+
Fol. 67 d.
+
I. Van den testament.1
*
Goed gedacht ende wel versinnen Doet dat middel ende dat beginnen Metten einde concorderen.
Dese eertsche hoecheit voel te begeren 5 Dat is ter werelt gemein plage.
Die sijn einde wel voersage
Hi soude hem hoeden nacht ende dach Voele te slaen op sijn gelaech,
Hi en wist een slot van rekeninge. 10 Dese idel glori, dese eertsche dingen
Is al een wanckel toeverlaet; Wanttet niet te coep en staet Hoe lange dit eigedom sal dueren. In geleenden hoven is quaet mueren, 15 Diemen wederseggen mach.
Corter dan een oge opslach
Wort dit eigedom van deertsche goet Geset in ander lude behoet.
Diet bruken waende op sijn behagen, 20 Die wort daer haestelijc uut gedragen
In een linen cleet beslegen. Die dan meten ende wegen Ander maet dan si begeren,
Die slaen hem selven seer te sceren; 25 Want hoe si rijcheit meer verwerven,
Hoemen liever neemt hoer sterven. Doch en wil ic nyemont raden, Datmen rijcheit sal versmaden, Diemen bruken mach mit recht: 30 Men vynt menich arm knecht,
Die aenden riken hem geneert. Waer die rijcheit al verteert,
Soe en docht die werelt min no meer.
+
Fol. 67 d.-68 a. Caritaet, doecht ende eer+
35 Die mach die rijcheit staende houden. Al wort die rike vrec gescouden, Dat en is Gode niet bequaem Noch der rechter eren naem; Want God die mint salich leven 40 Ende heeft selver oerlof gegeven
Rijc te wesen alden sinen, Die daer gerechtelijc om pinen; Mer die daer andersins toe gaen Ende willen plucken ende vaen, 45 Sulc mit list, sulc mit macht,
1 Medegedeeld volgens B, het ontbreekt in H. Zie Inleiding.
* 19 Hs. waenden.
Sulc mit wil, sulc mit cracht, Ende elkerlijc doet sijn best,
Recht als die vogel draecht ten nest, Om voele te plucken, om voel te rapen, 50 Die mogen wel onsachte slapen,
Wisten si tloen dat hem sal boeren, Als die doot tot allen doren
Comen is om dlijf te panden. Die viant gaept mit wreden tanden 55 Na der sielen wat hi can.
Hoet mit hem is gescepen dan Dat weet die Here, diet al is cont! Hadden si dan soe lange stont Vorst, dat si hem wael bereiden, 60 Eer si van der werelt sceiden,
Si en namen daer voer niet al dat goet, Dat die van Romen ye bestoet.
Mer selden soe eest vernomen, Diet al opt leste lieten comen, 65 Dat si maecten goet verstant, Of wederkeerden mitter hant Datter qualic was gewonnen: Tis dan alte spade begonnen.
*
+
Fol. 68 a.-c.
+
Die lude sijn herwaert ende gins ghedwaelt, 70 Diet gelaech dicke hebben betaelt:
Men cander niet gevynden al. Oec hoertmen node groet gescal Daer die rike liggen cranc: Tis buten armer lude ganc, 75 Men laet daer nyemont comen bi
Dan die daer vrient of maech toe si, Of wise priesters, die hem vragen Of si hoer sunden willen clagen.
Al souden si hem geerne wael bereiden, 80 Die tijt is cort, het naect ten sceiden;
Si sijn belegen van hem drien, Die op hem scriden al in een: Dat een dat is die siecte groet, Dander die vrese voer die doot, 85 Dat dorde dese hoecheit hier te laten,
Die si minden boven maten.
