'killer', brandjes worden gesticht en winkelruiten ingegooid.”
Met name de informatie dat de demonstranten stenen en vuurwerk naar de politie gooiden, brandjes hebben gesticht en winkelruiten hebben vernield, insinueert dat het om crimineel gedrag gaat. Omroep West illustreerde deze ongereldheden met een vi- deo waarin de mobiele eenheid van de politie de demonstranten wegstuurt.
Afbeelding 2: demonstraties in de Schilderswijk (bron: Omroep West, 18 september 2016)
Maar dit frame wordt afgezwakt omdat verderop in het bericht wordt geschreven, dat minderheden protesteren omdat zij zich gediscrimineerd voelen door de politie, waar- door zij niet specifiek als ‘probleemgroep’ worden geportretteerd. Een andere reden waarom het stigmatiseringsframe weinig voorkwam in het nieuws, was omdat min- derheden niet alleen maar negatief werden besproken in items over misdaad, zoals in de nieuwsberichten over Henriquez. Henriquez kwam in het nieuws naar aanleiding van een aanhouding, maar de schuld van zijn dood werd duidelijk bij de politie gelegd.
Een voorbeeld van hoe minderheden worden besproken bij het misbruiken van sociale voorzieningen, is in het interview met de PVV-gemeenteraadslid Hees, gepu- bliceerd op Omroep West (14 september 2016). Moslims hoefden zich niet absent te melden voor het Offerfeest, terwijl autochtone kinderen wél streng worden gecontro-
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
39
leerd en eventueel zelfs een boete krijgen als zij zich niet aan de regels houden – vol- gens Hees. De onderstaande passage geeft de desbetreffende uitspraken, waarin Hees minderheden beschuldigt van het misbruiken van sociale voorzieningen, weer:
Fragment 8
(Bron: Omroep West, 14 september 2016)
“Ouders die in december met hun kinderen te vroeg op skivakantie gaan, worden aangepakt door de gemeente met een forse boete. Het is toch raar dat er in deze ge- vallen geen controle is? Het is de laffe schandaligheid ten top.”
De focus van nieuwsberichten over dit onderwerp lag vooral op het afkeuren van het gedrag van schooldirecteuren en niet direct van moslims. Maar de boodschap dat mos- lims ‘gewoon’ afwezig kunnen zijn en autochtonen niet, geeft het gevoel dat zij mis- bruik maken van sociale voorzieningen, wat correspondeert met het stigmatiserings- frame. Opmerkelijk is dat de interviewer van Omroep West de beschuldigingen van Hees afzwakt met de volgende opmerking:
Fragment 9
(Bron: Omroep West, 14 september 2016)
Interview: “maar eerlijk is eerlijk, wij zijn altijd erg eerlijk tegen elkaar, Elias. Als er wel schriftelijke verzoeken ingediend zouden worden, dan vind je dit alsnog niks, toch? Is het niet zo dat je nu op dit ding hamert, om je algemene ongenoegen over dit onderwerp te laten blijken?”
Ook heb ik berichten gevonden waarin minderheden werden besproken in het kader van terrorisme. Een groep Hagenaren was naar Syrië en Irak vertrokken om zich aan te sluiten bij islamitische groeperingen. Omroep West (18 september 2016) beschreef deze mensen als ‘Haagse jihadisten’. Ook het bijbehorende plaatje bij het artikel, met daarop een man met wapen en een bedekt gezicht, illustreert dat het gaat om terroris- tische praktijken.
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
40
Ondanks dat het medium de identiteit van de jihadisten niet benoemt – er staat bij- voorbeeld niet ‘Turkse jihadisten’ – is het alsnog wel duidelijk dat het om etnische minderheden gaat. Dit komt met name door de uitleg van de burgemeester verderop in het artikel, dat sommige moslimjongeren geen aansluiting kunnen vinden bij de Nederlandse samenleving. Het is echter opmerkelijk dat media erg voorzichtig met dit soort kwesties omgaan: zij geven niet expliciet de allochtoonse identiteit van de jiha- disten weer en ze zijn voorzichtig met het generaliseren van moslims als terroristen – blijkt uit fragment 10. Omdat Haagse media voorzichtig omgaan met dit soort kwes- ties, heb ik geen enkele keer het culturele-generaliseringsframe aangetroffen; het frame waarin onder andere een tweedeling wordt gemaakt tussen radicale moslims en ‘normale’ moslims.
