VIII Ervaringen uit de gemeente Zaanstad
VIII.5 Ervaringen van professionals: Sociaal Wijkteam en samenwerkende partijen
We bespreken hier de ervaringen van de wijkteamprofessionals met de City Deal. Het gaat om de ervaringen van:
•
Zeven wijkteammedewerkers die we spraken over de casussen (individuele interviews).•
Twee wijkteammedewerkers en een wijkteamleider die niet betrokken waren bij de 15 casussen (groepsgesprekken).•
Twee gemeentelijke projectleiders (individuele interviews).We bespreken eerst de ervaringen van de wijkteammedewerkers rond het proces en de resultaten in de casussen. Vervolgens gaan we in op hoe het werk van de wijkteams is veranderd door de City Deal: de positieve punten en de aandachtspunten. Tot slot beschrijven we de ervaringen van professionals met de training van het Instituut voor Publieke Waarden (IPW).
voorkómen. Dankzij duurzame resultaten zijn bovendien hoge (maatschappelijke en materiële) kosten in de toekomst vermeden.8
Bij een aantal andere casussen, waar de cliënten weinig eigen kracht en/of motivatie hebben en er nog geen resultaten zijn geboekt, zijn de professionals ook relatief tevreden.
Eén professional wijst bijvoorbeeld op een casus waarin de cliënt het nooit helemaal zelf zal redden, maar dat de oplossing die er nu is, het beste bij de situatie past.
Bij de casussen waar het niet is gelukt om elementen van de City Deal in te zetten, zijn de professionals ontevreden over het (ontbreken van) resultaat. Bij deze casussen zijn de problemen niet verminderd, en zien de professionals geen perspectief voor vooruit-gang. De professionals denken dat er wel mogelijkheden waren geweest om ook in deze casussen stappen te zetten, maar is het niet gelukt om flexibel met bestaande procedures en regels om te gaan.
Toekomstperspectief
Ondanks dat in de meeste casussen vooruitgang is geboekt, betekent dit niet dat alle problemen van deze cliënten voorbij zijn. Zo zitten sommige cliënten nog de komende jaren in een schulddienstverleningstraject of WSNP-traject. Sommige cliënten zijn wél in staat om na dit traject zelfstandiger verder te gaan, aldus de professionals. Bij andere casussen is er volgens de professionals meer ondersteuning nodig om cliënten volledig zelfstandig te laten functioneren, bijvoorbeeld op het gebied van psychische hulp of eigen kracht. Een aantal cliënten zal het waarschijnlijk helemaal niet lukken om volledig zelfstandig te worden, aldus de professionals; zij zullen blijvende ondersteuning nodig hebben.
Veranderingen in het werk
Over het algemeen zijn de professionals van het Sociaal Wijkteam eens dat de City Deal het werken binnen het Sociaal Wijkteam heeft veranderd. Meerdere professionals benoemen dat er in casussen flexibeler naar mogelijkheden kan worden gekeken en dat
8 Voor een uitgebreide toelichting van de effecten van de City Deal in deze casussen, zie paragraaf 5.4.
van miscommunicatie of van weerstand vanuit de gemeente. Bij één casus valt op dat de gemeente juist probeerde om op een meer flexibele wijze problemen op te lossen, terwijl dit volgens het Sociaal Wijkteam niet de juiste inzet was:
Door een fout van de gemeente dreigde een huisuitzetting van een vrouw die al jarenlang schulden had. De gemeente beloofde dat ze bijzondere bijstand zou krijgen en dat, als er binnen drie maanden stabilisatie van de situatie zou zijn, de gemeente zou beginnen met het schulddienstverleningstraject. Het Sociaal Wijkteam vond deze toezegging van de gemeente onverantwoord. Het is immers niet de bedoeling dat de City Deal wordt ingezet om eigen fouten recht te zetten. Bovendien had de vrouw zeer weinig motivatie om mee te werken met de ondersteuning, en werd zij op deze manier onterecht ‘beloond’; dit is echter niet de prikkel die je naar cliënten af wil geven. Volgens het Sociaal Wijkteam was het schulddienstverleningstraject bovendien een valse belofte; het was immers zeer onwaar-schijnlijk dat de vrouw zou worden goedgekeurd voor schulddienstverlening, omdat ze altijd weigerde informatie te verstrekken. Volgens het Sociaal Wijkteam had de gemeente beter van tevoren moeten overleggen.
