Het gebruik dat (soms onder randvoorwaarden) verenigbaar is met deze kijkrichting zijn uiteraard allerlei vormen van toerisme en recreatie op strand en zee. De recreatiesector is afhankelijk van haar imago en zal dus actief werk maken van het minimaliseren van negatieve bijeffecten als afval, verstoring en onderlinge conflicten van recreatievormen (bijv. door zonering), zie Figuur 5.
De kuststreek heeft een hele prominente rol in deze kijkrichting voor rust en ruimte in de dagelijkse leefomgeving (wonen, werken, recreatie), vooral omdat de Randstad zo dicht bij de Nederlandse kust, de duinen en het strand ligt. De kust en de ondiepe kustzee is tot een internationaal recreatiegebied ontwikkeld. Door de diversiteit van Delta, Noordzeekust en Wadden is er voor elk wat wils. De delta, kust en de zee bedienen zo verschillende doelgroepen: zoekers van rust en ruimte, dagjesmensen, ecotoeristen, soortenjagers, passanten, erfgoedbelevers en thrill-seekers. Gebruik wordt daar waar nodig grootschalig gezoneerd vanwege onderlinge verstorende effecten. De Delta gelegen tussen de stedelijke agglomeraties ‘Randstad’ en ‘Vlaamse Ruit’ is hét toeristische kustgebied. De Delta is vanuit de stedelijke gebieden zeer goed bereikbaar
4 In augustus 2011 heeft Stichting De Noordzee een ‘big five’ geselecteerd op basis van ecologische
criteria en gericht op soorten die een vorm van gebiedsbescherming behoeven: bruinvis, kabeljauw, stekelrog, dodemansduim en jan-van-gent; het gaat dus deels om andere soorten gebaseerd op andere criteria.
geworden door de inzet van pendelverkeer en er is een goede (spoor)verbinding Zeeland-West-Brabant-Randstad aangelegd. Daarnaast is er flink geïnvesteerd in recreatieparken. Het Haringvliet is een belangrijk gebied voor de waterrecreatie en daarom is hier geen beperkt getij toegelaten. De Grevelingen is door een beperkt getij helder geworden en nu een duikerswalhalla, waarbij met behulp van kunstmatige riffen de duikbeleving van internationale klasse is met een unieke onderwaterflora en –fauna (vele wieren, schaal- en schelpdieren, holtedieren, vissen en inktvis). Er is zelfs een onderwaterhotel gebouwd waar men op en top van de onderwaterwereld kan genieten. De Brouwersdam is een toeristische hotspot voor watersport en evenementen.
De natuur heeft plaatselijk negatieve effecten ondervonden, maar het gebied is er niet onaantrekkelijker door geworden. Stedelijke ontwikkeling en overige vormen van industrie (met uitzondering van Rotterdam en haven) zijn tot een minimum beperkt. Langs de Hollandse kust is het druk: scheepswrakken en windturbineparken bieden duik- en sportvis- programma’s, er zijn mogelijkheden voor onderzeeboottoerisme, onderwatertunnels tussen windmolens etc. De Pier van Scheveningen is opgeknapt en ontwikkeld tot een hotspot voor spectaculaire waarnemingen van jan van genten, grote jagers, dolfijnen en bultruggen. De pieren van IJmuiden en de oever van de 2e Maasvlakte zijn in alle tijden van het jaar recreatieve trekpleisters ook voor natuurbeleving zoals vogeltrek en spotten van zeezoogdieren. Vanwege de populariteit van de zandbank Noorderhaaks (of Razende Bol) in het Marsdiep zijn voor de Hollandse enkele ‘zandmotoren’ opgespoten in de vorm van eilanden, die bijdragen aan het kustfundament maar ook om met een boot te kunnen droogvallen. Er zijn grijze zeehonden en sterns te vinden.
In het Waddengebied staat natuurbeleving voorop; het ecotoerisme heeft zich hier sterk ontwikkeld. Het Waddengebied wordt bezocht door mensen die op zoek zijn naar rust en ruimte. Er zijn allerlei natuurbelevingsuitjes en mogelijk zoals; wadlopen, zeehonden & vogels spotten op bijvoorbeeld Rottumerplaat. Als dat nodig is worden kwetsbare gebieden en soorten beschermd. Er zijn in dit gebied geen nieuwe indus- trieën en/of energiecentrales bijgekomen die de open horizon beïnvloeden. Visserij en landbouw hebben een streekgebonden karakter, met nadruk op kleinschaligheid en regionale producten. Een eilandenreeks met ieder eiland een eigen karakter, voor elk wat wils, met bijzondere architectuur. De capaciteit van de Waddenhavens is afgestemd op de vraag, zodat het daar niet langer nodig is watersporters, wegens overvolle havens, de toegang te weigeren.
Informatie over natuur is beschikbaar langs stranden en in bezoekerscentra aan de kust (vergelijk Ecomare) in combinatie met boven- en onderwater webcams (kustbroeders, eilanden met vogels en zeehonden). Foto-, film- en voorlichtingsmateriaal is breed voor handen, ook op scholen is er veel aandacht voor de spectaculaire natuur in zee.
