Doel van deze leidraad

Klimaatverandering leidt in Nederland tot meer zomerse en tropische dagen. Dat bleek overduidelijk in de zomer van 2018. Het was, volgens het KNMI, de warmste zomer in minimaal drie eeuwen. De gemiddelde temperatuur in De Bilt was in de zomermaanden 18,9 °C. Normaal is dit 17,0 °C. Er waren maar liefst twee hittegolven: periodes met vijf

zomerse dagen op rij in De Bilt (25 °C of hoger), waarvan minimaal drie dagen tropisch zijn (30 °C of hoger). Vóór 1975 was een hittegolf een zeldzaam verschijnsel. Meer dan de helft van het aantal hittegolven vond plaats in de afgelopen 28 jaar.

Extreme hitte heeft een groot aantal gevolgen, bijvoorbeeld voor de gezondheid van mensen, de buitenruimte en de leefbaarheid in de stad. Ook heeft hitte gevolgen voor netwerken, drinkwater en

oppervlaktewater. Hitte in de gebouwde omgeving mag daarom niet ontbreken in een stresstest.

Deze leidraad voor de stresstest hitte is bedoeld voor iedereen die bij overheden verantwoordelijk is voor het uitvoeren van een stresstest voor het thema hitte, en voor de adviesbureaus die ingeschakeld worden bij de uitvoering ervan. Het doel van de stresstest is een helder beeld te geven van de (ernst van) mogelijke effecten van hitte, waarbij het materiaal uitnodigt tot actie.

Deze leidraad maakt gebruik van de standaard hittekaarten zoals die in het voorgaande hoofdstuk zijn beschreven. Samen met de mindmap in figuur 4.1 worden de mogelijke effecten van hitte inzichtelijk gemaakt. Dit helpt bij het duiden van de urgentie en bij het selecteren van de relevante gevolgen voor een bepaalde gemeente of regio. Alles bij elkaar vormen de standaard hittekaarten en de mindmap een goede basis voor een risicodialoog.

Het recept voor de berekening van de PET-Hittekaart, alsook de mindmap voor het beoordelen van de mogelijke risico’s van hitte, kunnen in de nabije toekomst nog aan kleine veranderingen onderhevig kan zijn. Voor de meest actuele informatie wordt verwezen naar de website van het Kennisportaal Ruimtelijke Adaptatie:

https://ruimtelijkeadaptatie.nl/stresstest/bijsluiter/hitte/

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat streeft er naar om de PET-Hittekaart zo snel mogelijk op landelijke schaal beschikbaar te stellen via de Klimaat Effect Atlas.

4.2 De hittekaarten

Om de kwetsbaarheden voor hitte in beeld te brengen, zijn veel soorten kaarten in omloop. Om de kwaliteit en vergelijkbaarheid van stresstest

methode ontwikkeld voor de berekening van hittekaarten op basis van de gevoelstemperatuur ofwel Physiological Equivalent Temperature afgekort tot de PET temperatuur (zie hoofdstuk 3). Die

gevoelstemperatuur wordt beïnvloed door meerdere factoren zoals de luchttemperatuur, de lokale windsnelheid, de inkomende zonne- en thermische straling, de indirecte straling en de luchtvochtigheid. De gevoelstemperatuur of PET is een gestandaardiseerde weergave van de mate van hittestress die een standaard persoon ondervindt.

De hittestress neemt met de klimaatverandering toe, daarom is naast een set met kaarten die de hitte voor de huidige situatie in beeld brengen ook een set met kaarten voor de toekomstige situatie ontwikkeld, op basis van het WH scenario van het KNMI.

Voorts, om de mogelijke effecten van hitte goed in te kunnen schatten, speelt naast de hoogte van de gevoelstemperatuur de duur van de blootstelling een rol. Om de mogelijke risico’s van de hitte in beeld te brengen wordt in deze leidraad gebruik gemaakt van een tweetal standaardkaarten en een tweetal optionele kaarten die in onderstaande paragrafen nader worden beschreven.