Wanneer si weerden dus bescreden, Soe sijn die sinnen ende die reden Soe belast, dat si vergeten
90 Ander salicheit te weten. Die siecte maect die lede mat; Die doot en seet hem dit no dat, Dat yemont weten mach wanneer: Daer om ontsietmen voele te meer. 95 Mer datmen voel voer sterven vreest,
Dat doen die sunden alre meest. Weren wi van sunden quijt, Sterven heeft een corte tijt; Doch eest haert, dat weet ic wel, 100 Datmen ummer sterven sal;
Mer tis een scult, die wijf no man Met geenre have vergelden can. Al weer sterven noch soe swaer, Willen wi liden trechte waer,
105 Die bitterste anxt dat sijn die sonden. Wanneer dat comt die leste stonde, Ende men ummer sterven waent, Als die borge sijn ingemaent, Soe eest lange genoch gebeit: 110 Die leerraers hebbent ons geseit
Ende ingemaent overluyt. Sulc die hoert, sulc die sluit Sijn oren of hijs niet en hoerde; Want die godlike woerde
115 Die gaen hem totter herten clein: Si vallen recht als hagelstein, Die luttel vesten op een cleet. Wanneer die sculdige niet en weet Gelt of pant tot sinen dagen,
120 Ende dan die borgen op hem clagen, Soe coemt hi totter meester scade:
* 80 Hs. den sc. 97 Hs. wie. 140 Hs. Die. 146 Hs. nae.
+
Fol. 68 c.-d. Soe doen si die op Gods genade+
Menichwerven misdoen,
Ende dencken vast: In dit sisoen 125 Soe willen wi beteren ons leven,
Of God die saelt ons wael vergeven. Die sijn sonderlinge bedrogen Ende over thoeft een net getogen, Daer si hem selven in verwerren. 130 Si comen spade die lange merren:
Men sal te tide sijn bedacht Die wijl dat wijsheit ende cracht Regeren mach die sinne vive, Ende men mit gesonden live 135 Vrilic mach te dienste staen
Den selven Heer, die sonder waen Al sijn dienre loent te wensche, Op dat si leven als mensche; Mer die beestelike leven
140 Dien wort beestelijc loen gegeven: Hier om sal een yegelijc,
Is hi arm of is hi rijc,
Setten alle sijn dinc op reden: Onsen tijt hier is thant geleden. 145 Al mocht ic leven dusent jaer,
Alst einde comt, wat volcht daer naer? Heb ic goede werken gedaen,
Die mogen my in staden staen: Ander have en voer ic niet mede 150 Van deser eertscher rijchede,
Daert al af comt dat wi beclagen. Ghi siet die gierige gewagen Siel ende lijf om dat eertsche goet, Ende dencken vast in horen moet: 155 Men salt int leste wederkeren;
Dan comt die doot ende doet hem leren Een ander metten onversien,
Die ummer van node moet gescien, Want si rijc noch arm en spaert. 160 Dan trecken si op die lange vaert,
Ende nyemont en seet ons trechte waer, Hoet mit hem is gescepen daer;
Mer die weldoen die mogen hopen: Dus laet ic mi die vrese nopen; 165 Want ic was te sceep gegaen,
Had my die wynt gelijc gestaen, Ic had die reise geavontuert; Ende nu mijn leven langer duert Bi concent van onsen Heer, 170 Nu wil ic volgen wiser leer
Ende wesen altoes op mijn oert, Te wachten my van sunden voert Die wijl ic cracht heb ende sin. Versumende tijt dats ongewin;
* 175
+
Fol. 68 d.-69 a.
+
Versume ic dan van dage te dage, Dat ic out weerde ende trage, Den tijt, daer ic in dienen soude
Den genen, die om des menschen houde Heeft geleden menigen has,
180 Soe ben ic dommer dan een Sas Of een Vriese ruut van aerde. Ghi die leeft in hoger weerde, Wacht u voer die wike wake; Het is een jamerlike sake. 185 Borchdijt al ten lesten tiden,
Wie mach dan penitencie liden? Die siecte heeft die lede teblouwen, Men vynt te coep geen berouwen; Rechte biechte sonder mencken 190 Die canmen dan qualic gedencken.
Hier om sullen wi ons versnellen Ende den priester gaen vertellen Van tide te tide ons sunden al, Die wijl wi weten recht getal. 195 Alst buten rekeninge gaet
Ende men deen over dander slaet, Soe wordet selden wael vergouden. Wi sollen rekeninge houden
Van onsen sundeliken daden, 200 Ende wie dat gevens is van staden,
Soe eest best bi gesonden leven Metter wermer hant gegeven Watmen Gode wil toescriven:
Soe en maecht nyemont wederdriven. 205 Ghi hebt gehoert, oec eest geweten,
Dat met recht waert besleten, Eerment testament betaelde, Ende voele subtylheit overhaelde; Want die gene diet goet verbeiden, 210
+
Fol. 69 a.-b. Ende die hem selven te sterven reiden,+
Die sijn contrari mitten sinnen. Die sieke en geren geen gewinne Dan hoer testament te maken, Op datse Gode mogen naken; 215 Diet goet ontfenct na datmen sterft,
Die weerden node voele onterft, Ende setten die sieke buten der macht; Want doe hi wijsheit ende cracht Had ende hem selven wel verwist, 220 Doe raepte hi liever in sijn kist,
Dan hi kercken ofte clusen Of den armen biden husen In caritaten had versien.
