Hoofdstuk 5 Conclusies en aanbevelingen
5.2 Eindconclusie en aanbevelingen
In het onderzoek stond de vraag centraal: Welke historisch-ruimtelijke ontwikkeling heeft het nederzettingspatroon en het cultuurlandschap op de zandgronden van de Noord-Veluwe
doorgemaakt vanaf de Middeleeuwen? En welke bijdrage kan – naast de bestudering van archivalia, toponiemen, historische kaarten, archeologische gegeven en bodemkundige gegevens – de
retrospectieve analyse van vroegmoderne bezitsverhoudingen daarbij leveren?
Wessinge heeft in de afgelopen paar eeuwen verschillende ruimtelijke ontwikkelingen doorgemaakt. Zo hebben de verschillende ijstijden de basis gelegd voor het huidige landschap, maar de
ontginningen in Wessinge hebben voor het zichtbare huidige landschap gezorgd. Wessinge werd in gebruik genomen vanuit de gestichte goederen. Wanneer deze goederen precies zijn gesticht is onbekend gebleven, maar het is in elk geval lang geleden. Deze goederen zijn tot en met de Franse tijd in handen geweest van voornamelijk grote grondbezitters, zoals de Abdij van Werden of de hertog van Gelre. In een latere fase werden het Campvelt en het Schorfvelt ontgonnen. Deze gronden zijn voornamelijk weilanden die gelegen zijn in nattere gebieden en minder geschikt waren voor akkerbouw, maar wel droog genoeg om dieren op te kunnen houden. Nieuwe boerderijen werden voornamelijk in de negentiende eeuw gesticht en hielden geen rekening meer met de landschappelijke omstandigheden. De laatste grote landschappelijke veranderingen zijn de
transformatie van de heide- tot dennenbossen en het bijna helemaal verdwijnen van de houtwallen. Hét cultuurlandschap op de zandgronden van de Noord-Veluwe bestaat dan ook niet. Het
cultuurlandschap is en zal altijd onder de invloed van de mens veranderen.
De retrospectieve analyse van de vroegmoderne bezitsverhouding in Wessinge laat zien dat de nederzetting zeer oud is. De goederen in Wessinge zijn in bezit geweest van kloosters maar ook van de hertog van Gelre die daarnaast ook goederen had uitgeleend.
86 Het onderzoek heeft dan ook een bijdrage geleverd in onderzoek naar de verschillende lagen in de bezitsverhoudingen en welke grootgrondbezitters er in Wessinge waren. Daarnaast heeft het onderzoek ook meer inzicht gegeven in het ontstaan en verdwijnen van het landgoed de Haere.
Aanbevelingen
In dit onderzoek is als uitgangspunt de begrenzing van de buurtschap Wessinge genomen. In nader onderzoek is het naar mijn inzien beter om de weg te gebruiken. Nader onderzoek kan gedaan worden naar de overdracht van de kloostergoederen naar de Abdij Paderborn, maar ook naar de afspraken die gemaakt zijn tussen de hertog van Gelre en de Abdij Paderborn over de betalingen van de goederen. Daarnaast dient nader onderzoek gedaan te worden naar de leengoederen in Wessinge om zo te achterhalen wanneer deze goederen zijn gesticht. Mogelijk is hierover meer informatie te vinden in het huisarchief van Keppel.
Het onderzoek heet dan ook niet voor niets buitengewoon Wessinge. Hoewel al verschillende onderzoekers zich bezig gehouden hebben met deze buurtschap blijft het een buurtschap waarover een ieder zich steeds opnieuw kan verwonderen. Het onderzoek naar de historisch-ruimtelijke ontwikkeling van Wessinge zal dan ook nooit helemaal afgrond zijn!
87
Lijst van geraadpleegde bronnen
Archiefbronnen
Gemeentearchief Barneveld
Toegangsnr. 224. Huisarchief De Schaffelaar. Inventarisnummer. 77
Geldersarchief
Geldersarchief. Toegangsnr. 0409. Huis Keppel. Inventarisnummer. 533
Geldersarchief. Toegangsnr. 0124. Hof van Gelre en Zutphen. Inventarisnummer. 5185
Geldersarchief. Toegangsnr. 0124. Hof van Gelre en Zutphen. Inventarisnummer. 5254
Geldersarchief. Toegangsnr. 0002. Leenkamer van Gelre en Zutphen. Inventarisnummer 123. Geldersarchief. Toegangsnr. 0008. Staten van het Kwartier van Veluwe en hun
Gedeputeerden. Inventarisnummer 298.