Aandacht voor de cliënt
Een andere professional benoemt de motivatie van de cliënt als belangrijke factor voor hoe het proces verloopt. Bij deze casus, waarbij de cliënt zorg mijdend was, geeft de professional aan dat hij/zij – achteraf gezien – meer aandacht had kunnen hebben voor de gewenste gedragsverandering van de cliënt. Een andere professional geeft aan dat de hoge werkdruk het proces van ondersteuning kan belemmeren; het is soms lastig om cliënten de aandacht te geven die nodig is.
Resultaten van de ondersteuning Waardering resultaat
Bij de casussen waar het is gelukt om de geplande maatregelen te realiseren, waarderen de professionals het resultaat met een gemiddeld rapportcijfer van een 8,4. Een aantal professionals geven aan dat er met de genomen maatregelen – die bovendien relatief goedkoop zijn - veel voor de cliënten is bereikt, en dat verergering van problemen is
De professionals wijzen erop dat het belangrijk is dat er sprake is van een doorbraak in de ondersteuning van een cliënt (waaronder het voorkómen van kosten in de toekomst).
Volgens hen verwijst de gemeente inwoners soms té gemakkelijk door naar het Sociaal Wijkteam met de boodschap dat zij maatwerkbudget kunnen inzetten. De professio-nals vinden dat in die gevallen eerst beter geprobeerd moet worden om bijvoorbeeld de bijzondere bijstand in te zetten. Allee als dat echt geen oplossing biedt kan dan naar het maatwerkbudget worden gekeken.
Uit de analyse van de casuïstiek valt op dat er, bij het inzetten van maatwerkbudget, in veruit de meeste gevallen niet expliciet om een tegenprestatie voor de buurt wordt gevraagd. Voor zover er een tegenprestatie aan de cliënt wordt gevraagd, heeft deze betrekking op verbeteren van de eigen situatie – bijvoorbeeld door de verplichting om afspraken na te komen, werk te zoeken, of budgetbeheer op maat te starten. De professi-onals lijken dit overigens niet per se problematisch te vinden; meestal is een individueel gerichte tegenprestatie immers behulpzamer voor de cliënt. En soms zijn er dusdanige problemen met de fysieke of geestelijke gezondheid van een cliënt dat een tegenprestatie voor de buurt praktisch vrijwel onmogelijk is.
Ook over het budgetbeheer op maat zijn de professionals erg tevreden. Vaak biedt budgetbeheer op maat een aangenamere oplossing voor de financiële problemen van cliënten dan bewindvoering of budgetbeheer via andere aanbieders. Dit is allereerst doordat budgetbeheer op maat goedkoper is dan deze reguliere opties. Bovendien biedt budgetbeheer op maat laagdrempelig contact met cliënten, doordat er 1 ochtend in de week een contactpersoon van budgetbeheer op maat aanwezig is bij het Sociaal Wijkteam. Daarnaast kan budgetbeheer op maat worden afgestemd op de situatie van cliënten, waardoor zij vaak meer zelfstandigheid in hun bestedingen behouden. Bij cliënten die relatief goed met geld kunnen omgaan, worden via budgetbeheer op maat bijvoorbeeld alleen de vaste uitgaven geregeld, in plaats van alle uitgaven. Hiermee biedt budgetbeheer op maat – aldus de professionals – meer kans op een succesvolle aanpak van schulden, wat ook mogelijk toekomstige kosten voor de gemeente bespaart.
er sneller kan worden doorgepakt. Het is makkelijker geworden om bepaalde maatre-gelen snel in te zetten. Hiermee hebben professionals over het algemeen meer hande-lingsruimte, is hun zeggenschap over de inzet van financiën vergroot en kan er meer maatwerk worden toegepast. Concrete gevolgen hiervan zijn – aldus de professionals – dat cliënten beter ondersteund kunnen worden (waardoor escalatie van problemen wordt voorkómen) en het werkplezier toeneemt.
