wachten &
Fotografie en architectuur, waarom wordt architectuur met of zonder aanwezigheid van mensen gefotografeerd?
In de jaren ‘80 zijn verschil- lende fotografen bezig geweest met het verbeelden van het wachten. Paul Graham is er een van. Hij fotografeerde op een eerlijke manier in wacht- ruimten. Eerlijk in de zin van: het dagelijkse leven verbeel- den zoals hij het ziet. Er ver- scheen ook een boek over de wachtruimten en de wachten- den, Beyond Caring, in 1986. Mensen zijn daarom aanwezig, want in een wachtruimte be- vinden zich mensen, zeker in die periode van het Verenigd Koninkrijk. Telkens is er wel iets in de foto wat de aandacht trekt; een man die de krant leest, een kinderwagen op de voorgrond, een kind dat pas kan lopen in het midden van de wachtzaal. Dit maakt beeld voor beeld interessant om naar te kijken.
Ook Corrie Besems heeft een wachtruimte gefotografeerd.
Zij legde echter meer de na- druk op de esthetische waarde van het beeld.
Er bevinden zich wel mensen in het beeld, maar ze nemen geen prominente rol in. De woorden “immer warten” ge- ven een zware lading aan het beeld, terwijl de mensen op de bankjes eruit zien of ze zich goed amuseren.
Of architectuur wordt gefo- tografeerd met aanwezigheid van mensen, is afhankelijk van de opdrachtgever. Wordt het ontwerp gefotografeerd in opdracht van de architect, dan zal die waarschijnlijk kiezen voor een beeld waar zijn ont- werp het puurst te zien is.
Uit de voorbeelden die ik heb gezocht is gebleken dat het bij het fotograferen van de publieke ruimte vaak anders is. In veel gevallen, ook voor publicaties of voor de portfolio van de architect, worden er beelden gemaakt waarin het ontwerp wordt beleefd.
Ook in vrije projecten van fo- tografen zien we dat de aan- wezigheid van mensen belang- rijk is.
De beleving van tijd en de aandacht voor het ontwerp van wachtruimten is in elke cultuur verschillend. Er zijn een aantal factoren die hiervan de reden kunnen zijn.
In warme landen is de cultuur vaak traag en is het niet ge- bruikelijk punctueel te zijn. In arme landen is er geen geld voor het ontwerp voor wachtruimten en zijn mensen gewend aan weinig faciliteiten en aan lange wachttijden. Toch leidt dat in Latijns Amerika tot de nodige agressie, die wel- licht gevolg is van een toch al temperamentvol volkje.
In steden en in rijkere omge- vingen is een groot gedeelte van de samenleving gericht op zakenlui en handel. Daardoor is de cultuur strikter en zijn de voorzieningen goed.
De geschiedenis van een land en de besturingsvorm zijn ook factoren die een rol spelen bij de cultuur omtrent het wach- ten. Een goed voorbeeld is Oost-Europa.
Er zijn veel instanties en orga- nisaties die adviseren en re- gels maken over het ontwerp van wachtruimten. Er zijn een aantal overkoepelende regels te herkennen, die toepasbaar zijn voor alle sectoren waarin gewacht wordt (zorg, open- baar vervoer, banken etc.). De wachtruimte moet goed bereikbaar zijn voor rolstoe- lers, er moet voldoende licht aanwezig zijn, en voldoende zitplaatsen die geschikt zijn voor mensen die moeite heb- ben met opstaan en gaan zitten, de wachtruimte moet vandalismebestendig zijn, de wachtomgeving moet plezierig en kalmerend zijn en soci- ale contacten bevorderen, de aanwezigheid van bepaalde kleuren of geluidsoorten moe- ten per situatie nauwkeurig worden bekeken, voor slecht- zienden is een goed contrast tussen wand, vloer en meu- bilair belangrijk, de akoes- tiek moet ervoor zorgen dat in de ruimte een gesprek kan plaatsvinden, ook voor slecht- horenden, eventuele brochures moeten zich bevinden op een hoogte tussen de 40 cm en de 140 cm, eventuele volgnum- mers zouden zowel visueel als auditief waarneembaar moe- ten zijn.
De beleving van de tijd en van de ruimte wordt bepaald door verschillende elementen, zo- als: afleiding, media, muziek, kleur etc.
De ruimte en het ontwerp daarvan kan ook invloed heb- ben op de beleving en op het sociale gedrag van de mens. Wanneer een ruimte open en plezierig is ontworpen, wordt de beleving van de tijd korter dan de objectieve tijd. Hier- door is het wachten plezieri- ger en zullen er eerder sociale contacten plaatsvinden.