Geldersarchief. Toegangsnr. 0012. Gelderse Rekenkamer. Inventarisnummers.
1269,1363,1379
Geldersarchief. Toegangsnr. 0324 Kelnarij van Putten. Inventarisnummer 241.
Streekarchief Hattem Epe Heerde
Archief Epe. Toegang 2830. Inventarisnummer 87. Kerkrekeningen 1847-1863.
Streekarchiviaat Noordwest-Veluwe
Archief Elburg. Toegangsnr. 1040. Familiearchief Hoefhamer, 18e-20e eeuw. 13. Stukken betreffende Landgoed de Haere. Inventarisnummer.118-135
Archief Elburg. Toegangsnr. 1136. Bevolkingsregistratie Doornspijk, 1812-1932 en
naamsaaneming 1812-1826. Inventarisnummer: 29-31.
Archief Elburg. Toegangsnr. 1001. Kohier van hoofd- en haardstedengeld 1749. Inventarisnummer 902.
Archief Oldebroek. Toegangsnr. 2005. Archief notaris Henricus Boonzaaier van Jeveren. Inventarisnummer 28.
Historisch Centrum Overijssel
Toegangsnummer 0123. Registratienummer 7468 Aktenummer 70. Geraadpleegd van:
https://www.wiewaswie.nl/nl/detail/18402060
Instituut Collectie Nederland
Inventarisnummer en Categorienummer C1008 (1956) Geraadpleegd van:
88
Cartografie
GIS datasets:
AHN2 50cm maaiveld. Esri Nederland, AHN. Bodemkaart 1:50.000.
Geomorfologische kaart Noord-Veluwe. Maas, G.J. (2007) Wageningen: Alterra. Lichtgrijze Canvas RD. Esri Nederland, Community Maps Contributors.
Open Topo, Esri Nederland, Jan Willem van Aalst.
TMK 1850 Nettekeningen (kleur). Esri Nederland, Kadaster.
Topografische kaarten (geraadpleegd als Historische topografische data, Esri NL Content)
Bonnebladen o b354. De jaartallen 1886, 1910, 1916, 1935 o b335. De jaartallen 1871, 1897, 1914, 1931 o b353. De jaartallen 1872, 1900, 1917, 1932 o b336. De jaartallen 1871, 1901, 1916, 1933 Topografische kaarten o 1947 o 1970 o 1995 o 2009
Kadasterkaarten Doornspijk sectie: o D-2 en D-3
89
Krantenartikelen
Westerink, G., (1954, 09, 10), ‘t Campvelt en zijn geschiedenis. Elburger courant No. 72. pagina 3. Geraadpleegd van
http://www.streekarchivariaat.nl/collecties?mivast=434&mizig=91&miadt=434&miaet=14&micode= ELC_1954&minr=2964286&miview=ldt
"Advertentie". "Opregte Haarlemsche Courant". Haarlem, 02-04-1842. Geraadpleegd op Delpher op 31-07-2018, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010521064:mpeg21:a0026
"Openbare Verkoop van het Landgoed „de Haere" onder Doornspijk.". "Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant". Onbekend, 14-11-1918. Geraadpleegd op Delpher op 04-08-2018,
https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMHCO01:000081626:mpeg21:a0060
Literatuur
Akkerman, W.,Baten, G., Van Dijk, B. (2011). Landschapsontwikkelingsplan Elburg, Bureau SAB Arnhem.
Baarle, C.A., (1983) Het Papenzaad van Wessingen en Aperloo. Kerkgeschiedenis van Epe. Mededelingenblad Ampt Epe no.62. Lokaal uitgegeven in Epe.
Barends, S., Baas, H.G., De Harde, M.J., et al., (2010), Het Nederlandse landschap. Een historisch-geografische benadering, Uitgeverij Matrijs, Utrecht.
