Taalkundige bibliografie:
ERICHSEN W., Demotische Glossar, 2 dln., Kopenhagen, 1954.
ERMAN A.en GRAPOW H., Wörterbuch der aegyptische Sprache, 2de uitg., 5 dln., Berlijn, 1971.
FAIRMAN H., ‘Notes on the alphabetic signs employed in the hieroglyphic inscriptions of the temple of Edfu’, Annales du Service des Antiquités de l’Égypte, 43 (1943), 193-311.
FAULKNER O., A concise dictionary of Middle Egyptian, Oxford, 1962.
KURTH D., Einführung ins Ptolemäische, Eine Grammatik mit Zeichenliste und Übungsstücken, 3 dln., Hützel, 2008-2015.
LESKO L.H.en SWITALSKI LESKO B.,ADictionary of Late Egyptian, II, 2de uitg., Fall River (Mass.), 2004.
MEEKS D., Année lexicographique, 3 dln., Parijs, 1980-1982.
SIMPSON R.S., Demotic Grammar in the Ptolemaic Sacerdotal Decrees (Griffith Institute Monographs), Oxford, 1996.
WALLIS BUDGE E.A.,An Egyptian Hieroglyphic Dictionary, 2 dln., New York, s.d.
WILSON P., A Ptolemaic Lexikon, A Lexicographical Study of the Texts in the Temple of Edfu (Orientalia Lovaniensia Analecta, 78), Leuven, 1997.
25 3.1.1 De Pithom-stèle
De belangrijkste Egyptische bron over de Eerste Syrische Oorlog is zonder enige twijfel de Pithom-stèle (TM 58584) opgegraven te Tell el-Maskhuta door Edouard Naville in 1883 en momenteel terug te vinden in het Egyptische Museum te Caïro (CG 22183; JE 37547). Deze stèle met een hoogte van 1,28 m en een breedte van 0,98 m stond oorspronkelijk in het lokale tempelcomplex, oftewel in de tempel van Atoem zelf, oftewel aan de dromos, en vertelt ons over de verschillende bezoeken van koning Ptolemaios II Philadelphos aan Pithom evenals zijn uitgebreide giften aan de tempel.1
De antieke stad Tjekou (Ṯkwt, Ṯkw; TM Geo 2297), ook bekend onder de naam Pithom (Pr-Itmw, Pithom, Huis van Atoem) was gedurende de regering van Ptolemaios II de hoofdstad van de VIIIste nome van Neder-Egypte (Ḥwi-gs IƷbt.y, de Oostelijke Harpoen) en bijgevolg een belangrijk religieus centrum en verdedigingspunt in de oostelijke Nijldelta, gelegen aan de Oostelijke Opening (m r iƷb.t.t).
De lokale god was Atoem ‘de grote god, de levende van Tjekou’, schepper van de wereld en voorvader van alle goden. Zijn relatie met het koninklijke koppel wordt gepresenteerd als zeer nauw, de schrijver was immers hoogstwaarschijnlijk ingehuurd door de lokale priesters, en hij wordt hun ‘vader’ genoemd.2 De inscriptie zelf is moeilijk te lezen. Hoewel de lunette zeer mooi afgewerkt is, zijn de bijhorende teksten onvoltooid. De hoofdtekst zelf begint dan weer met een mooie eerste regel, waarna de schrijver het lijkt te hebben opgegeven. De regels wisselen in lengte met nu eens relatief grote en duidelijke hiërogliefen, dan weer kleine en dicht opeenstaande. Enkel in de laatste vier regels is er ineens beterschap. Deze werden vermoedelijk immers overgelaten aan een nieuwe graveerder die met kleinere, maar mooiere hiërogliefen en een vastgelegde regelbreedte het werk voltooide.3
Enkel de regel 10 tot en met 12 en 15 tot en met 16 bieden mogelijk wat informatie over de periode van de Eerste tot de Tweede Syrische Oorlog en enkel deze zullen bijgevolg behandeld worden. Bovendien is er recentelijk nog een studie van de hele stèle verschenen van de hand van Christophe Thiers.4 Deze studie zal bijgevolg beperkt blijven en trachten aan te tonen welke acties Ptolemaios II Philadelphos ondernam via en in Pithom ter verdediging en bevestiging van zijn rijk.
1 E. NAVILLE, The Store-City of Pithom and the Route of the Exodus, Voorschrift; 4-5; 18-21; A. BEY KAMAL, Stèles ptolémaïques et romaines, 171; E. GRZYBEK, Du Calendrier Macédonien au Calendrier Ptolémaïque, problèmes de chronologie hellénistique, 69-70; CH.THIERS, Ptolémée Philadelphe et les prêtres d’Atoum de Tjékou, 3-4; D. SCHÄGER, Makedonische Pharaonen und Hieroglyphischen Stelen, 207.
