vleesche datter om gaet. Ende es als een gansepipe die doer tlit ginghe. Ende waert
ghenaemt fistula na aenscine die een pipe heeft daermen den adem mede in blaest
in den balch daer uuiit is ende is daer occusuene [2. rehande maniere want hi] comet
van binnen of van buijten. Die occusoene die van binnen coemt is van quaden
ghecorrumpeerden humoren. Die occusuene die van buiiten coemt die coemt van
wonden of van ulceren die qualiic ende onbesceideliic siin ghecurreert. Ende dat
machmen bekennen in tween manieren of dat is met haer ghedaenten ende met
accidente dat is met toevallen beide te gader met toevallen ende haer ghedaente
machmen bekennen met desen teeken. Als dat vleesch dat al om die fistelen gaet
hert is ende die mont enghe ende den gront wiit. Maer die coemt van accedencien
alleene die teijkenen siin aldus ghedaen niet want in hem es veel sanies dat seer stinct
ende quaet es ende onghenatuert ende dat sulc stont al teniet gaet ende verdroeghet
al. Ende dat is [dieghene die niet en zijn vervult van quade] humoren noch die niet
en siin van verscher complexien ende die anders ghesont siin van lichaeme ende die
ghevoet siin met droegher spisen. Ende als men tlit verhoet daer die fistel in es van
arbeide ende van vergrillene ende van die ghelike. Ende mach aldus .viij. daghe of
.xiiij. daghe oft .xx. somtiit meer somtiit min. Ende breket weder uuiit. Ende vloijet
sanies somtiit grof ende dicke ende somtiit suptiil ende dunne nader menichvuldicheit
vanden leden. Ende hebbe u elders gheseit dicker dan eens hier te voren besceeden
is van quaden dat uut den wonden vloyt ende van der ghedaenten ende hoemen se
curereren sal elc na siin ghedaente. Ja met binden ende met leggen ende met doergaten
ende met anderen manieren. Ende dat es oec hier ghenoech gheseit van dien
dat uiit den fistelen vloijt. Ende vander verscheit ende vanden fistelen. Mer vander
curen van den fistelen om dier wil ic scriven ende seggen met haeste. Ende dat alsoe
als die fistelen siin menegherhande na den leden daer si in siin alsoe menegerhande
moten siin die curen. Want sulc is in moru vleesch. Ende sulc in pesen ende in die
ander leden ende dan is hi quaet te ghenesen ende wederspenich. Ende sulc is in die
herde beenen ende die ghemeen teekenen als die fistel is in enich van desen leden
siin openbaer [te] bekennen Ende dat suldi bekennen met desen teekenen die niet en
faelgeren Want ghi weet wel die peesachtige leden ende die beenachtighe. Ende ghi
siet oec wel wat quaetheiden in hem is. Oec seldi weten hoe out si is vanden sieken
want heeft hi iet langhe op die pese ghestaen of op herde been soe heeft hise sekerliic
ghearcht ende ghecorrumpeert. Avicenna seit oec ander teijken na ghedaenten van
den quaden datter uut coemt. Dat is als die fistel coemt op die pesen dat quaet datter
uiit vloijt is suptiil ende dunne ende stinct ende dat coemt om die couthede wille
vander pesen want die pesen siin cout van natueren. Ende als die fistel is op die herde
beene dan ist quaet veel dunne[r] ende is als elsap. Ende alst coemt uiit die arterien
ende aderen soe eest dicwil als heffene. Ende alst coemt int vleesch soe vloijter veel
quaets uut dat es grof ende dicke ende droeve ende niet ghedigereert. Ghi sult oec
wete dat die fistel die int vleesch is en doet niet alsoe wee noch en sweert niet alsoe
zeer als die op die pese is. Ja alsmen die gront tast [metter tasten] ende dats daerom
dat die pesen ghevoelachtich siin. Ende dat seit Galienus als die pesen ghequets siin
soe gevoelsi dweers die ander leden. Ende die fistel die int herde been is en ghevoelt
geen ghebeente om dat herde been en heeft gheen ghevoelenisse. Oec seldi bekennen
die fistel die int herde been is dat vleesch boven dat been is moru ende oec datmen
dat been metter tasten lichteliic tast. Ghij sult oec weten dat sulc fistel is out ende
sulc versch. Ende die ghene die versch is ende niet out dat siin die ghene die niet
verjaert en siin. Ende die out is ende een jaer heeft die is herde zeere
ghecorrumpeert diep inden gront vanden leden. Ende al sulke fistelen siin quaet te
cuerreren. Dat gene dat alder orberliixte is tot alsulken fistelen die verout siin ende
die sieke verout is van quaden humoren die die fistel letten te ghenesen dat is datmen
se eerstwerven sal purgeren op dat die sieke alsulc is dat hiit mach verdraghen. Ende
ghi sult consuderen welc humoren siin te purgeren. Al is dat sake dat in die fistelen
alre meest hapundeert ghecorrumpeerde fluijma ende die consideraci is ghenomen
vanden surginen die naect siin van konsten ende geen medecine en connen. Nu suldi
considereren als fleuma habundeert soe is die stat daert fistel in is wit ende moru.
Ende putredo die daer uut vloijt is grof ende wit achtich ende veel habundeert
melancolie soe is die stat blauachtich ende swartachtich ende hert. Ende putredo [is]
vaelachtich ende swart habundeert colera so is die stat gheelachtich met groter
bernender steecten ende putredo vloijt daer uut gheelachtich habundeert oec bloet
soe is die stat root ende die aderen van alle den lichaem siin vol ende ghedrunten.
Ende putredo die daer uut vloijt is bloetachtich. Nu soe moeti die humoren ende
kennesse wel met teeken die ic u voer hebbe gheseit ende ghescreven. Nu wil ic u
voert leeren hoemen se purgeren sal. Als fluma habundeert soe suldi eerstwerven
purgeren ende didereren met oximelle ende dan purgeren met benedicta of met
pillulen anee of met anderen medecinen lacsativen die fluijma purgeren. Ende waer
die sieke soe cranc dat hi niet nemen en mochte die electuarie of pillen dan salmen
met [desen] medecine purgeren nem turbit .ii. deel ghemalen genivaer ende pulver
van suker .iii. deel ende dat salmen al te gader menghen ende daer af suldi den sieken
gheven ½ dr. met [warmen] water. Ende des derden daeche na die purgacie suldi
hem doen baden. Ende als hi uut den bade gaet dan seldi hem geven .j. dr. opiaten
die heet is [als] triakle of medriacum ofte aurea alexandrina die noch beter is ende
dese sal men gheven met wermen wine. Dopiaten medecinen gheeftmen om datse
verteert die quade heffenen weder si heet
of cout siin die bleven siin in den lichaem Jeghen melancolie te digereren suldi geven
In document
Boeck van surgien · dbnl
(pagina 78-81)