5555 EnschedeEnschedeEnschedeEnschede
5.1 Inleiding
Zoals in het vorige hoofdstuk is aangegeven dient dit onderzoek eerst op de stad Enschede worden gericht, voordat er kan worden gekeken welke indicatoren meetbaar en bruikbaar zijn voor Enschede. Dit hoofdstuk zal dan ook een reflectie van Enschede geven. Eerst zullen de kernkwaliteiten (§5.2) en vervolgende de ambitie en de speerpunten (§5.3) van de stad Enschede naar voren komen. Paragraaf 5.4 koppelt hoofdstuk 3 en 4 terug op de gemeente Enschede. Tenslotte wordt dit hoofdstuk afgesloten met een conclusie, waarop antwoord zal worden gegeven op centrale vraag 2.
5.2 Kernkwaliteiten
Twente is een erf met relatief duidelijk begrensde randen. De westgrens wordt geomorfologisch bepaald door de stuwwal van de Sallandse heuvelrug, de oostgrens door het gestuwde keileem in de lijn Ootmarsum - Losser. Ten noorden van het erf is het voormalige hoogveengebied rond Vriezenveen een zompige grens. Alleen de zuidgrens is wat onduidelijker, die overloopt in de Achterhoek met wat hoogveenrestanten bij Haaksbergen. Twente ligt enigszins afgelegen ten opzichte van andere delen van Nederland. De regio Twente heeft een grote afwisseling van steden en kleinschalige landschappen en is reliëfrijk. Kleinschalige coulisselandschappen met kleine en grote essen. Erven, singels, oude beekdalen, houtwallen en kleine bosjes van vooral eiken vormen de karakteristiek van het Twentse landschap. Het imago van de regio kan worden gerelateerd aan de kenmerken rust, ruimte en groen.
Binnen Twente ligt de stad Enschede. De kwaliteiten van de stad, die gelegen zijn in haar ruimtelijke en economische structuur, haar parken, haar typische en unieke binnenstad, het groot scala van bijzondere culturele instellingen, een aantal (inter-)nationale evenementen en een omvangrijk buitengebied met veel natuurschoon, geven de stad een zodanige identiteit en grote potenties.
Enschede is een verzorgend en cultureel centrum voor de hele Euregio (grensoverschrijdend). Het kernwinkelapparaat, de weekmarkt en de horeca spelen in dit opzicht een belangrijke rol. Datzelfde geldt voor het ruime aanbod aan medische voorzieningen en onderwijsinstellingen. Enschede is verder al geruime tijd een cultuurcentrum van meer dan regionaal belang, met name voor wat betreft de muziek. Met een bruisend uitgaansleven en vele spraakmakende evenementen zoals het Enschede Muziek Festival, behoort Enschede tot de top tien van evenementensteden van Nederland. Op het gebied van cultuur worden zwakke en sterke punten onderscheiden. Deze zijn in de onderstaande tabel terug te vinden.
Tabel 3: Sterke en zwakke punten van de stad Enschede op het gebied cultuur
Sterke punten Zwakke punten
• Sterk aanbod vanuit de culturele sector, met
het accent op muziek en beeldende kunst;
• Een gevarieerde binnenstad met een
herkenbare ruimtelijke structuur;
• Ligging in een aantrekkelijk en waardevol
landschap;
• Stad die ruimte biedt in een groene omgeving;
• Aanwezigheid van industriële monumenten;
• Groot aanbod aan evenementen en
manifestaties met (inter-)nationale uitstraling;
• Belangrijke congresstad.
• Geen duidelijk, onderscheidend profiel;
• Toeristisch en cultureel aanbod vertoont
ruimtelijk en functioneel te weinig integratie en samenhang;
• Een gedragen evenementenbeleid ontbreekt;
• Te weinig relatie toeristische sector stad-platteland;
• Onvoldoende gerichte communicatie en
gebrekkige promotie;
• Gering aanbod historische monumenten.
Figuur 3: Concept Muziekkwartier
5.3 Ambitie en speerpunten
De ruimtelijke ontwikkelingsvisie (2001a) geeft in haar tweede doelstelling aan dat zij de kernkwaliteiten van de stad wil versterken. Dit zijn die kernkwaliteiten die in hun onderlinge samenhang Enschede tot een unieke en aantrekkelijke stad maken. Deze kwaliteiten zijn:
• de groene woon– en leefomgeving: Enschede ‘Groene woonstad’;
• de werkfunctie in dienstverlenende en kennis-intensieve bedrijvigheid en topinstituten:
Enschede ‘Moderne werkstad’;
• de vele centrumfuncties in de Euregio, onder andere op het gebied van onderwijs, zorg,
toerisme en cultuur: Enschede ‘Euregionale voorzieningenstad’.
In de Toekomstvisie Enschede 2010 heeft de gemeente Enschede zijn ambitie geformuleerd, waarvan één van de doelstellingen is: “Versterking van de (Euregionale) concurrentiepositie van Enschede op de woningmarkt en op een aantal kansrijke economische sectoren.” De gemeente ziet een tweetal kansrijke economische sectoren, namelijk ‘Zorg en Technologie’ en ‘Cultuur en Technologie’. De kern van de Enschedese strategische beleidsvisie is dat de gemeente tracht Enschede aantrekkelijker te maken voor de hogere inkomensgroepen. Bijvoorbeeld door in te zetten op een hoogwaardige, levendige en aantrekkelijke binnenstad en de daarbijhorende goede voorzieningen op het gebied van onderwijs, cultuur en recreatie aan te bieden. Enschede moet aantrekkelijker gemaakt worden voor de eigen burgers, voor bezoekers, bedrijven en potentiële investeerders. Het verzorgingsbereik moet worden geïntensiveerd en vergroot, ook regionaal. Daarvoor is het nodig dat het cultureel-toeristische profiel wordt aangescherpt en de bedrijvigheid wordt gestimuleerd. Dit past goed bij de bevindingen uit hoofdstuk 3.