Het is afhankelijk van het soort ruimte, welke toege- voegde elementen belangrijk zijn om de goede sfeer te bevorderen en daardoor een prettige omgeving te creëren.
In de verbeelding van de architectuur en daarmee ook de wachtruimten, is de vol- gende kwestie aan de orde: is de aanwezigheid van de mens inhoudelijk belangrijk voor het beeld?
Aan de hand van een aantal foto’s heb ik geconcludeerd dat het sterk afhankelijk is van de opdrachtgever, of er wel of geen mensen op de beelden te zien zijn. Bij de architectuurfo- tografie in het algemeen zien we daarom dat publicatiema- teriaal voor vakbladen vaak verlaten en stil aandoet. Op vrij werk van fotografen, zien we wel vaker aanwezigheid van mensen.
Bij de fotografie van publieke ruimten ligt het echter anders. In veel gevallen zien we dat de ruimte gefotografeerd wordt terwijl die in gebruik is. Hier- door kunnen we de sociale van het ontwerp waarde zien.
Conclusie
63
Hoe en waarom worden wachtruimten ontworpen en ingericht?
Hoe een wachtruimte wordt ontworpen, is afhankelijk van de cultuur, de financiële en praktische mogelijkheden. Natuurlijk speelt de smaak en stijl van de architect ook een grote rol. Buiten die smaak en stijl zijn er nog de vastgestelde normen waaraan een ruimte van bepaalde aard aan moet voldoen.
Wachtruimten worden in de meest ideale situatie ingericht op een manier waarop mensen zich op hun gemak voelen; de reden waarom er aandacht besteed wordt aan het ontwerp van een wacht- ruimte. De subjectieve tijd wordt daardoor korter en mensen zullen het wachten niet of minder als vervelend ervaren. Sociale contacten kunnen ontstaan in de wachtruimte die op de juiste ma- nier is vormgegeven.
Nawoord
Bij het schrijven van deze scriptie ben ik verschillende problemen tegengekomen, zoals het ge- brek aan directe informatie en de hulpeloosheid die daardoor kan ontstaan. Pas na een heleboel zijwegen bewandeld te hebben en veel informatie tot me te hebben genomen waar ik niks mee kon, begonnen de puzzelstukjes langzaam op de goede plaats te vallen. Dit heeft geleid tot een samenvatiing en eigen interpretatie van een vuistendik dossier.
Het schrijven van deze scriptie heeft mijn nieuwsgierigheid tot het verbeelden van wachtruimten alleen maar groter gemaakt. De kennis die ik op heb gedaan tijdens de afgelopen periode, kan een belangrijke basis zijn voor mijn praktische eindexamenopdracht.
Geraadpleegde bibliotheken en archieven NFI NFa Nai TU Delft TU/e UvT Geraadpleegde tijdschriften de Architect Archis Bouw
Bouwen met Staal Detail in Architectuur Boeken
[1]Geerts, G. Heestermans, H., van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 1992, van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwer- pen
[2]Veen, P.A.F. van, Sijs, N. van der, Dikke van Dale etymologisch woordenboek, 1990, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen [3]Kirk, Paul Hayden, Sternberg, Eugene D. Doctors’ offices & clinics; medical & dental, 1955, Reinhold Publishing Corporation [4]Maister, D.H, the psychology of waiting lines, the service encounter 1985 D.C. Heath and Company, Lexington Books
[5]Dijk, van J.A.G.M. De netwerk maatschappij. Sociale aspecten van nieuwe media, Nijmegen, Bohn Stafleu van Loghum, 1997 [6]Laughton, T. The Maya: life, myth and art, 1998, Duncan Baird Publishers ltd.
[7]Bongaardt, J. van den, Elke week een goed bad! Geschiedenis en architectuur van de badhuizen in Amsterdam, 1990, Stadsuit- geverij Amsterdam
[8]Mahnke, F.H. Color, Environment, and Human Response, 1996
[9]Damaschke, S. Scheffer, B. Arztpraxen: gestaltete Räume für Arzt und Patient, 1995, Koch, Leinfelden, Echterdingen Onderzoeken, artikels, thesis
[10]Weijers, B.W.H, no more waiting, the influence of (new) media upon the waiting process, thesis August 2002 [11]Brouwer, E. de Rijcken, V. De effecten van muziek op de cognitieve prestaties, juni 2001.