Fragment 10
(Bron: Omroep West, 17 september 2016)
“Het over één kam scheren van jihadisten en orthodoxe gelovigen draagt er volgens de burgemeester aan bij dat tegenstellingen worden vergroot.”
Het lekenframe heb ik vaker aangetroffen in het nieuws, maar noemenswaardig is dat in het Haagse nieuws duidelijk een evenwichtige balans is tussen allochtone en au- tochtone experts. In een aantal berichten werden uitsluitend autochtone experts aan het woord gelaten: projectcoördinator Astrid Schuringa werd bijvoorbeeld als enige geïnterviewd over een EHBO-cursus voor vluchtelingen, gemeenteraadslid Elias van Hees mocht uitsluitend zijn mening ventileren over de absentie van islamitische schoolkinderen tijdens het Offerfeest, en burgermeester Jozias van Aartsen werd uit- sluitend geciteerd over de problematiek rondom de ‘Haagse jihadisten’. Maar daaren- tegen is te zien dat de (getinte) advocaat van Henriquez werd geciteerd als expert, Fa- tima Faïd van de Haagse stadspartij werd geïnterviewd over de stopformulieren en
Desh Ramnath van het CDA kreeg uitsluitend het woord over de uitgaven van het fes- tival Divercity. Haagse media schetsen een evenwichtig beeld wat betreft etnische min- derheden portretteren als deskundige en/of expert.
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
41
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
42
5. CONCLUSIE
Deze scriptie trachtte de demografische diversiteit in de Haagse media te analyseren. Uit de resultaten blijkt dat Haagse media disproportioneel weinig etnische minderhe- den in verhouding tot de werkelijkheid in het nieuws aan het woord laten. Volgens de theorie weerspiegelt dit resultaat dat minderheden worden buitengesloten in de maat- schappij, omdat media idealiter een afspiegeling van de samenleving zouden moeten zijn waarin alle sociale groepen aan het woord komen. Deze ondervertegenwoordiging is grotendeels te verklaren door de voorkeur van journalisten voor elite-bronnen in het nieuws. Elite-bronnen zijn niet proportioneel verdeeld op het gebied van etniciteit, wat ervoor zorgt dat minderheden weinig in het nieuws voorkomen.
Uit de framinganalyse blijkt dat Haagse media voornamelijk berichten over minderheden via het conflictframe en het human interest frame. Nieuws over minder- heden gaat voornamelijk over conflictsituaties, die worden geïllustreerd met het hu- man interest frame, waarmee de emoties van nieuwsactoren worden uitgelicht. Op- merkelijk is dat minderheden binnen het conflictframe niet worden afgebeeld als da- der, maar als slachtoffer. En met het human interest frame krijgen zij de ruimte om hun mening te ventileren. Door de voorzichtigheid waarmee lokale journalisten over minderheden schrijven, zijn de (negatieve) frames van Shadid (2009) weinig gevon- den. Dit komt voornamelijk omdat media stereotiepe beelden proberen te vermijden en aandacht hebben voor discriminatie en etnisch profileren. Een voorbeeld hiervan is dat minderheden worden besproken in verband met terrorisme, maar deze inciden- ten worden genuanceerd door bijvoorbeeld te benadrukken dat jihadisten en ortho- doxe gelovigen niet als één groep moeten worden beschouwd. Ook benoemenswaardig is dat minderheden niet uitsluitend als ‘leken’ voorkomen in het nieuws. Ik heb even- veel autochtone als allochtone experts in het nieuws aangetroffen; wat verklaart waarom het lekenframe ook niet erg dominant was.
Kortom, de hoofdvraag kan beantwoord worden met: minderheden komen dis- proportioneel weinig aan het woord in het Haagse nieuws, maar hoe zij worden voor- gesteld in de berichtgeving komt min of meer overeen met de sociale werkelijkheid. Het Haagse landschap biedt ruimte aan nieuwe rolverdelingen, zoals allochtone ex- perts, en de journalisten zijn op de hoogte van maatschappelijke ontwikkelingen zoals discriminatie en stereotyperingen, waardoor minderheden niet uitsluitend als pro- bleemgroepen worden voorgesteld.
De representatie van etnische minderheden in de Haagse media
43