Hoofdstuk 4. Enquête soortenrijke cultuurgraslanden
4.5 Het beheer van het perceel: spontane verweving?
4.5.4 Flora en fauna
Tabel 4.9. Flora en fauna-perceelsranden per groep. Waarde voor variabele
(aantal percelen of antwoorden) 1a Landbouwers niet-reservaat 1b Gebruikers met gebruiks- overeenkomst reservaat 3a Natuur-vereniging overige 3b Natuur-vereniging met gebruiks- overeenkomst Totaal Respondent-en13
Historisch permanent grasland Ooit deel geploegd (Deels) uit braak akkerland
98 % (39) 2 % (1) 0 88 % (7) 0 12 % (1) 80 % (8) 0 20 % (2) zie 1b 93 % (54) 2 % (1) 5 % (3) Nooit heringezaaid Deels heringezaaid 1x heringezaaid 79 % (33) 7 % (3) 14 % (6) 88 % (7) 12 % (1) 0 100 % (11) 0 0 zie 1b 84 % (51) 7 % (4) 10 % (6) Geen onkruidproblemen 71 % 50 % 100 % 100 % 77 % Wel distelbestrijding 75 % 75 % 9 % 40 % 61 %
Bestrijding ander “onkruid” 15 % 25 % 0 0 12 %
Bestrijdingswijze - sproeien - maaien
- mee met gras gemaaid
100 % (33) 52 % (17) 39 % (13) 9 % (3) 100 % (7) 14 % (1) 71 % (5) 14 % (1) 100 % (1) 0 100 % (1) 0 100 % (3) 0 100 % (3) 0 100 % (44) 41 % (18) 50 % (22) 9 % (4) Geen faunaproblemen 84 % 86 % 100 % 100 % 89 % v.61p Perceelsranden
- geen onderscheid perceel - soortenrijker - houtkant, haag,… 100 % (44) 30 % (13) 0 70 % (31) 100 % (7) 29 % (2) 29 % (2) 43 % (3) 100 % (13) 8 % (1) 15 % (2) 77 % (10) 100 % (5) 40 % (2) 0 60 % (3) 100 % (69) 26 % (18) 6 % (4) 68 % (47) Poel(en) aanwezig 20 % 29 % 17 % 20 % 20 % v. 49p
Grasland van oudsher!
Alle percelen opgenomen in deze steekproef vallen onder de wettelijke bepaling van "historisch permanente graslanden. Bijna alle soortenrijke cultuurgraslanden zijn dan ook "graslanden van oudsher".
Reacties van landbouwers (groep 1a) op de vraag sinds wanneer het grasland is, liegen er niet om:
Altijd, altijd gezien, altijd zo geweest (10x); eeuwenlang, van eeuws (16x); 100 jaar (2x); ik heb het alzunlevens grasland geweten en mijn vader ook (1x) heel lang geleden was het bos
(1x); altijd grasland geweest, hoewel we gehoord hebben dat het volgens heel oude kaarten vroeger bosland was (1x).
Reacties van landbouwers, gebruikers van reservaatspercelen (groep 1b): - Altijd, niets anders gekend, permanent grasland (7x);
- Deel uit braak maïsakker (1x).
Reacties van beheerders van reservaatspercelen:
- Tot de jaren 40 is het er bos geweest; Eeuwen, geen idee, permanent, sinds
mensenheugnis, voor zover ik weet (5x);
- 1642 (1x); 1977 (1x); onbekend (5x); 1996 (1x); braak sinds 1990 met graslandbeheer
sinds 1995. Herinzaai-doorzaai?
Grasland herinzaaien is taboe voor beheerders van reservaatspercelen. Toch beweerde één van de gebruikers dat hij het perceel, kort vóór het reservaat werd, had heringezaaid wegens
problemen met de bodemstructuur. Een andere gebruiker maakt volgende bemerking:
- In de Scheldevallei mag men niet her- of doorzaaien, het is geklasseerd. Bij de landbouwpercelen werd 21 % ooit (deels) heringezaaid:
- 10 jaar geleden heringezaaid wegens kapotgereden door opraapkar. Met mengsel
ingezaaid, weet niet welke soorten. Wat vinden ze er in? Bekende grassen? Maar we willen er nog een klein beetje op verdienen. Ik ken niets van bepaalde soorten grassen of van andere plantensoorten. Die hoge wat zijn dat? (doelend op varens?) Die wijzen er op dat het ooit bos was;
- 10 jaar geleden heringezaaid omdat het vroeger tot drie maal per jaar werd gemaaid was
het kapot gemaaid, vooral door de machines. Het werd van dat breed zacht flokgras (waarschijnlijk witbol) en dat eten ze niet graag;
- Door de ruilverkaveling is er ongeveer 1 ha opnieuw ingezaaid. Zelf zaai ik grasland nooit
opnieuw in;
- Er staan vijf à zes soorten gras en hondenroosjes. 5 jaar geleden werd het perceel
heringezaaid met een grasmengsel met 13 soorten van een Hollandse firma. Er zat o.m. Veldbeemd in en Lammerstaart, dewelke de bovenhand haalt. Ik had iets gevraagd wat moest pakken. Het gras van Melle of van de BB pakte niet (weide met melkvee Maaseik).
Slechts één persoon dacht aan doorzaaien.
Plantensoorten en “onkruid”problemen
Voor 71 % van de landbouwpercelen vormt de aanwezige flora geen probleem. Bij landbouwers-gebruikers van reservaatspercelen is dat 50 %. Alle beheerders van reservaatspercelen zouden liever een nog grotere diversiteit en zeldzaamheid aan plantensoorten zien groeien.