Mer als hem seer begint te twien, 225 Dat hijs niet langer en mach orbaren,
Soe wil hi gaen sijn siel bewaren, Soe leert hi wat om Gode geven; Mer wist hi noch een tijt te leven,
Hi naem liever dan hi gave. 230 Dus teltmen ander lude have,
Diemen rumen moet van node; Doch si liden mitten brode Ende rapen vast bi groten hopen, Die oec hoer harstkens willen dropen 235 Mitten vetten dat hem verschijnt.
Omt vordel wort nu seer gepijnt. Hier om soe rade ic minen vrient, Die God ons heer een tijt verleent, Dat hi leve nacht ende dach, 240 Dat hi vrilic sterven mach:
Soe heeft hi wiselijc geleeft. Oec hoe die rike rijcheit heeft, Die hi bruict in gerechtichede, Ende is si wel gewonnen mede, 245 Hy mach God soe wel genaken
Als die tuynen ende haken.
II.1
Ic heb gevonden of gehoert In mynen sin een nuttelijc woert, Dat ic geerne soude ontbynden, Cost ic in mijn memori vynden 5 Rechte rijm ende waer beduyt.
Wie sijn reden wel besluyt, Dat is genoechlijk te horen
Den wisen vroeden voer den oren; Den dommen en doech niet voel geleert 10 Dan daer hi sinen sin toe keert.
Sijn eigen leer onthout hi best, Ende daer om heeft hijt ierst gevest. Ic wil den vroeden leren wat
In orbaer elcker goeder stat, 15 Ende allen steden int gemeen,
Sijn si groet of sijn si cleen:
Bi goeden verstaen soe machmen leren. Een stede, die bliven sal in eren,
1 Dit gedicht ontbreekt in H. Ik deel het mede volgens B fol. 69 b-70 c, waar het zonder opschrift voorkomt. Zie Inleiding.
*
+
Fol. 69 b.-c.
+
Daer moet wijsheit wesen in. 20 Die einde, middel ende begin In allen stucken wel voersien, Waer eer of orbaer mach af scien, Dats een punt van groten baten. Men sal geen stat regeren laten 25 Den jongen dommen roekeloesen,
Of gierich volc, die menige nose Hebben gewracht om hoer gewin; Want si en dogen meer no min Geset in sulken regement,
30 Daer sceemte ende eer soude sijn bekent: Die giericheit verdrijft die sceemt.
Die jonge domme selden raemt Om grote wijsheit voert te brengen, Die joecht begeert al ander dingen: 35 Aldus en doechter geen van beiden
Geset in steden te beleiden.
‘Wie salt dan doen?’ dat moechdi vragen: Mer die den orbaer geerne sagen, Dorsten sijt raden of ontdecken. 40 Ic hoerde teenre tijt vertrecken
Wijsheit groet in punten vier, Elcs een sonderlinge manier. Waer die punten sijn voer ogen, Daer mach een stede af verhogen 45 Hoeren naem soe lanc soe meer.
Int ierst: mit horen rechten heer Soe sullen si vrienscap maken vast Ende ummer daertoe sijn gepast Daer in te bliven na vermogen. 50 Waen heeft menigen bedrogen,
Die tegen sinen heer began te stuynen; Al hoer mueren ende al hoer tuynen Dat voer int lest, alst pleech te varen Als valken beiten op een aeren. 55 Wat wi tuynen, wat wi mueren
Voer vreemde heren, dat mach dueren Ende int einde worden goet;
Mer hoers heren wedermoet Die sullen si wachten ende myden 60 Waer si mogen tallen tiden.
