In ons onderzoek staat het verhaal achter de financiële cijfers centraal. Het betreft het verhaal van besturen en samenwerkingsverbanden over:
▪ hun begrotingsproces en de mate van voorzichtigheid daarbij;
▪ de voorspelbaarheid van de Rijksbijdragen;
▪ redenen voor de meerjarige ontwikkeling van reserves;
▪ financiële risico’s en de vertaling van die risico’s in een benodigde financiële buffer;
▪ opvattingen over het investeren van reserves.
Om twee redenen zijn we in het onderzoek niet ingegaan op de vraag of de reserves en in het verlengde daarvan de financiële buffers te hoog zijn. In de eerste plaats wilden we voorkomen dat de interviews als beoordelend ervaren werden. Dat kan immers nadelig zijn voor de openheid van de geïnterviewden en daarmee ook van invloed zijn op het verhaal achter de cijfers dat ze vertellen. Ten tweede is de Inspectie van het Onderwijs momenteel bezig met het onderzoeken van methodieken om overmatige vermogensopbouw van besturen en samenwerkingsverbanden te onderzoeken.
Niet alleen bij de hoogte van de reserves, maar ook bij andere aspecten van het onderzoek spelen oordelen een rol. Het gaat daarbij met name om steekhoudendheid van redenen voor het opbouwen van reserves en om de omvang van de financiële risico’s. In het mbo en ho zijn de gebouwen die de besturen in eigendom hebben een belangrijke reden voor de aanwezige reserves. In alle
onderwijssectoren is een belangrijke reden voor het ontstaan van reserves volgens de onderzochte besturen en samenwerkingsverbanden gelegen in de onzekerheid die zij ervaren in de bekostiging van de Rijksoverheid. In onze optiek hangt de ervaren onzekerheid samen met een combinatie van factoren, namelijk een op sommige punten lastige voorspelbaarheid van de Rijksbijdragen, een op sommige punten ingewikkelde bekostigingssystematiek en de informatievoorziening hierover aan het veld.
Wat betreft het oordeel over de omvang van de financiële risico’s zien we op hoofdlijnen twee groepen besturen/samenwerkingsverbanden. De eerste groep kwantificeert de financiële risico’s om op basis daarvan de benodigde omvang van de financiële buffer te bepalen. Bij deze besturen hebben we in het onderzoek niet gezien dat wordt toegerekend naar de omvang van de reserves. De tweede groep besturen kwantificeert de risico’s niet. Ongeacht tot welke groep de besturen/
samenwerkingsverbanden behoren, erkent een deel van hen dat hun financiële buffer groter is dan noodzakelijk. Bovendien is de breed onderschreven opvatting dat overheidsgeld ten goede moet komen aan het onderwijs en dat transparantie over de omvang van de reserves en de redenen daarvoor terecht is.
Gezien bovenstaande lijken de voorwaarden aanwezig om daar waar nodig stappen te kunnen zetten in het afbouwen van reserves. In voorgaande paragraaf hebben we aanbevelingen beschreven die ertoe bij kunnen dragen dat deze stappen ook echt gezet gaan worden. De meeste van deze aanbevelingen hebben enerzijds betrekking op het optimaliseren van de bekostiging en anderzijds op het optimaliseren van de wederzijdse communicatie en informatievoorziening tussen het ministerie van OCW en
besturen/samenwerkingsverbanden anderzijds.
De belangrijkste aanbevelingen met betrekking tot de bekostiging zijn het vergroten van de voorspelbaarheid ervan voor besturen en samenwerkingsverbanden en het vereenvoudigen van de bekostiging.
De communicatie en informatievoorziening tussen het ministerie van OCW en besturen/samenwerkingsverbanden kan beter, onder meer door:
▪ Het actief en tijdig verspreiden van de beschikbare informatie over de hoogte van de Rijksbijdragen door het ministerie, eventueel in samenwerking met de sectorraden.
▪ Het duidelijk benoemen van de relatie tussen negatieve resultaten en het afbouwen van
overmatige reserves. Hier ligt een rol voor alle betrokken actoren: ministerie van OCW, inspectie, sectorraden en interne betrokkenen van besturen en samenwerkingsverbanden.
▪ Het delen van kennis over reële risico’s, hoe deze af te dekken zijn en over de relatie tussen de omvang van risico’s en de benodigde financiële buffer. Deze aanbeveling kan bijvoorbeeld opgepakt worden door het ministerie van OCW in samenwerking met de inspectie of door de sectorraden.
▪ Het delen van kennis door het ministerie van OCW en de inspectie over de interpretatie van signaleringswaarden en de wijze van toezicht van de inspectie op de financiën van
besturen/samenwerkingsverbanden. In de huidige situatie gaat het alleen om ondergrens, in de toekomst wellicht ook om een bovengrens voor overmatige reserves.
▪ Het geven van transparantie door met name besturen/samenwerkingsverbanden, maar ook sectorraden over redenen voor en oorzaken van de omvang van reserves, de ingeschatte risico’s en eventuele investeringsplannen.
Literatuur
Van Aarsen, E., Suijkerbuijk, A., Van Eck, P., Weijers, S., Walraven, M. (2019). Monitor
samenwerkingsverbanden 2018. De voortgang van passend onderwijs in 2018 volgens leidinggevenden.
Utrecht: Oberon
Adviescommissie Bekostiging Hoger Onderwijs en Onderzoek (2019). Wissels om. Naar een transparante en evenwichtige bekostiging, en meer samenwerking in hoger onderwijs en onderzoek.