De kustverdediging dient vooral het recreatief gebruik van de kust in de vorm van zandmotoren en grootschalige vooroever- en strandsuppleties zodat brede stranden voor recreanten worden gecreëerd (Baptist, 2011). Waar welke vorm wordt toegepast is afhankelijk van de recreatieve behoeften. Er wordt langs de gehele kust veel meer gesuppleerd dan voor de kustbescherming noodzakelijk is, namelijk 85 miljoen m3,
waaronder elk jaar een megasuppletie van 20 miljoen m3. Megasuppleties in droge
vorm zijn aangebracht bij Ter Heijde, Kijkduin, Katwijk, Noordwijk, Zandvoort, Wijk aan Zee, Egmond aan zee, Camperduin, Callantsoog, Groote Keeten en Julianadorp. Ook voor de Hondsbossche en Pettemer zeewering ligt strand; de havenhoofden van Scheveningen en IJmuiden zijn aan de buitenzijde ingepakt in zand dat met een boog naar de duinkust loopt. Al met al een enorme uitbreiding van de kustlijn maar ook spectaculaire beleefbare natuur. Ze bieden broedbiotoop aan plevieren, sterns en meeuwen en er rusten groepen gewone en grijze zeehonden.
Figuur 5. Kaart van de gebruiksmogelijkheden van de mariene gebieden in de kijkrichting ‘Beleefbare natuur’
Twee megasuppleties zijn, gegeven het succes van de zandplaat Noorderhaaks in het Marsdiep, in de vorm van eilanden uitgevoerd voor de recreatie. Het enorme aanbod aan zand heeft ook geleidt tot het ontstaan van enkele megaduinen.
Er is een megasuppletie toegepast langs de kust van Zeeuws-Vlaanderen en de kust van Walcheren is ‘overmatig onderhouden’: het strand is verbreed, de verplaatsing van getijgeulen is tot stoppen gebracht en de karakteristieke palenrijen zijn vaak niet meer te zien. Het heeft geleid tot een verbreding van het duingebied, dat hier te smal was. De overige Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden waren al ingepakt in zand, ook de Brouwersdam is nu geheel zandig uitgevoerd.
Het benodigde zand wordt gewonnen in meerdere diepe putten langs de kust die dienen als kweek voor vis of waar een wrak in is afgezonken voor de duiksport.
Functies die van oudsher gezien worden als cultuurhistorisch gebonden aan de zee zoals havens, (nostalgische) scheepvaart, traditionele en recreatieve visserij worden actief ontwikkeld. De scheepvaart die autonoom in omvang groeit, wordt (enigszins nostalgisch) door de recreant beoordeeld als karakteristiek voor de kust. Deze functie blijft dus bestaan, juist langs de kustzone. De scheepvaart besteed veel aandacht aan het beperken van de risico’s op ongevallen met olie of gevaarlijke stoffen en inzameling van afval. Op zee is bij het Friese Front een scheepsroute verlegd om de beleefbaarheid van de natuur niet negatief te beïnvloeden.
De zeevisserij is economisch bekeken geen grote en belangrijk sector; de zeevisserij is wel een duurzame sector die voldoet aan internationale eisen van bestandsbeheer. Niet toegestaan zijn vormen van intensieve visserij die voor de voedselvoorziening of voor de bijvangst van de ‘big five’ een risico vormen. Er vindt met name kleinschalige kustvisserij plaats (garnalen, harder, schelpdieren, platvis), zo mogelijk met zeil- schepen, die de lokale markt bedient; de verse vangst wordt aan de haven verkocht. Streekproducten zoals oester, wier, kokkels en platvis zijn helemaal ‘hot’ en mensen kunnen tegen betaling met de vissers mee of in speciaal daartoe aangewezen gebieden hun eigen mosselmaaltje bijeen rapen.
In de Oosterschelde is de aquacultuur ontwikkeld en vormt de basis voor een regionale productie van culinaire producten. Een Zee(uws)cultuurpark heeft geleid tot een extensieve productie met een sterk imago dat staat voor succesvolle, duurzame geïntegreerde teeltsystemen met een diversiteit van gezonde producten van eigen bodem en economisch vitaliteit. Er is in de Delta (Haringvliet, Oosterschelde) ruimte voor sportvisserij die erg aantrekkelijk is geworden doordat zeebaars, maar ook zalm en zeeforel vanuit zee in de Zeeuwse wateren kunnen komen.
Vuurtorens, dijken, havens, sluizen worden als cultuurhistorische monumenten beheerd; de Afsluitdijk is een nieuw Werelderfgoed.
Niet verenigbaar met deze kijkrichting zijn: intensivering van stedelijke bebouwing in de kust of zeewaartse uitbreiding daarvan; militaire oefeningen die veel geluidoverlast met zich meebrengen en grote gebieden van de kust(zee) ontoegankelijk maken voor recreatie.
De vrije horizon is erg belangrijk en dus staan de windmolenparken (totaal toch ruim 12.000 MW) zo ver mogelijk uit het zicht buiten de 12 mijlszone. Ook voor zover olie-
en gasproductie plaats vindt, gebeurt dit verder weg op zee. Buiten de
natuurbelevings- en recreatiegebieden, zijn windenergie, offshore-energiewinning, CO2-
opslag vrijwel onbeperkt mogelijk; deze sectoren besteden wel veel aandacht aan de beperking van lozingen van afval en olie.
De (zwem)waterkwaliteit is verbeterd en daardoor komen er ook soorten bij, niet alleen de ‘big five on sea’ maar ook soorten van de kustzee zoals zandkokerworm en op harde substraten poliepen en koudwaterkoralen.