Al boede die heer al ombesceit Bi logentael, die wort gespreit, Dat salmen wiselijc vervolgen Mit sueten woerden onverbolgen, 65 Ende ummer smeken ende nygen,
Om hoers heren hulde te crigen. Dat is beter dan verhaest, aant. Oetmoet is der hulden naest. Als die heer hem wel versint 70 Ende die waerheit ondervynt,
* 54 Hs. Alsontbr., aere. 67 De geheel bedorvene zin van dit vers is waarschijnlijk aldus te herstellen: Bat is beiden dan verhaest. 71 Hs. vlien. Vs. 99 en 100 in het Hs. in omgekeerde volgorde.
+
Fol. 69 c.-d. Soe sal hi hem ter eren tien+
Ende den logenaer castien,
Ende after dien niet meer getruwen, Mer min ende vrienscap gaen vernuwen 75 Mit sinen goeden getruwen luden,
Die lijf noch goet voer hem en huden, Heeft hijs noet, si en latent bliken. Een heer en mach daer niet af riken, Die mit sinen luden wort contraer:
80 Soe crancken waesdom volcht daer naer. Als die heer dan is genegen
Gelike mate met hem te dregen,
Soe sullen si hem voert te vriende houden: Daer mogen si wijs om sijn gescouden. 85 Dander punte is seer te loven:
Sal een stede risen boven In eren ende in goeden staet, Soe sullen si scicken horen raet, Eer si enich dinc beginnen,
90 Dat si eendrachtich sijn van binnen, Om den orbaer voert te stercken. Men maecht prueven aenden werken: Waer die vroede sijn contraer,
Daer werctmen selden orbaer.
95 Al hadden si hoers heren vrienscap wel, Wil deen den anderen wesen fel
Ende binnen vechten ende kiven, Die heer soude hem onlange bliven Vrient, hi en mosse van hem keren; 100 Daer om sijn die heren heren,
Datmen mitter heerlicheit Sal richten, doetmen ombesceit. Willen si horen heer ontsien, Ende binnen dragen over een, 105 Ende daer in bliven voert gestade,
Soe eest een stat van wisen rade. Al hadden si dese twe te gronde, Hoers heren vrientscap ende conde, Ende binnen leefden sonder nijt, 110 Nochtan souden si onlange tijt
Wel te rusten mogen wesen,
Sy en hadden dat derde punt na desen: Soe groten orbaer leecht daer aen, Daer ment wel regeren can.
115 Ten derden mael soe sullen si pinen Een yegelijc mitten sinen
Om neringe, daer si bi ontstaen, Dat is orberlijc gedaen.
Sonder neringe groet commuyn, 120 Dat maect int lest enen crancken tuyn.
Salmen mueren, salmen palen, Men moeter ummer gelt toe halen:
*
+
Fol. 69 d.-70 b.
+
Daer niet en is, wat machmer nemen? Tsoude seer qualike betemen
125 Hof te houden sonder broet,
Daer menicht waer ende honger groet. Waer neringe is ende machse daer bliven, Daer en derfmen niet te nauwe scriven, Want tis dagelics gewin.
130 Die geen die daer toe hebben sin Die pogen vast te meniger ure, Dat si omtrent hoer nagebuere, Waer si wonen hier of daer, In rechter vrientscap nemen waer 135 Ende wel ontfaen wanneer si comen:
Dat mach hem totter neringe vromen. Rechte natuer den mensche tiet Te comen, daermen geerne siet.
Den vreemden coepman menigerhande, 140 Wan si comen uut enigen lande,
Die salmen doecht ende eer bewisen, Daer mach hoer neringe oec bi risen; Want deen die brenct, dander haelt. Alsmen den coepman wel betaelt 145 Ende altoes gelijc ende reden doet,
Soe brenget menich man sijn goet, Daer die lude hem aen generen; Mer wilmen ruwelijc gaen sceren Om thans te wesen rijc,
150 Dat maect die neringe ongelijc. Wat neringe dat si binnen plien, Daer salmen neerstelijc toe sien, Datmen ummer doe mit trouwen. Traperye, backen, brouwen,
155 Wat ambacht daer si hem toe saten, Dat salmen doen in sulker maten, Dat die coepman is bewaert Ende oec die meister hem genaert. Als elc man waesdom heeft voer tsijn, 160 Soe blijft die gemeint in goeden scijn.