Baron Sloet, J.J.S., Van Veen, J.S. (1917), Register op de Leenaktenboeken van het vorstendom Gelre en Graafschap Zutphen. Naar het oorspronkelijk handschrift. S. Gouda Quint. Arnhem. 213 (Nr. 67). Bijsterbosch, A. (2011). Structuurvisie gemeente Elburg 2030. Bureau SAB, Arnhem.
Blommesteijn, C.M., Heidinga, H.A., Van Regteren Altena, H.H. et al. (1977). De Veluwe: Archeologisch-historische verkenning van de bewoningsgeschiedenis tot 1200. Universiteit Amsterdam. Amsterdam.
Bondam, P., (1783) Charterboek der hertogen van Gelderland en graaven van Zutphen deel 1. Utrecht.
De Jonge, E., Van den Enk, B.J., Van Scherrenburg, J.W., (1993), De herengoederen op de Veluwe. Deel 3 De herengoederen in de gemeenten Nunspeet (vervolg), Doornspijk, Elburg, Oldebroek, Hattem en Heerde. Vereniging Veluwse Geslachten, Barneveld.
De Monté ver Loren, J.Ph., Spruit, J.E., (2000), Hoofdlijnen uit de ontwikkeling der rechterlijke organisatie in de Noordelijke Nederlanden tot de Bataafse omwenteling, Deventer.
Dessing, R.W.C., Holwerda. J., (2012), Nationale gids Historische buitenplaatsen. Wormerveer. Diederiks, M. (2017). Thesis: Nederzettingsgeschiedenis en bezitsverhouding in het
kampenlandschap van Appel en Hell (Noordelijke Gelderse Vallei) tijdens de Middeleeuwen en de Nieuwe tijd. Groningen.
Eilander, D.A., Kloosterhuis, J.L., De Jong, F.H., Koning, J., (1982) Bodemkaart van Nederland.
Toelichting bij de kaarbladen 26 Oost Harderwijk en 27 West Heerde. Stichting voor Bodemkartering. Wageningen.
90 G.J. Baaijens, et. al. (2011), Stromend landschap. Vloeiweidenstelsels in Nederland, Zeist.
Goossens, E., Keunen, L.J., ’t Hart, R. (2012), Archeologische monumentenzorg in de gemeente Elburg. Bureau RAAP, Weesp.
Heringa, E., (1931), Tynsen op de Veluwe, J.B. Wolters Uitgevers-Maatschappij N.V.. Groningen, Den Haag en Batavia.
Jongmans, A.G., Berg van den, M.W., Sonneveld, M.P.W., et al (2013). Landschappen van Nederland. Geologie, bodem en landgebruik. Wageningen Academic Publishers, Wageningen. 287.; Stouthamer, Kötzschke, R. (1906). Die urbare der abtei werden a.d. ruhr (Vol. A, die urbare vom 9.-13. jahrhundert, Publikationen der gesellschaft für rheinische geschichtskunde, rheinische urbare, 20, 2. 2). Bonn: H. Behrendt.
Kroes, J., (1991), Onvolledige opstrek op de Nederlandse zandgronden : een onderzoek naar de verspreiding en de achtergronden van overgangsvormen tussen opstrek en andere occupatievormen, (Nederlandse geografische studies, 122). Amsterdam: Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig
Genootschap.
Neefjes, J., Bleumink, H., (2015). Erfgoedatlas Gemeente Nunspeet – Veluws landschap, historie en bewoners. Waanders Uitgevers. Zwolle.
Noordzij, A. (2009), Gelre. Dynastie, land en identiteit in de late Middeleeuwen. Hilversum Verloren. Oostveen, J.W., (1950), Velua Catholica 1e deel. Apeldoorn.
Otten D., Bakker, F.J. (1999) Oorsprong, betekenis en gebruik van veldnamen in de gemeente Elburg, Arent Thoe Boecop oudheidkundige vereniging, Elburg.
Otter den, P.W.J., (1994) Kadastrale Atlas 1832 Dalfsen. Drukkerij Waanders b.v. Zwolle. 6. P.H.M. Thissen en M.Meijer, (1991), ‘Rug- en hangouwbevloeiing in Nederland. Een negentiende-eeuwse cultuurtechnische innovatie die niet doorzette’, landinrichting, XXXI.
