Discussie en model

5.1 Inleiding

In hoofdstuk 4 is een rijk beeld gegeven van de onderwerpen die volgens bestuurders van belang zijn voor het al dan niet komen tot samenwerking. Per onderwerp en categorie is inzicht verkregen in hoeverre deze volgens hen al dan niet behulpzaam is bij het komen tot samenwerking. Dit is aan het eind van hoofdstuk 4 in een aanvulling op de eindversie van het template in beeld gebracht. Ook is op basis van de data en aan de hand van citaten inzicht gegeven in wat bestuurders vertellen over het proces van het al dan niet komen tot samenwerking. Hierbij is duidelijk geworden dat dit proces vrijwel nooit lineair verloopt, maar veelal een dynamisch en complex proces is met bijbehorende onvoorspelbaarheden en dilemma’s. Daar komt bij dat de bestuurder opereert in een complexe omgeving, met diverse in- en externe belanghebbenden die ieder op hun eigen manier invloed hebben en vervolgens ook weer door de bestuurder beïnvloed worden. Om in dit laatste meer inzicht te krijgen, wordt in dit hoofdstuk met behulp van aanvullende literatuur nog een extra slag in het werken met de data gemaakt, waarmee tegelijkertijd een belangrijke stap wordt gezet naar het komen tot een model. In dit hoofdstuk wordt daarnaast op een aantal bevindingen nader gereflecteerd en worden deze bevindingen in een breder perspectief geplaatst. Aan het eind van het hoofdstuk komt tot slot de beantwoording van de onderzoeksvraag en van de managementvraag aan de orde.

5.2. Terug naar a priori thema’s

Het onderzoek richt zich op de vraag hoe het proces van het al dan niet komen tot

samenwerking bij bestuurders van één school verloopt. De in het kader van het onderzoek uitgevoerde verkenning van de theorie gaf hiervoor enige inzichten, maar ook werd duidelijk dat er over dit specifieke onderwerp, samenwerking tussen bestuurders in het (voortgezet) onderwijs maar weinig relevant wetenschappelijk onderzoek beschikbaar is. Terugkijkend naar de geformuleerde a priori thema’s, is te constateren dat deze in de eindversie duidelijk terug te zien zijn en dat met het onderzoek en de bijbehorende analyse tot een veel rijker overzicht van thema’s en categorieën gekomen is. De eerder geformuleerde a priori thema’s, te weten de persoon van de bestuurder, de dilemma’s waar deze mee te maken heeft, de belanghebbenden en de situatie in de regio, zijn in de eindversie van het template goed terug te zien en verder aangevuld en uitgewerkt. Ook is een fasering in het proces van het komen tot samenwerken te zien, het vijfde a priori thema aan het begin van het onderzoek. In deze paragraaf worden deze a priori thema’s nader beschouwd.

5.2.2 De omgeving

Eén van de vijf a priori thema’s was de context oftewel situatie in de regio. Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat de omgeving waarin de school gevestigd is inderdaad een belangrijke rol speelt bij het al dan niet komen tot samenwerking, zoals San Martín-Rodriguez et al. (2005) al concludeerden op basis van hun review onderzoek. Kenmerken als de indeling van de regio en de denominatie van de eigen en ander scholen spelen een rol bij de afwegingen die de bestuurder met betrekking tot samenwerking maakt. Ook de eventuele demografische krimp is van belang bij het oriëntatieproces van de bestuurder, evenals het verschil in schaalgrootte tussen de scholen in de regio en de concurrentie waarvan al dan niet sprake is.

5.2.3 De bestuurder

Drie van de a priori thema’s hadden te maken met de bestuurder, namelijk de rol die deze aanneemt, het krachtenveld waarbinnen de bestuurder opereert en de dilemma’s waar de bestuurder mee te maken heeft. Uit de verhalen van bestuurders komen verschillende dilemma’s naar voren, zoals de afweging om bij dalende leerlingaantallen te kiezen voor samenwerking of juist voor concurrentie en het dilemma van het belang van een

Discussie en model

toekomstbestendig onderwijsaanbod in de regio en de wens tot behoud van de eigen school als zelfstandige school.

Uit de verhalen van bestuurders is daarnaast duidelijk naar voren gekomen dat deze opereert in een complexe omgeving, met diverse in- en externe belanghebbenden met wie de bestuurder in interactie is. Uit het onderzoek is het beeld ontstaan dat de bestuurder actief de interactie met de diverse belanghebbenden opzoekt en daarmee zelf een cruciale rol vervult bij het al dan niet komen tot samenwerking. Meerdere interviews gaven het beeld van een bestuurder in de rol van een actor met een wens of noodzaak tot verandering. Om hier meer inzicht in te krijgen, wordt dit thema aan de hand van aanvullende literatuur nader beschouwd.

5.2.4 Krachtenveldanalyse volgens Lewin

Om meer inzicht te krijgen in de dynamiek en complexiteit die de bestuurders in hun verhalen beschrijven is de al in de jaren vijftig door Lewin geformuleerde field theory en de bijbehorende force field analysis geraadpleegd. Lewin gaat ervan uit dat het gedrag van een individu wordt bepaald door het effect van de werking van psychologische krachten en dat verandering tot stand komt door een verandering in deze krachten. De omgeving waarin het gedrag van een individu plaatsvindt, bestaat volgens Lewin (Burnes & Cooke, 2013) uit een geheel van interacties en krachten, die bepaald gedrag kunnen versterken of juist veranderen. Of, anders gezegd, gedrag is het product van de omgeving en de manier waarop individuen externe factoren interpreteren. Deze inzichten zijn toegepast op het verder beantwoorden van de onderzoeksvraag, waarbij de bestuurder bij het al dan niet komen tot samenwerking gezien wordt als een actor met een wens of noodzaak tot verandering die opereert in het krachtenveld van factoren en belanghebbenden. De in het onderzoek gevonden factoren zijn toegepast in een krachtenveldanalyse, wat het volgende beeld geeft:

Discussie en model