By menigen stucken ende bi desen Is goede neringe opgeresen Hier te voren in anderen steden: Si weren wijs die alsoe deden. 165 Als dit algader is gesciet,
Soe mostet weder gaen te niet, Ten doe datmen mit trouwen dient
Om hoeschen waesdom voer die gemeint. Wil scoutheit, scepen ende raet
170 Gierig sijn om grote baet Ende onredelike winnen,
Soe eest al om niet dat si beginnen, Daer ic voer af heb gesproken. Elc man wil dan in die coken coken, 175 Omt vet van den pot te scumen,
+
Fol. 70 b.-c. Ende nyemont en wil den anderen rumen+
Die coken, diese hoeden mach; Die gierich sijn om sulc bejach, Die laten alte selden scien 180 Den besten orbaer int gemein,
Eer si hoers selfs bate weten. Woudemen rechte mate meten, Als elckerlijc wel meten mocht, Soe waren si wonderlijc bedocht. 185 Die dienen mogen wel te danc
En gaen nochtans den rechten ganc Sonder scade ende sonder toren, Ende laten hem waen alsoe becoren, Dat hem ummer sal gebreken 190 Ende helpen daer om aftersteken
Den gemeinen orbaer alle dage. Die dit aen sinen brueder sage, Hem souder qualic mede genuegen: Natuer die maect een wederwroegen; 195 Die neve en souts den oem niet hengen,
Woude hi hem uter coken dringen: Dus en groeit in geenre stede Quader venijn dan gierichede.aant. Boven maten voel te plegen 200 Daer is hoveerde in gelegen;
Die nijt die woenter vaste bi, Der heren naem verdonckert si; Eer ende orbaer, Gods hulde, Verliest men al bi horen sculde: 205 Hier om staet in vaster hoede,
Ghi heren ende ghi wise vroede, Die in steden sijn geset
Omt recht te houden na der wit, Dat ghi uwen heer ontsiet.
210 Weest eendrachtich, en laet des niet, Soe moechdi in goeden rusten leven, Ende dan salmen den wil geven Om die neringe te setten voert In orbaer, als ghi hebt gehoert. 215 Om hoeschen waesdom suldi dienen
Ende ummer den besten orbaer meynen, Soe crijchdi eer ende gans getruwen. Tmach hem billics wel berouwen, Die omt gewin van deser eerden 220 Hem selven brengen in onweerden,
Hoer siel te staen in anxte groet. Orbaer ende des menschen noet Dat is, dat wi in allen saken Gerechtich sijn om God te naken; 225 Wie die hulde Gods verliest,
+
Fol. 70 c.
+
III. Een notabel.1
*
Ic heb vernomen nuwe maer, Al seg ic nuwe, tis openbaer, Si heeft lange tijt geweest: Die werelt dunct mi alsoe geteest, 5 Men weet langer hoe gereiden.
Die blynde moet den siende leiden, Ende die siende sijn worden blynt. Merct ofmer dan voele vynt, Die den rechten wege volgen; 10 Want symony is soe verbolgen,
+
Fol. 70 d. Die leiden den sienden uten pade.+
Nu gliden si beide van den grade, Die dat lichte niet en scouwen.
Dus mach hem, die dese werelt bouwen, 15 Dicwil rouwen datse leven;
Want [als]ic die waerheit [hebbe] beseven, Die leiden souden tgemein gediet
Sy sien wenich ofte niet;
Ende daer die siende niet en sien, 20 Hoe mach den blynden heil gescien?
IV. Van den X gheboeden.2
Doe God in sijnre mogentheit Alle dinc had overleit,
Ende gescapen als hem docht, Dat mens verbeteren niet en mocht, 5 Doe waest seker wael gemaect;
Oec bi wat reden dat men laect Sijn hantwere alhier op eerden, Dat hi sciep in sulker weerde, Dat hijt selver minnen woude. 10 Voer alle dinc dat wesen soude
Maecte hi den mensche na sinen beelde Ende setten in alsulker weelde,
Dat hi ewich mochte leven.
Ende waer die mensche alsoe gebleven 15 Als hem God van ierste wrachte,
Soe soude hi hebben rein gedachte Ende rechtveerdicheit in reden; Stonde die mensche in sulken vrede,