Het vestigingsklimaat heeft baat bij een stad met kwalitatief goede voorzieningen, omdat de vestigingsplaatskeuzes niet meer (alleen) worden gemaakt op basis van primaire en secundaire vestigingsvoorwaarden. De gemeente Enschede (2001b, 2004a) geeft daarom aan dat een hoogwaardig cultureel aanbod een voorwaarde is voor het aantrekken en vasthouden van hoogopgeleide mensen en is daardoor een onmisbare vestigingsvoorwaarde voor kennisintensieve bedrijven. Daarnaast fungeert cultuur als een trekpleister voor bezoekers van buiten de stad, die uit zijn op ontspanning en vermaak. Daarom heeft de gemeente Enschede een economisch actieprogramma ontwikkeld voor ‘Cultuur en Technologie’. Hierin geeft de gemeente Enschede (2004a) aan clustervorming te stimuleren door een fysieke concentratie van cultuur- en technologiegeoriënteerde activiteiten en instellingen in met name de binnenstad en in Roombeek. Enschede kiest voor een profilering als ‘muziekstad’, waarbij een nevenaccent gelegd wordt op de ontwikkeling van de beeldende kunst. Beide disciplines kennen een langdurige traditie in Enschede en beide disciplines zijn niet afhankelijk van taal, hetgeen profilering in het Euregiogebied bevordert.
Ter versterking van de culturele infrastructuur van de stad Enschede en het willen profileren als ‘muziekstad’ staat de uitwerking en uitvoering van de plannen voor het Muziekkwartier, het Cultuurcluster Roombeek en een Centrum voor Beeldende Kunst hoog op de agenda. Deze voorzieningen geven een grote kwaliteitsimpuls aan de stad, waarmee de attractiviteit wordt verhoogd (Gemeente, 2004a, 2005). Het project Muziekkwartier, een Netwerkstadproject, beoogt de realisatie van hoogwaardige culturele voorzieningen als belangrijke voorwaarde voor de
ontwikkeling van Enschede Muziekstad.
Muziekinstellingen van verschillende functie en signatuur werken samen. Het Muziekkwartier draagt bij aan én verhoging van de mogelijkheden van participatie (professionals en amateurs) én aan de verhoging van de attractiviteit van de stad. Een impuls wordt hiermee gegeven aan het complete voorzieningenaanbod in Enschede en door de ligging ook aan de horeca.
Eén van de uitgangspunten bij de wederopbouw van de wijk Roombeek was het behoud van het cultuurhistorische erfgoed met zijn karakteristiek cultuurhistorische elementen uit het textielverleden. Met een nieuwe invulling van het Rozendaalcomplex, het laatste grote textielcomplex in Roombeek na de vuurwerkramp, bestaande uit het museale concept “Het Nieuwe Museum”. Dit gaat bestaan uit een Centrum voor Beeldende Kunst (CBK), ateliers voor kunstenaars en een aantal appartementen. “Het Nieuwe Museum” behelst een geïntegreerd museaal concept van Natuurmuseum, Museum Jannink en Van Deinse Instituut.
5.4 Reflectie Enschede
Terugkomend op de bevindingen van hoofdstuk 4 en 5 blijkt dat de gemeente Enschede door verschillende ‘brillen’ naar ruimtelijk-economische structuurversterking kan kijken. Echter tegenwoordig is het van belang dit niet op de ‘klassieke’ manier te doen, maar door integraal te kijken naar de drie ruimtelijk-economische stromingen. De klassieke gedachtengang die bij de gemeente Enschede nog overheerst dient ingeruild te worden. Dus het alleen richten op de functie werken, door het uitgeven van bedrijfsterreinen om zo economische groei te bewerkstelligen, biedt niet langer soelaas. Om de kernkwaliteiten van de stad Enschede met zijn omgeving te versterken, dient het beleid integraal wordt gericht op de unieke combinatie van fysieke, sociale, economische en culturele kwaliteiten. De samenhang is essentieel om de kernkwaliteiten van de stad Enschede optimaal te kunnen versterken én bepaalt immers het eigen karakter en dus de aantrekkelijkheid van de stad. Door afstemming tussen de verschillende kernkwaliteiten kan deze samenhang worden bereikt. Op deze nieuwe integrale manier kan de gemeente Enschede ook naar andere prestatie-indicatoren kijken dan alleen naar de ‘klassieke’ om ruimtelijk-economische structuurversterking aan te kunnen tonen.
5.5 Conclusie
Uit dit hoofdstuk blijkt dat de stad Enschede, gezien de kernkwaliteiten en ambitie, zich wil profileren op het gebied van cultuur. Recente voorbeelden zijn het project Muziekkwartier en het cultuurcluster in Roombeek. Deze culturele voorzieningen zullen een grote kwaliteitsimpuls geven aan de stad, waarmee de attractiviteit van de stad voor huishoudens, bedrijven en bezoekers wordt verhoogd. Hiermee is centrale vraag 2 beantwoord.
Een gevolg van deze bevinding is dat dit onderzoek zich verder zal richten op ruimtelijk-economische structuurversterking door middel van cultuur. Op welke wijze kan structuurversterking worden bewerkstelligd door middel van cultuur en hoe kunnen de culturele maatregelen worden gemeten of concreet worden gemaakt? Om hierop antwoorden te vinden, zal in het volgende hoofdstuk naar een drietal voorbeelden worden gekeken.