De functie van stadslandbouw voor de stad en haar bewoners

De combinatie van agrarische en stedelijke functies in een gebied kan positieve uitwerkingen hebben op de ruimtelijke kwaliteit van die omgeving.²⁷⁴ De uitdaging voor de ruimtelijke ordening is om deze combinatie in een daadwerkelijke kwaliteitsverbetering van de omgeving om te zetten. Naast deze positieve uitwerkingen kunnen stad en landbouw namelijk ook nadelig op elkaar uitwerken.²⁷⁵ Verstedelijking kan bijvoorbeeld agrarische bedrijven in de weg zitten, terwijl agrarische bedrijven kunnen zorgen voor milieuhinder.

Door de jaren heen is de landbouw door urbanisatie, schaalvergroting en industrialisering langzaam uit de directe omgeving van de stad verdwenen.²⁷⁶ De stedeling heeft hierdoor geen zicht meer op het functioneren van de landbouw. Al in de negentiende eeuw werd dit als een gemis ervaren. Er werden stadsparken aangelegd met elementen uit het agrarische landschap, zoals de ferme ornée. In Engeland ontstond naar aanleiding hiervan aan het eind van de

272

Gemeente Leeuwarden, 2014b, p.41.

273 De stadslandbouwprojecten die niet worden meegenomen in het onderzoek zijn scheefgedrukt in tabel 4.1.

274

Croonen e.a., 1995, p.6.

275 Croonen e.a., 1995, p6-7.

276

Croonen e.a., 1995, p.10

negentiende eeuw het tuinstad-idee door Ebenezer Howard, waarin men het beste van het stedelijke en het landelijke probeerde te verenigen.²⁷⁷ Eén van de uitgangspunten was dat stad en omliggende landen zelfvoorzienend zouden moeten zijn. In Duitsland werd deze beweging verder uitgewerkt door Leberecht Migge.²⁷⁸ In zijn Siedlung-beweging werden stad en land tot een nieuw geheel gesmeed, waarbij het stedelijk groen met name een productie- en recreatiefunctie kreeg. In Nederland zijn beide ideeën in de twintigste eeuw op beperkte schaal en met name op wijkniveau toegepast.²⁷⁹ Daarbij werd de vorm wel gekopieerd, maar niet de inhoud. Aan de functionele verweving van stad en landbouw werd geen aandacht besteed. Zoals we in het vorige hoofdstuk hebben gezien, geldt dit echter niet voor de ontwikkeling van volkstuinen. En ook de stadslandbouw heeft een veel groter ideaal dan voedsel produceren alleen.

Toch zal dit ideaal niet de eerste gedachte zijn van bewoners die een stadslandbouwproject opzetten. In Leeuwarden betekent de stadslandbouw voor velen een moment van ontspanning, een mooie gelegenheid om met de buurt samen iets te doen en elkaar zo te beter te leren kennen, maar ook om iets te kunnen doen met de omgeving waar sommige bewoners niet helemaal tevreden mee zijn.²⁸⁰

De moestuin op het Bakker Postmaterrein komt bijvoorbeeld voort uit de bouw en aanleg van de historische kruidentuin.²⁸¹ Tijdens het opzetten van deze kruidentuin De Groene Apotheek in juli 2013 ontdekten de wijkbewoners van Oldegalileën hoe leuk zo’n gezamenlijk project kan zijn. Maar ook hoe leerzaam: meer weten over tuinieren, lekker en gezond eten. En het sociale aspect hierbij: mensen die elkaar anders niet zo gauw zouden hebben opgezocht, worden ineens goede kennissen. Het doel van de moestuin op het Bakker

277

Hall, P.G. & C. Ward (1998). Sociable cities: the legacy of Ebenezer Howard. Chichester, J. Wiley.

278 Haney, D.H (2010). When modern was green: life and work of landscape architect Leberecht Migge. London, Routledge.

279

Croonen e.a., 1995, p.11

280 Enquête stadslandbouwprojecten.

281

[82] Postmaterrein is dan ook om de wijk nog groener, gezonder en gezelliger en gemeenschappelijker te maken, aldus de tuinierders.

De gezonde buurttuin in de wijk Heechterp-Schieringen is tevens een groot succes (afbeelding 4.1). Door het vrijkomen van een stuk grond met groentekas waar een noodlokaal had gestaan, besloot het wijkteam op initiatief van de gemeenteraad om stadslandbouw te propageren.²⁸² De verantwoordelijkheid voor het dagelijks beheer en beleid zijn mensen van het wijkteam. Het doel is om de mensen uit de wijk Heechterp-Schieringen de gelegenheid te bieden om buiten te zijn, even de zorgen te vergeten en eigen baas te zijn op hun stukje grond en daar gezonde groentes te verbouwen.²⁸³ Naast deze buurttuin wordt een fruitpluktuin gerealiseerd (afbeelding 4.2). Alhoewel dit stadslandbouwproject al bij de bestaande plannen wordt aangegeven [Fruitpluktuin Heechterp], moet deze nog worden gerealiseerd.