Renes, H. (2017) Water en buitenplaatsen. Verloren. Hilversum. 99. In: Huis en Habitus- Over kastelen, buitenplaatsen en notabele levensvormen.
Schönfeld M., (1980), Veldnamen in Nederland, Arnhem.
Spek, T. & Meijles, E. (Brochure). Het maken van een landschapsbiografie. Over het gebruik van historische kennis voor het toekomstige landschap.
Spek, T., Velde, H., Hannink, H., & Terlouw, B. (2010). Mens en land in het hart van salland: Bewonings- en landschapsgeschiedenis van het kerspel Raalte. Utrecht: Matrijs. (begrippenlijst) Stork, J.A.J, Berends J.J. (1997). Op 't Harde: een Veluws dorp schrijft geschiedenis, Uitgave van Arent thoe Boecop oudheidkundige vereniging Elburg
Storm-Smeets, E.A.C., (2012), Het ontstaan van Gelders Arcadie: Landgoederenzone van de Veluwezoom. Tijdschrift Gelders Erfgoed. Deel één.
91 Stouthamer, E., Cohen, K.M., Hoek, W.Z., (2015), De vorming van het land. Geologie en
geomorfologie. Perspectief Uitgevers. Utrecht.
Van Aalst-Houbraken, H. (2009) Een veelbesproken huis op landgoed ‘De Haere’… Arent ten Boecop Vereniging. Elburg.
Van Doorninck, P.N., (1905) Schatting van den lande van Gelre voor de Veluwe van het begin der 14de eeuw, Haarlem.
Van Riet, H., (1982, februari, nummer 20) Arent thoe boecop: De Schootbruggen. Een tweetal oude erven in de buurtschap Wessingen onder Doornspijk.
Van Sevenhoven, M., (1925). Geschiedkundige Atlas van Nederland – Marken in Gelderland. Martinus Nijhoff. ‘s-Gravenhage.
Van Slee, J.C. (1904), Franciscus Martinus, predikant te Epe 1638-1653. Deventer.
Van Triest, J.C., (1981) , “Omme noetsz will der zee’: bijdrage tot de historische geografie van oosterwolde, Elburg en Doornspijk in de Middeleeuwen, Amsterdam.
Veen, P., Otten, D., Leeflang, L., Berends, G., (2016), Van Kloostergoed tot Herengoed, Acht eeuwen landschaps- en landbouwgeschiedenis van de gemeente Nunspeet. Heemkundige Vereniging Nuwenspete. Nunspeet.
Verhoeff, J.M. (1990), De Oude Nederlanse maten en gewichten. Amsterdam.
Wartena, R., (1975), Ontginningen en “Wüstungen” op de Veluwe in de veertiende eeuw. In: Gelders erfgoed: tweemaandelijks Gelders cultuurhistorisch tijdschrift. Deel LXVIII. Arnhem.
Westerink, G., (1961), Rechtshistorisch onderzoek naar de ontwikkeling van de gebruiks- en eigendomsrechten op de grond. Van Gorcum & Comp. N.V.. Assen.
Westerink, G., (1970) Elburg en Doornspijk. Kerken en andere instellingen uit de Middeleeuwen met hare goederen. Zutphen. Drukkerij de Walburg.
Lijst van geraadpleegde websites
Beintema, N., (2018), ‘Nederlandse landschap is in de afgelopen dertig jaar sneller verdwenen dan ooit’ https://www.nrc.nl/nieuws/2018/03/12/parijs-londen-die-koesteren-hun-landschap-a1595257. geraadpleegd op: 13-06-2018.
Van Dijk, H., Kolkman, J., Kwant, P. (2016), De Haere bij Doornspijk: Wandelen over een wandelend landgoed. Geraadpleegd van: https://sites.google.com/site/virtueleoudheidkamer/de-Haere-bij-doornspijk geraadpleegd op: 07-05-2018.
http://www.geologievannederland.nl/landschap/landschappen/zandlandschap#head2 (geraadpleegd op 07-06-2018).
