Fosfaatvormen en hoeveelheden veldproef te Wijster

De veldproef werd in 1972 aangelegd. Vanaf die tijd werd jaarlijks een constante bemestingsgift met superfosfaat gegeven (0, 45, 90, 180 en 240 kg P2O5/ha/jaar). Daarnaast waren er behandelingen aanwezig met fosfaatmeststoffen van thermische productieprocessen (gloeifosfaat (Rhekaphos, Rhenania, Slakkenmeel en Thomasslakkenmeel) in giften van 90 en 180 kg P2O5/ha/jaar. Tevens werd het tijdstip van bemesting als factor opgelegd (herfst, winter). De behandelingen met Rhenaniafosfaat werden in 1986 stilgelegd wegens het beëindigen van de productie van deze meststof, waarna de velden op nawerking werden gelegd. Vanaf 2012 werden de veldjes met behandelingen met Slakken- meel beëindigd en worden effecten van 60 of 75 kg P2O5/ha/jaar als superfosfaat onderzocht. In de periode 1996-2001 werd geen grondonderzoek uitgevoerd. Het beloop van de fosfaattoestand (Pw- getal) vanaf 1972 wordt gegeven in Figuur 4.9.

Figuur 4.9 Verloop van het Pw-getal in mg P2O5/L vanaf 1972 in de bodemlaag 0-25 cm bij de

verschillende fosfaatgiften als superfosfaat op de fosfaatvormen – hoeveelheden veldproef te Wijster. In de periode 1996-2001 werd geen grondonderzoek uitgevoerd.

Vanaf 1972 tot begin jaren 90 (een periode van zo’n 20 jaar) leidden fosfaatoverschotten tot stijging van de fosfaattoestanden. In deze periode kwam de gift van 45 kg fosfaat/ha overeen met de gemiddelde fosfaatafvoer van het toenmalige bouwplan. Vanaf halverwege de jaren negentig treedt stabilisatie op, hoewel er sprake is van een grote jaar-tot-jaar-variatie. In de periode 2005-2010 trad een daling op die samenviel met een intensiever bouwplan zonder dat daardoor wezenlijke verschillen in de jaarlijkse afvoer van fosfaat optraden in vergelijking met daaraan voorafgaande jaren. Giften van 0, 45 en 90 blijkend vanaf 2008 qua beloop in Pw-getal stabiel te zijn; bij hogere giften is er sprake van een toename van de fosfaattoestand. Eenzelfde trend wordt vastgesteld voor P-CaCl2 (beschikbaar vanaf 2008, data niet gegeven) en voor het P-Al-getal (data niet gegeven). Bij het P-Al-getal blijkt bij een gift van 90 kg P2O5/ha/jaar ook sprake te zijn van lichte stijging.

De fosfaattoestand bij het onthouden van fosfaatbemesting over de periode 1972-2016 loopt vrij synchroon met de fosfaattoestand bij de behandeling met 45 kg P2O5/ha/jaar. De orde van grootte is vrijwel identiek. Er is in deze periode geen grote daling in de fosfaattoestand bij geen

Figuur 4.10 Pw-getal in mg P2O5/L uitgezet tegen het geschatte17cumulatieve fosfaatoverschot bij

fosfaatgiften 0, 45, 90, 180 en 240 kg P2O5/ha/jaar als superfosfaat voor de periode 1972-2016 voor

Wijster.

Het effect van de accumulatie van fosfaat in de bodem op het Pw-getal wordt gegeven in Figuur 4.10. Hoe hoger het cumulatieve fosfaatoverschot (cumulatieve fosfaatbalans), hoe hoger de waarde van de fosfaattoestand is. De mate van verhoging van de fosfaattoestand (Pw-getal) neemt af bij toename van het cumulatieve overschot. Deze afname is echter verstrengeld met de generieke afname die vanaf 2005 plaatsvond. In de opbouwfase van de fosfaattoestand wordt minder variatie vastgesteld. Bij het bereiken van een meer stationaire fase in de fosfaattoestanden wordt een grotere variatie gevonden en is er sprake van een daling van de fosfaattoestand bij toename van het fosfaatoverschot. De toename in variatie valt onder andere18 _{samen door overgang naar een intensiever en variabel bouwplan}

(hoofdaandeel snijmaïs). Door standaardisatie in het bouwplan (meer granen) blijkt de fosfaattoestand weer toe te nemen bij hogere fosfaatgiften. Een verklaring die bij hoge fosfaatoverschotten aangegeven kan worden, is dat de bodem van de bodemlaag 0-25 cm meer fosfaat is gaan lekken, maar dit is niet waarschijnlijk (paragraaf 4.3.2). De daling wordt namelijk ook vastgesteld bij de gift van 90 kg P2O5/ha, hetgeen een effect van het lekken van fosfaat echter niet ondersteunt.