[12]Robertson, P. Besson, M. Rauscher, Spintge, Bonke, B. Muziek als instrument, downloaded oktober 2004 [13]Jeursen, F. De Maya’s en hun tijdrekening, downloaded oktober 2004
[14]Pruyn, A. Smidts, A. Effects of waiting on the evaluation of the service: beyond objective time measures, management report series no. 204 February 1995
[15]Pruyn, A. Smidts, A. Customers’ reactions to waiting: effects of the presence of ‘fellow sufferers’ in the waiting room, manage- ment report series no. 44 September 1998
[16]Werkcommissie Ziekenhuizen, Werkgroep Academische Ziekenhuizen, Commissie Bouw, Bouwkundig-functionele maatstaven ten behoeve van nieuwbouwplannen voor spoedeisende hulp en traumazorg in ziekenhuizen, 20 december 1999
[17]Werkcommissie Ziekenhuizen, Commissie Bouw, Referentiekader bestaande gezondheidszorggebouwen, 14 januari 2002 [18]Stoop, S. Beken kleur, Sp!ts 24 november 2004
[19]Slegers, K. Literatuuronderzoek naar de invloed van het interieur op het welbevinden van patiënten/bewoners en medewerkers in zorginstellingen, thesis maart 2001.
[20]Pruys, Simon Mari, Is de fotografie de moeder van de architectuur? Morf, december 2004
Bronvermelding
Bronvermelding Websites [21]http://www.stationsweb.nl [22]http://www.deslapelozenacht.nl [23]http://www.swiz.nl [24]http://www.toegankelijkheidsbureau.be [25]http://www.cilt.dial.pipex.com [26]http://www.pps.org [27]http://www.davidmaister.com [28]http://www.aladin.nl [29]http://www.archiprix.nl [30]http://www.embjapan.dk [31]http://www.metrolpolismag.com [32]http://www.is4profit.com/businessadvise/disabilityrightaccess(...) [33]http://www.transit.metrokc.gov [34]http://www.fta.dot.gov [35]http://www.pacebus.com [36]http://www.amednews.com [37]http://www.vriza.nl [38]http://www.shive-hattery.com [39]http://www.contractmagazine.com [40]http://www.meny.org [41]http://brama.com/travel/busstop.html [42]http://www.photo.net/architectural/interior [43]http://www.dbeat.com [44]http://www.muzak.com [45]http://www.serenitymusic.com [46]http://www.letterperfect.co.uk/art.htm [47]http://www.loc.gov/rr/print/list/085_disc.html [48]http://www.architectenweb.nl/aweb/projects/project.asp?PID=2027 [49]http://www.freestock.co.uk Geïnterviewde personen
Ximena Davalos (Latijns Amerika – Ecuador) Margoo Timmermans (Latijns Amerika – Brazilie) David Adams (Australië, Oost-Europa, Metropolen) Guus van den Berg (Afrika - Tanzania)
Fong Kuo (Azië - China)
Afleveringen op de nationale televisie
Nederland 3, 30 november 2003 22u45, Kees Brouwer buigt zich over het raadsel van tijd.
Bronvermelding, beeld Pagina 4 http://www.stationsweb.nl 5 http://www.stationsweb.nl 6 http://www.dbeat.com
8 Fotografie: Joyce Vanderfeesten 10 http://www.stationsweb.nl
12 boven http://www.loc.gov/rr/print/list/085_disc.html 12 onder http://brama.com/travel/busstop.html
24 http://www.stationsweb.nl
26 Kirk, Paul Hayden, Sternberg, Eugene D. Doctors’ offices & clinics; medical & dental, 1955, Reinhold Publishing Corporation 40 Fotografie Joyce Vanderfeesten
50 http://www.letterperfect.co.uk/art.htm
54 Bongaardt, J. van den, Elke week een goed bad! 1990, Stadsuitgeverij Amsterdam
56 boven Gerritsen, Reinier, Kramer, Luuk, Schiphol Airport, 1999, NAi Uitgevers, Rotterdam 56 onder Collis, Hugh, Transport, engineering and architecture, 2003, Laurence King Publishing 58 de Architect, thema luchthaventerminals, november 1998
60 Fotografie: Paul Graham
60 rechtsonder Fotografie: Corrie Besems
Colofon Joyce Vanderfeesten Steijnlaan 78A 4818 EV Breda 06-10401018 joyce.vanderfeesten@home.nl Rik Suermondt, scriptiebegeleider fotografie AKV St. Joost Beukenlaan 1 4834 CR Breda 076-5250302