Berdowski, Z., & Eshuis, P. H. P. (2010). Kapitalisatiefactor MBO en HO. Een onderzoek naar
mogelijkheden voor normering. Zoetermeer: Instituut voor Onderzoek van Overheidsuitgaven (IOO).
Dienst Uitvoering Onderwijs (2018a). Financiële verantwoording (XBRL) 2013-2017. Gedownload d.d. 05-06-19 via https://duo.nl/open_onderwijsdata/publicaties/financien/xbrl.jsp.
Dienst Uitvoering Onderwijs (2018b). Leerlingen bo en sbo – leerlingprognoses 2013-2037. Gedownload d.d. 21-06-19 via https://duo.nl/open_onderwijsdata/databestanden/po/leerlingen-po/bo-sbo/prog-7.jsp
Dienst Uitvoering Onderwijs (2018c). Leerlingprognoses vo 2012-2037. Gedownload d.d. 21-06-19 https://duo.nl/open_onderwijsdata/databestanden/vo/leerlingen/leerlingen-vo-11.jsp.
Dienst Uitvoering Onderwijs (2018d). Metamodel onderwijsjaarrekening 2019. Gedownload d.d. 06-06-19 via https://duo.nl/open_onderwijsdata/publicaties/financien/xbrl.jsp.
Dienst Uitvoering Onderwijs (2018e). Toelichtende brochure Jaarverslag Onderwijs.
Dienst Uitvoering Onderwijs (2019a). CP niet fin ken per bg. Ontvangen van DUO d.d. 04-10-19.
Dienst Uitvoering Onderwijs (2019b). Financiële verantwoording (XBRL) 2014-2018. Gedownload d.d. 30-09-19 via https://duo.nl/open_onderwijsdata/publicaties/financien/xbrl.jsp.
Dienst Uitvoering Onderwijs (2019c). Gegevensboeken 2014-2018. Gedownload d.d. 30-09-19 via https://duo.nl/open_onderwijsdata/publicaties/financien/boeken.jsp.
Don, H., Zwart, M. & Zwol, J. (2009). Financieel beleid van onderwijsinstellingen. Rapport van de Commissie Vermogensbeheer Onderwijsinstellingen. Versie 1.2, 29 september 2009.
Handreiking bestuursverslag. Gedownload d.d. 06-05-2019 via
https://www.rijksoverheid.nl/documenten/brochures/2015/05/21/brochure-richtlijn-jaarverslag-onderwijs.
Hoogeboom, F. & Derksen, J. (2013). Handreiking en uitwerkingen Ondersteuningsplan. Vereniging Landelijk Platform Samenwerkingsverbanden Voortgezet Onderwijs.
Inspectie van het Onderwijs (2012). Onderzoek naar de financiële positie van schoolbesturen in po en vo.
Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Inspectie van het Onderwijs (2016). Kengetallen bij het toezicht op de financiële continuïteit van onderwijsinstellingen. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Inspectie van het Onderwijs (2018a). De financiële staat van het onderwijs 2017. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Inspectie van het Onderwijs (2018b). Zicht op de besteding van de middelen voor passend onderwijs. Een onderzoek verkennend onderzoek bij samenwerkingsverbanden, schoolbesturen en scholen voor primair onderwijs. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Inspectie van het onderwijs (2019). Doelmatige omvang van de reserves. Technische verkenning en advies voor het toepassen van een methodiek ter detectie en aanpak van overmatige
vermogensopbouw. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
Keizer, B. (2018a). Bekostiging samenwerkingsverband passend onderwijs PO. Utrecht: PO-Raad.
Keizer, B. (2018b). Bekostiging samenwerkingsverband passend onderwijs VO. Utrecht: VO-raad.
Keizer, B. & Wit, R. de (2017). Risicomanagement en weerstandsvermogen in samenwerkingsverbanden passend onderwijs. Utrecht: PO-Raad en Steunpunt Passend Onderwijs VO.
Ledoux, G., Kuiper, E., Oomens, M., Bomhof, M. & Wijs, F. de (2017). Governance in de samenwerkingsverbanden passend onderwijs. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.
Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media (2019). Antwoord op schriftelijke vragen van Rog. Referentie: 7813837.
Netwerk LPO & Sectorraad samenwerkingsverbanden VO (2018). Resultaten enquête financiën samenwerkingsverbanden PO & VO. Ontvangen via het Netwerk LPO.
PO-Raad (2019). Conclusies en aanbevelingen analyse en rondgang reserves schoolbesturen. Utrecht:
PO-Raad.
PO-Raad, VO-raad, AOC Raad en MBO Raad (2013). Referentiekader Passend onderwijs.
PWC (2008). Onderzoek naar de vermogenspositie van schoolbesturen in het primair onderwijs.
Steunpunt Passend Onderwijs VO & VO-raad (2017). Handreiking Opting out lwoo 2018/2019. Versie juni 2017. Utrecht: Steunpunt Passend Onderwijs VO en VO-raad.
TK (2011-2012). Brief van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Tweede Kamer der Staten-Generaal, kamerstuk 31293, nr. 146.
TK (2018-2019a). Brief van de Ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media. Tweede Kamer der Staten-Generaal, kamerstuk 35000 VIII, nr. 145.
TK (2018-2019b). Brief van de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media. Tweede Kamer der Staten-Generaal, kamerstuk 31293, nr. 426.
VO-raad (2018). Factcheck: Hoeveel geld ligt er echt op de plank? Gedownload d.d. 18-07-19 via https://www.vo-raad.nl/artikelen/factcheck-hoeveel-geld-ligt-er-echt-op-de-plank.