2 E. NAVILLE, 5-8; CH. THIERS, Ptolémée Philadelphe et les prêtres d’Atoum de Tjékou, 16-17.
3 E. NAVILLE, 18; H. BRUGSCH en A.ERMAN, ‘Die Pithomstele’, 74; E. NAVILLE, ‘La stèle de Pithom’, 66; A. BEY KAMAL, Stèles ptolémaïques et romaines, 171; E. GRZYBEK, Du Calendrier Macédonien au Calendrier Ptolémaïque, problèmes de chronologie hellénistique, 70-71; CH.THIERS, Ptolémée Philadelphe et les prêtres d’Atoum de Tjékou, 3-4.
4 CH. THIERS, Ptolémée Philadelphe et les prêtres d’Atoum de Tjékou, Nouvelle édition commentée de la «stèle de Pithom» (CGC 22183) (Orientalia Monspeliensia, 42), Montpellier, 2007.
26 C.THIERS, Ptolémée Philadelphe et les prêtres d’Atoum de Tjékou, Nouvelle édition commentée de la
«stèle de Pithom» (CGC 22183) (Orientalia Monspeliensia, 42), Montpellier, 2007, Pl. I.
27 E. NAVILLE, The Store-City of Pithom and the Route of the Exodus, 4de uitg., Londen, 1903, 43.
28 Tussentijdse bibliografie
ANDERSON E. en SJÖBERG N., ‘La stèle de Pithom et les estampages de M. Ed. Naville’, Sphinx, 8.4 (1903), 223-236.
BEY KAMAL A., Stèles ptolémaïques et romaines (Catalogue général des Antiquités égyptiennes du Musée du Caire, 27), 2 dln., Caïro, 1905.
BRUGSCH H. en ERMAN A., ‘Die Pithomstele’, Zeitschrift für ägyptische Sprache und Alterthumskunde, 32 (1894), 74-87.
DERCHAIN P., ‘Le “Mur” du Désert’, Göttinger Miszellen 225 (2010), 63-66.
DERCHAIN P., ‘Quatre observations sur la stèle de Pithom’, Aere perennus, Mélanges égyptologiques en l’honneur de Pascal Vernus (Orientalia Lovaniensia Analecta, 242), COLLOMBERT P.,LEFÈVRE D., POLIS S. en WINAND J. red., Leuven, Parijs, en Bristol, 2016, 121-128.
ENGSHEDEN Å., La reconstitution du verbe en égyptien de tradition 400-30 avant J.-C. (Uppsala Studies in Egyptology, 3), Uppsala, 2003.
GOEDICKE H.,‘Palestine in the early Third Century B.C.’, Varia aegyptiaca 5 (1989), 194-202.
GRZYBEK E., Du Calendrier Macédonien au Calendrier Ptolémaïque, problèmes de chronologie hellénistique (Schweizerische Beiträge zur Altertumswissenschaft, 20), Basel, 1990.
LORTON D., ‘The Supposed Expedition of Ptolemy II to Persia’, The Journal of Egyptian Archaeology 57 (1971), 160-164.
NAVILLE E., ‘La stèle de Pithom’, Zeitschrift für ägyptische Sprache und Alterthumskunde, 40 (1902), 66-75.5
NAVILLE E., The Store-City of Pithom and the Route of the Exodus, 2de uitg., Londen, 1885.
NAVILLE E., The Store-City of Pithom and the Route of the Exodus, 4de uitg., Londen, 1903.
SCHÄGER D., Makedonische Pharaonen und Hieroglyphischen Stelen, Historische Untersuchungen zur Satrapenstele und verwandten Denkmälern (Studia Hellenstica, 50), Leuven, Parijs en Walpole (Mass.), 2011.
SETHE K., Hieroglyphische Urkunden der griechisch-römischen Zeit, historisch-biographische Urkunden aus den Zeiten der Makedonischen Könige und der beiden ersten Ptolemäer, I, Leipzig, 1904.
TARN W.W.,‘Ptolemy II and Arabia’, The Journal of Egyptian Archaeology 15.1 (1929), 9-25.
THIERS CH.,‘La Stèle de Pithom et les douanes de Philadelphe’, Göttinger Miszellen 157 (1977), 95-101.
THIERS CH., Ptolémée Philadelphe et les prêtres d’Atoum de Tjékou, Nouvelle édition commentée de la
«stèle de Pithom» (CGC 22183) (Orientalia Monspeliensia, 42), Montpellier, 2007.
WINNICKI J.K.,‘Bericht vom einen Feldzug des Ptolemaios Philadelphos in der Pithom-stele’, The Journal of Juristic Papyrology 20 (1990), 157-167.
WINNICKI J.K., ‘Carrying of and bringing home the statues of the gods: on an aspect of the religious policy of the Ptolemies towards the Egyptians’, The Journal of Juristic Papyrology 24 (1994), 149-190.
5 Dit artikel biedt dezelfde vertaling als de 4de editie van Naville’s The Store-City of Pithom, bijgevolg zal steeds naar deze laatste verwezen worden.
29 De Terugkeer van de goden (r. 10-12)