Figuren 4.9 en 4.10 wijzen op een grote dynamiek in het beloop van het Pw-getal in de tijd als functie van de fosfaatgift of als functie van de cumulatieve fosfaatbalans. Fosfaatgiften 0, 45 en 90 kg P2O5/ha/jaar geven een indicatie voor evenwicht in de fosfaattoestand, hogere giften blijken tot een toename van de fosfaattoestand te leiden. Een jaarlijks overschot leidt tot een toename van de fosfaattoestand. De toename is naast de hoogte van het fosfaatoverschot afhankelijk van de fosfaatvorm (Figuur 4.11). Op de zwak zure zandgrond te Wijster verhoogt de basische meststof Thomasslakkenmeel effectiever de fosfaattoestand dan superfosfaat. Dit is mede een gevolg van de aanvoer van zuur neutraliserende

17 _{In de periode 1998-2001 werd de proef in slapende vorm voortgezet, d.w.z. dat de behandelingen werden gecontinueerd,} maar er werden geen metingen aan gewas en bodem uitgevoerd. Afvoer van fosfaat werd voor deze jaren geschat (zie 2.2.5.2).

18 _{Er zijn meerdere bronnen voor variatie te geven. Wat bijdraagt aan de variatie is overgang van een constant bouwplan} met zetmeelaardappel (2 x), suikerbiet (1x) en zomergraan (1x). De grondbewerkingen zijn daardoor binnen een bouwplan over een groot aantal jaren constant geweest. Het bouwplan werd verlaten door meer en veelal opvolgend snijmaïs te gaan telen. Continuteelt van snijmaïs deed de opbrengsten in opeenvolgende jaren dalen. Snijmaïs is daarop uit het bouwplan van de proefveldhouder gehaald en vervangen door veldboon, zomer- en wintergranen. Ondiep

wortelende gewassen zijn vervangen door diep wortelende gewassen. Variatie kan mogelijk ingebracht zijn door bijdragen aan de fosfaattoestand van de bouwvoor door dieper gelegen bodemlagen. Ook wijzigingen in de uitvoering van de meting van het Pw-getal, P-Al-getal en P-CaCl2 door meer zorg voor verwijdering van deeltjes fosfaat uit extractievloeistof kan bijdragen aan een verlaging van de meetwaarde. Die verwijdering is een gevolg van de eisen van huidige

meetinstrumenten. Een kwantificering van de orde van grootte van de verschillende variantiebronnen behoort niet tot de uitvoering van dit syntheserapport en is overigens niet eenvoudig uit te voeren.

waarde. Natuurfosfaat verhoogt de fosfaattoestand minder dan superfosfaat. Zonder bemesting blijft de fosfaattoestand op het beginniveau. Figuur 4.11 geeft een aanwijzing dat bij strikte evenwichtsbemesting de fosfaattoestand P-CaCl2, het Pw-getal en het P-Al-getal zich instellen op respectievelijk 0,2 mg P/kg, 12 mg P2O5/L en 32 mg P2O5/100 g. Dit resultaat wordt bepaald door de uitgangstoestand. Er dient een ruime voorraad fosfaat in de bodem aanwezig te zijn om de intensiteitsparameters P-CaCl2 en het Pw- getal op hogere waarden te stellen, er is dan een ruimer overschot nodig Die ruimere overschotten zijn niet nodig bij de capaciteitsparameter P-Al-getal (Figuur 4.11).

Figuur 4.11 Het gemiddelde Pw-getal (boven), P-Al-getal (midden) en P-CaCl2 (onder) (2010-2016)

bij gemiddelde jaarlijks fosfaatoverschot van behandelingen met zonder bemesting (geen) en minerale fosfaatmeststoffen Thomaskali, Superfosfaat en Natuurfosfaat als functie van het jaarlijkse

Ook na 44 jaar van het onthouden van enige vorm van fosfaatbemesting wordt de fosfaattoestand bepaald met P-Al-getal gewaardeerd als neutraal (gebruiksnormenstelsel grasland).