De buurttuin Tsjerk Hidde is opgezet om letterlijk en figuurlijk meer te halen uit de grond die tijdelijk vrij was gekomen wegens de sloop van een schoolgebouw. Het doel van het initiatief is onder andere om “een plek voor recreatie te bieden […] en de sociale cohesie bevorderen”.²⁸⁴ De buurttuin ’t Fliedthofke daarentegen is opgezet doordat het stukje gemeentegrond door de vele hondenpoep een doorn in het oog was van de bewoners.²⁸⁵ Met ideeën van de buurtbewoners is er toen een plan gemaakt om een moestuin op te zetten. Nu staan er diverse fruitbomen, bessenstruiken en kruiden. Daarnaast hebben bewoners bakken gevuld met aardbeienplantjes en worden er vele bloemen in gezet om meer bijen en vlinders in de tuin te krijgen.

De functie van de stadslandbouwprojecten ligt voor de bewoners dus op lokaal niveau. De moestuin heeft met name een sociale functie voor de bewoners en zorgt tevens voor een opknapbeurt van de buurt. In eerste instantie is het niet het doel van de tuinierders om op mondiaal niveau bij te dragen aan het duurzaamheidsvraagstuk door bijvoorbeeld het opzetten van Kindermoestuin ’t 282 Gemeente Leeuwarden, 2014b, p.16. 283 Enquête stadslandbouwprojecten. 284 Enquête stadslandbouwprojecten. 285 Gemeente Leeuwarden, 2014b, p.39.

Hofje. Toch worden de woorden ‘duurzaamheid’, ‘groen’, ‘bewustwording’ en ‘milieubewust’ in de mond genomen door de diverse vrijwilligers van stadslandbouwprojecten.²⁸⁶ Volgens Landschapsbeheer Friesland werken de criteria voor subsidies dit in de hand.²⁸⁷ Natuurlijk is elke buurt anders, maar ook al heeft men geen duurzame levensvisie, men ontkomt er bij het opzetten van een buurtmoestuin niet aan om enkele passages hierover in een eventueel projectplan te zetten. Financiële bijdragen en subsidies hebben namelijk vaak duurzaamheidscriteria.

Afbeelding 4.1: De buurttuin Heechterp-Schieringen, maart 2015.

Wat de functie van stadslandbouwprojecten voor de stad is, is lastig te zeggen. Over de daadwerkelijke bijdrage van stadslandbouw aan de voedselvoorziening in de stad zijn geen goed gedocumenteerde gegevens te vinden.²⁸⁸ De meest zinvolle rol van de stadslandbouw lijkt de verbinding van de consument met de producent te zijn. Begrip kweken voor hoe voedsel tot stand

286

Enquête stadslandbouwprojecten.

287 Boer, J.P. de (2014). Projectleider LBF. Interview 24 september 2014.

288

[83] komt, is minstens zo belangrijk als “sperziebonen kweken om de sperziebonenbehoefte te dekken”.²⁸⁹ Fresco stelt dat de waarde van stadslandbouw voor de stad nooit meer dan minimaal kan zijn. Dit betekent uiteraard niet dat de waarde voor de bewoners minimaal is. De waarde van stadslandbouwprojecten voor de bewoners in Leeuwarden lijkt hoog te zijn.

Afbeelding 4.2: Fruitpluktuin Heechterp wordt gerealiseerd, maart 2015.

Synthese

In deze paragraaf stonden diverse vragen centraal, namelijk: welke stadslandbouwprojecten zijn er in Leeuwarden opgestart tussen 2000 en 2014? En wat is de functie van de stadslandbouw voor de stad en haar bewoners? En: in

289

Idem.

welke sociaal-economische context is de stadslandbouw ontstaan? En in hoeverre zijn de stadslandbouwprojecten in Leeuwarden ook in de context opgezet?

Concluderend kunnen we stellen dat er in Leeuwarden er vele stadslandbouwprojecten zijn opgestart, die voor de bewoners voornamelijk een sociale functie hebben, maar tevens zorgen voor een hogere ruimtelijke kwaliteit van de buurt. De context waarin de stadslandbouw is ontstaan, namelijk als tegenbeweging op de stedelijke consumptiecultuur, kan ook in Leeuwarden tot op zekere hoogte teruggevonden worden, door doelstellingen op het gebied van voedselvoorziening en ecologie.

[84]