Volgens de professionals speelt het kostenbewustzijn zeker een rol in hun werk. Bij het al dan niet inzetten van maatwerkbudget in een casus wordt nagedacht hoe zeker het is dat het maatwerkbudget tot een doorbraak leidt en welke (mogelijke) kosten hiermee in de toekomst bespaard kunnen worden. Overigens benoemen enkele professionals dat het kostenbewustzijn ook in het verleden al aanwezig was bij het Sociaal Wijkteam.
Volgens de professionals lukt het steeds beter om volgens de City Deal te werken; er wordt beter samengewerkt met de gemeente en het lukt beter om bijvoorbeeld het maat-werkbudget effectief in casussen in te zetten. Zij waardeerden hun werk voor de City Deal (2016) met een rapportcijfer van gemiddeld een 6,8. Als waardering van hun werk na de invoering van de City Deal geven zij een rapportcijfer van gemiddeld een 7,6.
Wel benoemen enkele professionals dat de werkdruk binnen het Sociaal Wijkteam hoog is en dat er veel van ze wordt verwacht. Daarbij speelt ook mee dat de professional veel kennis moeten hebben op verschillende gebieden en dat hier veel bij komt kijken, zoals schulden, participatie, huisvesting, et cetera. Eén professional vraagt zich af waar de balans ligt tussen breed werken en specialistisch werken, en in hoeverre je nog efficiënt kunt werken als je teveel gericht bent op breed werken.
Erg tevreden over maatwerkbudget en budgetbeheer op maat
De professionals zijn bovenal erg tevreden over het maatwerkbudget. Waar het meer tijd en energie kost om bijzondere bijstand bij de gemeente aan te vragen en toegekend te krijgen, kunnen er met betrekking tot maatwerkbudget op snelle en professionele wijze beslissingen worden genomen binnen het Sociaal Wijkteam, waarmee cliënten ook in crisissituaties snel geholpen kunnen worden.
met goed onderbouwde oplossingen die ook goed begrijpelijk op schrift worden gezet.
Daarbij is het vooral ook van belang dat er een integraal ondersteuningsplan wordt voorgelegd waarin de verschillende problemen van de cliënt en de verschillende onder-delen van de aanpak met elkaar in verband worden gebracht. In de beleving van Team vangnet bestaan er grote verschillen in de mate waarin de professionals van de wijk-teams hieraan voldoen. Dit leidt er toe dat in de afstemming tussen de wijkwijk-teams en de gemeente soms veel tijd besteed moet worden aan het helder krijgen van de problema-tiek en het bespreken van wat de beste oplossing is.
Op basis van de gevoerde gesprekken kan niet met hardheid worden gewezen op de precieze oorzaak waarom de gezamenlijke zoektocht naar gepaste maatwerkoplos-singen voor cliënten soms moeizaam gaat. In een deel van de gevallen gaat de samen-werking prima en worden er goede resultaten voor de cliënt geboekt. In andere gevallen kost het erg veel moeite en tijd of lukt het niet. De rol van individuele medewerkers bij gemeente en de wijkteams staat centraal bij het wel of niet kunnen komen tot een succesvolle maatwerkoplossing. Daar waar aan een van beide kanten niet wordt voldaan aan het minimale wat de andere partij nodig heeft dan stokt het proces.
In sommige gevallen een spanning met het optreden door Handhaving
Specifiek benoemen de professionals de afdeling Handhaving als een instantie waarmee de samenwerking beter zou moeten. Zo beschrijft één professional dat er in sommige casussen sprake is van dubbel werk; de professional legt aan de gemeente uit dat er, ondanks een uitzonderingssituatie bij een cliënt, een bepaalde maatregel nodig is, en Handhaving gaat vervolgens opnieuw de situatie verkennen. Onderstaand voorbeeld laat dit goed zien:
Bij een vrouw die tijdelijk bij een oude onderbuurman verbleef en (nog) geen eigen woning had, was het logisch dat ze een bijstandsuitkering moest krijgen om rond te kunnen komen, een woning te kunnen krijgen en haar schulden niet verder te laten oplopen.