Gelders landschap en kastelen, https://www.glk.nl/landschap-kastelen/locatie/?locatie=23 (geraadpleegd op 20-06-2018)
92 https://www.putten.nl/gemeentearchief/Gemeentearchief/Geschiedenis_van_Putten/Historisch_Ca non_van_Putten/1000_1500_Steden_en_Staten/Klooster_te_Paderborn Geraadpleegd op 02-07-2018. http://www.woorden.org/woord/paap&from=papen Geraadpleegd op 24-07-2018. https://www.dbnl.org/tekst/sijs002chro01_01/sijs002chro01_01_0035.php Woordregister, Geraadpleegd op 28-08-2018
Verantwoording afbeeldingen en tabellen
Hoofdstuk 1
1.1 Eigen foto
1.2 Akkerman, w., Baten, G., Van Dijk, B. (2011) Landschapsontwikkelingsplan gemeente Elburg. Arnhem. 73. Bewerkt 1.3 Eigen foto 1.4 idem. 1.5 idem. 1.6 idem. 1.7 idem. 1.8 idem. 1.9 idem. 1.10 Bewerking Bonnebladen b354-1886, b335-1871, b353-1872 en b336-1871 1.11 Eigen foto Hoofdstuk 2
2.1 Bewerking topo 2016 Noord-Veluwe
2.2 http://www.geologievannederland.nl/landschap/landschapsvormen/stuwwa
2.3 Jongmans, A.G., Berg van den, M.W., Sonneveld, M.P.W., et al (2013) gemaakt naar het werk van Stiboka 1965.
2.4 https://www.dinoloket.nl/verticale-doorsnede 2.5 Bewerking AHN2 Noord-Veluwe
2.6 Bewerking Paleografische kaart 500 v. Chr. van Peter Vos 2.7 Bewerking Geomorfologische kaart Noord-Veluwe 2.8 Bewerking AHN2 Noord-Veluwe
2.9 Bewerking Bodemkaart Noord-Veluwe 2.10 Eigenwerk
2.11 idem. 2.12 idem.
2.13 Eigenwerk gemaakt op basis van Oorsprong, betekenis en gebruik van veldnamen in de gemeente Elburg 2.14 Eigenwerk 2.15 idem. 2.16 idem. 2.17 idem. Hoofdstuk 3
3.1 Gelders Archief 0124-5254, Johan de Vos Landmeter te Elburg 3.2 Bewerking Gelders Archief 0124-5254
93 3.4 Van Riet, H., (1982, februari, nummer 20) Arent thoe boecop: De Schootbruggen. Een tweetal
oude erven in de buurtschap Wessingen onder Doornspijk.7-10. 3.5 Eigenwerk
3.6 idem.
3.7 Archief Epe. Toegang 2830. Inventarisnummer 87. Kerkrekeningen 1847-1863. 3.8 Eigenwerk 3.9 idem. 3.10 idem. 3.11 idem. 3.12 idem. 3.13 idem. 3.14 idem. 3.15 idem. 3.16 idem. 3.17 idem. Hoofdstuk 4 4.1 Eigenfoto
4.2 Instituut Collectie Nederland, Amsterdam , inv./cat.nr C1008 1956 Bron: https://rkd.nl/nl/explore/images/133561
4.3 Streekarchief. papier de Haere. Nr. 122 4.4 https://www.glk.nl/
4.5 Streekarchiviaat Noordwest Veluwe in de gemeente Elburg
4.6 Bewerking De man 1810 Noord-Veluwe en TMK 1850 kleur Noord-Veluwe
4.7 Bewerking Bonnebladen b354-1886, b335-1871, b353-1872 en b336-1871 en bonnebladen b354-1910, b335-1897, b353-1900 en b336-1901
4.8 Bewerking Bonnebladen b354-1916, b335-1914, b353-1917 en b336-1916 en bonnebladen b354-1935, b335-1931, b353-1932 en b336-1933
4.9 Bewerking historische topografische data 1947 en 1970 esri online. 4.10 Bewerking historische topografische data 1995 en 2009 esri online.
Tabellen Hoofdstuk 2 1. Eigenwerk 2. idem. 3. idem. Hoofdstuk 3 4. Eigenwerk 5. idem. 6. idem. Hoofdstuk 4 7. Eigenwerk
94