Binnen elk van de drie domeinen komen zegswijzen voor die karakteristiek kunnen worden genoemd voor (ten minste) dat domein: ze komen gemiddeld significant21 frequenter voor binnen dat domein dan je zou verwachten dat ze gemiddeld voorkomen binnen alle drie de domeinen.
Om deze zegswijzen weer te geven, heb ik voor elk domein een top-30 gecreëerd van
zegswijzen met de hoogste Chi-Square waarden, in aflopende volgorde van frequentie. Deze top-30 is steeds gebaseerd op de resultatentabel in bijlage 2, waarin per domein de Chi-Square waarden worden weergegeven van de daarin voorkomende zegswijzen.
De tabel met Chi-Square waarden in bijlage 2, is gecreëerd aan de hand van de in diezelfde bijlage voorkomende tabel met genormaliseerde zegswijzenfrequenties per domein. Hiertoe werd per domein, per zegswijze, de frequentie van die zegswijze in dat domein vergeleken met de totale frequentie van die zegswijze in alle drie de domeinen.
20
http://mathworld.wolfram.com/ZipfsLaw.html
21
In de top-30 van elk domein, is de Chi-Square-waarde steeds significant hoger dan de ‘critical’ Chi-Square waarde, die het verwachte aantal representeert: het gemiddelde van alle drie de domeinen.
Per domein zijn zegswijzen die ook in de top-30 voorkomen van ten minste één van de twee overige domeinen, in rood weergegeven. Deze zegswijzen kunnen worden gezien als
karakteristiek voor meer dan één van de drie domeinen.
Hier volgt de top-30 voor elk van de drie domeinen. De waarde achter elke zegswijze uit de top-30 is de Chi-Square waarde van die zegswijze binnen dat domein.
D1 (Wetenschap en economie)
de knoop doorhakken: 50.54226
iets aan banden leggen: 46.38454
ergens de vruchten van plukken: 41.51413 ergens mee over de brug komen: 39.83598
van dienst zijn: 37.85277
een kort lontje hebben: 35.03706 het voortouw nemen: 34.86176 roet in het eten gooien: 33.99516 zijn biezen pakken: 30.66859
iets op de lange baan schuiven: 29.32405 kwaad bloed zetten: 25.99118
iemand parten spelen: 23.63711 de kat uit de boom kijken: 19.62029 achter het net vissen: 19.58473 op de fles gaan: 19.47281
het gaat hem/haar voor de wind: 19.08974 een slag om de arm houden: 18.59870 de pan uit rijzen: 18.09925
bij iemand in het krijt staan: 16.41512 zoden aan de dijk zetten: 16.37374 de kroon spannen: 13.33630 hard van stapel lopen: 13.12602
schoon schip maken: 11.68881
de handen uit de mouw(en) steken: 10.85755 de overhand hebben: 10.71518
olie op het vuur gooien: 10.39387 de lakens uitdelen: 10.12226 buiten de boot vallen: 10.01018 zich afzijdig houden: 9.99755 water bij de wijn doen: 9.17411
D2 (Oorlog en criminaliteit)
iets in de gaten houden: 248.82219 tegen de lamp lopen: 229.44025 ergens weet van hebben: 228.86247
van dienst zijn: 167.53173
iets/iemand met open armen ontvangen: 114.30698 uit de hand lopen: 106.41662
aan de tand voelen: 96.22844 in de doofpot stoppen: 66.67977 iets tot de bodem uitzoeken: 57.95003
iets aan banden leggen: 53.62968
(iets je) de keel uithangen: 48.58725 iets in twijfel trekken: 47.56170 iets door de vingers zien: 41.03705 iets aan de kaak stellen: 37.66326 de hond in de pot vinden: 35.45028 niet door de beugel kunnen: 33.07767
iemand iets in de schoenen schuiven: 29.99384 een oogje in het zeil houden: 28.62963
zijn mond houden: 28.29422 zijn/haar gang gaan: 27.82662 zich te buiten gaan: 27.56257 iets op touw zetten: 26.56144 uit de school klappen: 24.27995 iets onder de leden hebben: 21.64000
schoon schip maken: 20.80914
(iets) aan de hand zijn: 19.33722 de aftocht blazen: 18.91256 poolshoogte nemen: 18.70104 iemand de mond snoeren: 16.76993