4.2.1 KEA-kaart warme nachten

Deze kaart toont het aantal nachten/jaar dat de gevoelstemperatuur ≥ 20 °C.

Deze kaart uit de Klimaateffectatlas (KEA) geeft inzicht in het aantal warme nachten, nu en in de toekomst (2050), voor heel Nederland. Uit deze kaart blijkt dat het aantal warme nachten in het gebouwde gebied behoorlijk gaat toenemen. Het aantal warme nachten (T>20 °C) is een indicator voor gezondheidsproblemen door hitte. Als het buiten niet afkoelt tot onder de 20 °C is het moeilijker om het binnen aangenaam koel te houden en goed te slapen. Dit leidt tot gezondheidsproblemen en een afname van de arbeidsproductiviteit.

4.2.2 PET-Hittekaart overdag

Deze kaart toont de gemiddelde gevoelstemperatuur tussen 12.00 en 18:00u.

Hoe warm het is, zegt weinig over de gevoelstemperatuur van de mens. Die gevoelstemperatuur (thermische blootstelling) wordt beïnvloed door meerdere factoren: de luchttemperatuur, de lokale windsnelheid, de inkomende zonnestraling, de indirecte straling en de luchtvochtigheid. Deze blootstelling wordt uitgedrukt in PET (Physiological Equivalent Temperature). Dit is een gestandaardiseerde weergave van de mate van hittestress die een standaard persoon ondervindt.

Het recept om de PET-Hittekaarten te berekenen kan bij de Helpdesk van de Klimaateffectsatlas opgevraagd worden samen met de in- en uitvoergegevens voor de stad Wageningen. Op basis van de gegevens van Wageningen kan gecontroleerd worden of het recept ook correct is geïmplementeerd.

Deze kaarten voor de huidige en toekomstige situatie laten zien op welke plek in de stad het op een hete zomerse dag het warmst is. De kaart helpt bij het nadenken over het koel inrichten van de openbare ruimte. De gevoelstemperatuur en daarmee het comfort in de stad is van belang voor mensen die zich door de stad begeven; mensen op weg van of naar werk, toeristen, winkelend publiek en ‘buitenwerkers’.

Comfort in de stad heeft indirect een link met arbeidsproductiviteit buiten en met gezondheid.

4.2.3 PET-Overschrijdingskaarten

Om de mogelijke risico’s van hitte in beeld te brengen kan optioneel ook gebruik worden gemaakt van de PET-Overschrijdingskaarten:

- de PET-Overschrijdingskaart overdag met de gesommeerde blootstellingduur: het totale aantal uur per jaar dat de

gevoelstemperatuur (PET) tussen 10.00- 16.00u UTC groter is >29 °C.

- PET-Overschrijdingskaart ’s nachts met de gesommeerde blootstellingduur: het totale aantal uur per jaar dat de gevoelstemperatuur ’s nachts (PET) groter is >20 °C

Deze kaarten laten zien dat dat het in de toekomst overdag en ’s nachts veel vaker warm zal zijn.

Deze PET-kaarten zijn momenteel nog niet beschikbaar in de Klimaateffectatlas maar dienen per gemeente uitgewerkt te worden volgens het standaard recept1 zoals beschreven in deze rapportage (zie

bijlage 1). Vanuit de overheid wordt er aan gewerkt om de kaarten binnen afzienbare tijd op nationale schaal beschikbaar te maken in de Klimaateffectatlas.

Deze standaard hittekaarten brengen niet alle mogelijke problemen uitgebreid in beeld, maar geven een goede eerste indruk. In combinatie met eigen lokale kennis – zoals: waar zijn kwetsbare objecten en

locaties – bieden ze voldoende informatie voor het starten van een risicodialoog. Soms is het nodig om aanvullende informatie te

verzamelen. Daar zijn veel mogelijkheden voor, zoals kaarten die zijn toegespitst op een specifiek probleem. Suggesties hiervoor worden gegeven in de teksten bij de mindmap.