Distelbestrijding
Velen klaagden expliciet over distels als een probleem. Distelbestrijding is wettelijk verplicht en voor de landbouwers evident. Globaal gezien wordt op 61 % van de percelen uit de steekproef aan distelbestrijding gedaan (75 % bij groep 1a en 1b).
Op landbouwpercelen worden distels gesproeid (52%), apart gemaaid (39%) of meegemaaid met de eerste snede (9%).
In reservaatspercelen mogen distels normaal enkel gemaaid worden, slechts één beheerder had het over een biodegradabel herbicide:
- Ze doen de distels pas af (met de bosmaaier) als ze al uitgezaaid zijn - er komen er rap
bij - de ene steekt het op de andere. (gebruiker reservaatsperceel);
- Af en toe, bij klachten, bv. van de villa erboven, ga ik zelf distels maaien (conservator van vorig perceel);
- Distels mag men niet sproeien, ik laat geen distels in de bloei komen, ze worden
meegemaaid met het hooi.
Volgende opmerking i.v.m. distelbestrijding in reservaatspercelen onder gebruiksovereenkomst vanuit de sector natuur:
- Vaak zijn de afspraken over distelbestrijding in reservaatspercelen zeer onduidelijk en
dulden de beheerders oogluikend dat er mag gesproeid worden. Dat dat ‘lokaal sproeien’ snel uit de hand loopt spreekt voor zich. Vooral in grotere reservaten in de polders blijkt het consequent vermijden van herbiciden nog verre van de regel.
Bij de percelen die (enkel) gemaaid worden is distelbestrijding dan ook minder nodig dan op de percelen die (enkel) begraasd worden (40 % tgov. 74 %).
Na distels, vormden netels het voornaamste bestreden onkruidprobleem (12 %):
- Niet veel distels, die sproei ik. Tegen bos wat netels. Je bent geen goede boer als je
netels hebt.
Diersoorten en faunaproblemen
Op 84 % van de landbouwpercelen heeft men geen faunaproblemen. Dit percentage ligt niet veel hoger bij de landbouwers-gebruikers van reservaatspercelen. De voornaamste klachten gaan over problemen met ganzen die op de percelen grazen.
Zie bijlage 1, § 4.5.4.
Perceelsranden
Op 69 % van de percelen zijn houtkanten, hagen, knotwilgen- of bomenrijen aanwezig. Daarenboven grenzen heel wat percelen aan bos.
- Houtkant: sterk cultuuraspect (exoten) maakt geen deel uit van reservaat (3a);
- Houtkant langs de beek. De eigenaar heeft 2 jaar geleden bomen afgedaan maar kan ze
niet komen afhalen omdat het te nat is;
- Langs drie kanten bos en langs een kant huiskavel, met beukenhaag van 100 jaar oud. Heel wat soortenrijke cultuurgraslanden zijn (deels) omgeven door bos:
- Het streepje tegen het bos brengt minder op door de bomen (eik). Zo hoog als de bomen
wordt alles eruit gezogen. De groepen grof gras zijn slecht;
- Last van vliegen, runderhorzels, door het bos en de bramen. De beesten zitten graag in
de schaduw (1b).
Op verder onderscheid (dan de invloed van het aangrenzende bos) tussen het perceel en een soortenrijkere perceelsrand kwam niet veel respons:
- De buitentoer is nu het slechtste.
Op 20 % van de percelen zijn poelen aanwezig. Deze vraag werd door de landbouwers
steeds in verband gebracht met de plaats waar het vee drinkt: - De koeien drinken uit een geboorde put;
- De ene bron is beter dan de andere, de koeien drinken er meer aan, ook de hond weet
perfect waar de beste bron is.
Zoals ook uit § 4.9 (beheersvergoedingen) blijkt, onderhouden nog heel wat landbouwers zelf de aanwezige kleine landschapselementen op of rond het eigen perceel:
- Het voordeel van die vele houtkanten en bomen is dat het koel is voor de beesten op
zeer warme dagen en beschut bij koude. Het zijn goede weiden, ook al is de kwaliteit van de grond minder. Ik heb 20 hectare in de Scheldemeersen. Vroeger plantten de boerkes onder meer essen op de natste delen. Elk jaar werden de dikste er uit gekapt. Die oude boertjes zagen dat niet meer zitten…Waar ik niet tegen kan is dat men nu in natuurgebied de bomen laat liggen rotten. Ik vind dat men moet gebruiken wat de natuur geeft. Steek die boom dan toch beter in de stoof, doe er iets mee….Met een paar neven leven we ons op zondag uit om de houtkanten te knotten. Dat doe ik zonder vergoeding, dat is een hobby;
- Zelf jonge knotwilgen gezet en onderhouden.
Dit in tegenstelling tot de landbouwers - gebruikers van reservaatspercelen:
- Ze hebben doorns en els aangeplant. De knotwilgen worden onderhouden door het
Regionaal landschap Vlaamse Ardennen.
Voor beheerders van reservaten is het onderhoud van de kleine landschapselementen een wezenlijk onderdeel van het beheer van het perceel:
- Cyclisch knotten van wilgen (5-8 jaar), haag jaarlijks vrijstellen (juli-augustus), rest:
nulbeheer;
- Er is een brede houtkant tussen twee graslandblokken. Tegen binnen 5 jaar: onderhoud
bestaande houtkanten (cyclisch kappen) plus aanplant extra houtkant aan de noordzijde en aanleg van een veedrink-amfibieënpoel;