Maar nadat het Sociaal Wijkteam, bij het aanvragen van een bijstandsuitkering, aan de gemeente uitlegde dat er sprake was van een uitzonderingssituatie (de vrouw had immers geen woonadres), ging Handhaving opeens controleren wat de situatie van de vrouw was omtrent huisvesting, en of ze wel recht zou hebben op een bijstandsuitkering. Het Sociaal Samenwerking met gemeente
Volgens de wijkprofessionals is ten opzichte van de situatie van voor de City Deal de samenwerking om te komen tot maatwerkoplossingen voor cliënten verbeterd, maar nog niet hoe die zou moeten zijn. Het lukt vaker en sneller dan voorheen om gezamen-lijk tot maatwerkaanpakken te komen. Ze geven echter ook aan dat in veel gevallen het echter niet lukt of erg veel tijdsinzet en overtuigingskracht van de wijkteams vergt. De gesproken professionals geven aan dat ze ervaren dat de uitgangspunten van de City Deal (integraal denken en handelen en het centraal stellen van de behoeften van de cliënt, in plaats van denken vanuit regelgeving en interne processen) over het algemeen niet voldoende binnen de gemeenteafdelingen zijn verankerd. Er wordt volgens de professionals nog te weinig flexibel gedacht op uitvoeringsniveau binnen de afdelingen.
Ook geven ze aan dat het regelmatig gebeurt dat nieuwe medewerkers bij de gemeente niet op de hoogte zijn van de mogelijkheden die er zijn om af te wijken van het reguliere beleid en processen. Volgens de professionals verschilt het vooral per individu, en niet zozeer per afdeling, in hoeverre een medewerker meedenkt volgens de uitgangspunten van de City Deal.
Volgens de professionals helpt het weliswaar dat er casemanager-experts zijn en er een team vangnet binnen de gemeente is, maar is dit niet voldoende om de afstemming met de gemeente significant te verbeteren. De professionals geven aan dat ze vaak meer tijd kwijt zijn om (bijvoorbeeld via de casemanager-experts) op de juiste manier contact te krijgen met de gemeente, dan dat ze de cliënten echt kunnen helpen. Zodoende ervaren ze dat ze continu de strijd moeten aangaan met de gemeente om zaken voor elkaar te krijgen, wat volgens hen erg moeizaam en tijdrovend is. Als gevolg zien professionals zich soms genoodzaakt om keuzes te maken in welke strijd voor welke cliënt ze wel of niet willen aangaan.
In het kader van dit onderzoek is ook gesproken met Team vangnet. Hier komt een meer genuanceerd beeld naar voren. Volgens hen klopt het dat er binnen de gemeentelijke afdeling nog best een stap gemaakt kan worden in het denken en handelen naar de City Deal gedachte. Daarnaast wordt echter nadrukkelijk ook gewezen op de noodzaak dat de wijkteam professionals met goede integrale analyses van de cliënten komen en
In het kader van dit onderzoek is aan de afdeling Handhaving een reactie gevraagd op het beeld dat vanuit de Sociale Wijkteams is gegeven op de samenwerking en de City Deal.
Vanuit Handhaving wordt het geschetste beeld niet herkent en wordt er juist op gewezen dat de laatste jaren flinke stappen zijn gezet. Als voorbeeld wordt gegeven dat het georganiseerde casuïstiekoverleg inmiddels een stuk beter gaat en dat doorgaans de samenwerking prima verloopt en er weinig of geen opmerkingen zijn. De cases waar het moeilijker gaat zouden uitzonderingen zijn. Daarnaast wordt aangegeven dat of de samenwerking al makkelijker verloopt of nog wat moeilijker gaat vooral wijkteam/
persoonsafhankelijk is. En dat in sommige wijkteams er nauwelijks kennis over de Participatiewet is waarop de afdeling Handhaving toeziet. In sommige gevallen geeft Handhaving aan dat inderdaad veel moet worden uitgelegd (aan de professionals van het Sociaal Wijkteam). Daarbij wordt er op gewezen dat de Participatiewet in volume een enorme opgave is en dat het mogelijk goed zou zij als meer wijkteams daar ook getrainde mensen op inzetten. Als belangrijkste argument wordt daarvoor genoemd dat het een wetgeving is die behoorlijk dichtgetimmerd zit en heel anders werkt dan de WMO.
Op basis van het uitgevoerde onderzoek kan geen definitieve conclusie worden getrokken over de mate waarin de samenwerking wel of niet succesvol verloopt en welke factoren hierbij precies op welke wijze meespelen. Op basis van de gevoerde gesprekken en reacties is het wel duidelijk dat de ervaringen van vanuit het Sociaal Wijkteam en de afdeling Handhaving niet overeenkomen en dat er sprake lijkt te zijn van verschillende perspectieven op de uitvoering van City Deal in de praktijk.