D3 (Cultuur)
op dreef zijn: 130.81963 aan bod komen: 130.22480
het tegen iemand opnemen: 70.14864 uit de verf komen: 60.28326
in de weer zijn: 51.29030 aan de haal gaan: 22.85822
ergens in verzeild raken: 22.61902 de sterren van de hemel spelen: 21.60995 in de smaak vallen: 17.70521
iemand in de maling nemen: 16.13097 een hekel hebben aan: 16.01111 een open boek zijn: 15.68305 uit de mouw schudden: 15.12896
ergens een punt achter zetten: 13.98429 iemand naar de kroon steken: 13.88494 te boek staan: 13.05119
iets in de zin hebben: 12.72242 iemand om zeep helpen: 12.55937 op sleeptouw nemen: 12.50067 (goed) van pas komen: 10.79011 iets onder de knie krijgen: 10.73025 iemand op zijn nummer zetten: 10.61213
iemand naar de ogen kijken: 10.31092 iets aan de haak slaan: 10.08533 met iemand overweg kunnen: 9.49356 iets uit handen geven: 8.99215
iemand in de steek laten: 8.49231 iemand/iets op de proef stellen: 8.24410 van de hak op de tak springen: 7.44389 de mist in gaan: 6.04832
Het is opvallend dat, binnen de top-30 van elk domein, steeds nauwelijks zegswijzen voorkomen (niet meer dan drie) die ook in de top-30 van tenminste één van de overige domeinen voorkomen.
4.2.2 Beantwoording kernvraag
Hier volgt nogmaals de kernvraag van mijn onderzoek.
Heeft de context invloed op zegswijzen? Met context wordt hier bedoeld: semantisch te onderscheiden domeinen in artikelen in kranten en tijdschriften.
De in de vorige paragraaf besproken resultaten maken duidelijk dat de semantische context van een tekst invloed heeft op de totale hoeveelheid zegswijzen die wordt gebruikt; de gemiddelde som van de zegswijzenfrequenties verschilt significant per domein.
Om precies te zijn bestaat zo’n significant verschil tussen elke mogelijke domeinenpaar- combinatie. Daarbij bevat het domein Oorlog en criminaliteit het grootste aantal zegswijzen. Daarna volgt het domein Cultuur, en als laatste volgt het domein Wetenschap en economie.
Opmerkelijk is dat het domein Oorlog en criminaliteit gemiddeld de meeste zegswijzen bevat; gezien het ‘kunstzinnige’ karakter van het domein Cultuur, zou je dat domein juist op de eerste plaats verwachten. Dat het domein Wetenschap en economie gemiddeld de minste zegswijzen bevat, valt enigszins te verwachten, gezien de meer zakelijke, formele inhoud. Elk van de drie domeinen bevat tenminste dertig zegswijzen die significant frequenter voorkomen dan de gemiddelde verwachte frequentie van die zegswijze binnen alle drie de domeinen. Per domein zijn veruit de meeste (84 van de 90 in totaal) van deze top-30
zegswijzen domeinkarakteristiek te noemen, omdat ze niet voorkomen binnen de top-30 van tenminste één van de overige domeinen.
De domeincontext heeft dus ook invloed op de soorten zegswijzen die worden gebruikt. Daarbij zijn, van elk van de domeinen, veel van de top-30 zegswijzen semantisch gezien typerend te noemen voor dat domein. Per domein volgen hier drie voorbeelden van zulke typerende zegswijzen.
Cultuur
-van de hak op de tak springen -de sterren van de hemel spelen -in de smaak vallen
Wetenschap en economie
-iets op de lange baan schuiven -op de fles gaan
Oorlog en criminaliteit
-tegen de lamp lopen -uit de hand lopen -in de doofpot stoppen
Het viel mij op dat de zegswijzen uit de top-30 van het domein Oorlog en criminaliteit het meest typerend leken voor het domein waarin ze voorkomen. De wat ‘heftiger/extremere’ inhoud van dit domein zou hiervoor een verklaring kunnen zijn.
5 Samenvatting resultaten en suggesties voor vervolgonderzoek