Samenwerking met overige instanties
Met woningcorporaties in Zaanstad zijn er (buiten de City Deal om) afspraken gemaakt waarmee meer ruimte is voor flexibel omgaan met de regels. Volgens de professionals is de samenwerking met woningcorporaties in de loop der tijd verbeterd en is het aantal woninguitzettingen sterk afgenomen. De reeds ingezette daling van het aantal uitzet-tingen is door de aanpak vanuit de City Deal verder ondersteunt. Zo daalde het aantal Wijkteam had deze situatie echter al naar de gemeente gecommuniceerd. In deze zin is er
sprake geweest van dubbel werk; volgens het Sociaal Wijkteam was de controle van Hand-having niet nodig geweest.
Volgens de professionals hebben de Sociaal Wijkteams en Handhaving twee totaal verschillende belevingswerelden. Zo is er in meerdere gevallen een spanning aanwezig tussen wat het beste werkt om een cliënt te ondersteunen (waar het Sociaal Wijkteam zich op richt), en wat rechtmatig is (waar Handhaving zich op richt). In sommige situ-aties werkt het ingrijpen door Handhaving averechts op de motivatie van een cliënt om een probleem op te lossen. Onderstaand voorbeeld laat dit goed zien:
Bij een oudere man die een bijstandsuitkering kreeg, is het Sociaal Wijkteam hard bezig geweest in het kader van participatie. Dit bestond voor een groot deel uit het motiveren van de cliënt en hem meekrijgen in het werktraject. Plotseling is na het optreden van de afdeling Handhaving, vanwege vermoedens van zwart werken, zijn bijstandsuitkering stopgezet.
Volgens het Sociaal Wijkteam is de voortgang die in de casus geboekt was, hiermee in één klap weg. De motivatie van de cliënt om werk te zoeken, is verdwenen. Volgens het Sociaal Wijkteam had Handhaving beter moeten afstemmen en open moeten staan voor alterna-tieve maatregelen. Hiermee zou er een grotere kans zijn geweest dat de cliënt naar werk was gaan zoeken.
Waar volgens de professionals vooruitgang is te zien in de samenwerking met andere gemeentelijke afdelingen, geldt juist dat de samenwerking met Handhaving in het najaar van 2017 moeizamer is geworden. Handhaving is strenger gaan controleren op uitkeringsfraude. Vanuit het Sociaal Wijkteam wordt door professionals aangegeven dat ze dit aan de ene kant goed begrijpen, maar dat dit op casusniveau de hulpverlening soms ernstig kan belemmeren en geboekte voortuitgang en investeringen (in tijd en geld) teniet kan doen. Dit kan dan weer leiden tot grotere problemen voor cliënten waar dan vervolgens weer meer hulpverlening op moet worden gezet waardoor de kosten toenemen. Vanuit de professionals wordt gepleit voor een nauwere afstemming met de gemeentelijke afdelingen waaronder Handhaving om tot een compleet integraal beeld te komen per cliënt en dan vervolgens in onderling overleg te bepalen wat de meest effectieve en efficiënte aanpak is.
zorgverzekering in Zaanstad is); maar het blijft lastig om deze partijen in beweging te krijgen en op casusniveau afspraken te maken.
Effecten van de City Deal
Bij een aantal casussen heeft de inzet van elementen van de City Deal verdere esca-latie van problemen, bijvoorbeeld het opbouwen van schulden, voorkómen. Voor een deel zijn deze resultaten te danken aan de inzet van elementen van de City Deal. Naast dat professionals bijvoorbeeld afspraken maken met schuldeisers om ze op afstand te houden, en zo ruimte creëren voor een schulddienstverleningstraject, draagt het budgetbeheer op maat eraan bij dat de schulden niet verder oplopen.
Ook is met inzet van de City Deal voorkómen dat cliënten geen woning meer hebben, of (nog steeds) geen eigen woning hebben. Bij twee casussen heeft een nieuwe woning
Ook is met inzet van de City Deal voorkómen dat cliënten geen woning meer hebben, of (nog steeds) geen eigen woning hebben. Bij twee casussen heeft een nieuwe woning