Discussie en aanbevelingen

De conclusie uit de vorige paragraaf leidt, door de recente ontwikkelingen op het gebied van jaarrekening- controles en cloud computing, tot mogelijke vervolgdiscussies. Daarnaast worden op basis van het onderzoek aanbevelingen gedaan voor toepassing van de uitkomsten in de praktijk en mogelijk vervolgonderzoek. Vanwege het feit dat het onderzoek is uitgevoerd als een kwalitatief onderzoek met expertinterviews, is het niet mogelijk om de uitkomsten te generaliseren voor alle accountants en jaarrekeningcontroles. Dit is onder meer het gevolg van het beperkte aantal interviews dat is afgenomen en gebruikt. Uit de analyse van de expertinterviews blijkt echter dat een voldoende mate van saturatie is bereikt. Aanvullend kwantitatief onderzoek kan aantonen of de geldende conclusies algemeen toepasbaar zijn

Het onderzoek is specifiek toegespitst op het samenspel tussen de accountant en de IT auditor. Hierdoor zijn andere aspecten van cloud computing die mogelijk invloed hebben op de jaarrekeningcontrole niet nader belicht (dit valt buiten de reikwijdte van dit onderzoek). Hierbij moet worden gedacht aan de impact van tegenstrijdige wetgeving tussen het land van vestiging van de gecontroleerde onderneming en het land waar de cloud provider is gevestigd of het land waar de gegevens en functionaliteiten uiteindelijk zijn ondergebracht. Naar eventuele risico’s voor de jaarrekening die als gevolg van deze ontwikkelingen ontstaan, wordt tijdens de uitvoering van de jaarrekeningcontrole mogelijk geen onderzoek gedaan door zowel een accountant als een IT auditor. Dit aspect moet daarom nauwlettend in de gaten worden gehouden en verder worden onderzocht.

H o o fd stu k: 4 Con clusi e, d is cu ss ie en a an b ev elingen

Uit de literatuurstudie is gebleken dat op dit moment nog geen concrete accountantsrichtlijnen voorhanden zijn voor het inschakelen van IT auditors tijdens jaarrekeningcontroles. Nader onderzoek zou kunnen uitwijzen dat richtlijnen vanuit bijvoorbeeld de IT auditors hiervoor mogelijk aanknopingspunten bieden.

De huidige regelgeving legt de accountant geen vereisten op voor de mate van IT deskundigheid die aanwezig moet zijn bij de accountant zelf en in het team dat de werkzaamheden verricht. Een oplossing kan zijn om op het niveau van accountantsorganisaties te zorgen voor voldoende bewustwording bij de accountants en controleteams omtrent de invloed die informatietechnologie en cloud computing hebben op de jaarrekening. Enerzijds kan dit gebeuren door het aanbieden van cursussen en andere informatie. Anderzijds kan dan worden gedacht aan kantoorrichtlijnen, checklists of stroomdiagrammen op basis waarvan bepaald moet worden wat deze invloed is, en in welke mate de inschakeling van IT deskundigheid noodzakelijk is. Hierbij moet dan ook inzichtelijk worden gemaakt hoe deze deskundigheid kan worden betrokken, intern of extern, en hoe om te gaan met mogelijke discussies rondom het beschikbare budget.

Het kennisniveau rondom informatietechnologie en cloud computing van de huidige generatie accountants die verklaringen verstrekken bij jaarrekeningen kan als onvoldoende worden beschouwd. Nader onderzoek om het kennisniveau beter in kaart te brengen kan helpen om de opleiding van nieuwe accountants te verbeteren op deze gebieden. Daarnaast moet worden bekeken hoe het onvoldoende kennisniveau van de huidige generatie accountants kan worden gecompenseerd. Dit kan onder meer gebeuren door verplichte bijscholingen. Een andere manier is het opstellen van richtlijnen die de samenwerking met IT auditors reguleren. Welke aanpak, rule-based of principle-based, daarbij het beste is, kan een onderwerp van nader onderzoek zijn. Ook de vraag op welke niveau dit dan moet worden geregeld, individueel, kantoor of beroepsorganisatie, zal daarbij moeten worden onderzocht. Bij het onderzoek moeten dan zowel accountants als IT auditors worden betrokken. Hierdoor wordt dan enerzijds bij beide groepen begrip opgebouwd en anderzijds komt er duidelijkheid in de verantwoordelijkheden van de beide soorten auditors.

De kloof tussen accountants en IT auditors zal gedicht moeten worden om zo een goede samenwerking tot stand te brengen Educatie, begrip en kennis van elkaars professie zijn hierbij de kernbegrippen. De kennis van accountants met betrekking IT is beperkt, terwijl IT auditors vaak geen onvoldoende accountancy of bedrijfs- kundige achtergrond hebben. Een oplossing kan liggen in een toevoeging van belangrijke punten van elkaars beroep aan de opleidingen. Ook de accountantskantoren kunnen middels interne IT-auditopleiding deze kennis verhogen en zodoende een brug te slaan tussen beide beroepsgroepen.

Koopman (2010) stelt dat zowel de IT auditor als de accountant deel uitmaken van het controleteam. Desondanks komt uit de expertinterviews naar voren dat het inschakelen van een IT-auditor binnen het controle team voor een jaarrekeningcontrole, nog geen standaard is. Onderbelicht blijft of dat dit te maken heeft met de experts die allen deel uit maken van de middelgrote accountantskantoren of dat budgettaire redenen hierbij een belangrijke rol spelen.

H o o fd stu k: 4 Con clusi e, d is cu ss ie en aa n b ev elingen

Vanuit de hype hebben marketeers de vrijheid genomen om de term cloud computing te gebruiken voor marketingdoeleinden. Vanuit de definitie van cloud computing van het NIST kan worden afgeleid dat, het eenvoudig kunnen schalen van beschikbare bronnen zonder menselijke tussenkomst vanuit de aanbieder, een voorwaarde voor cloud computing is. Dit wordt ook door de Dutch Hosting Providers Association gezien als het verschil tussen hosting en cloud computing. Een duidelijke afbakening van wat onder cloud computing wordt verstaan is essentieel teneinde de samenwerking en communicatie tussen accountants en IT auditors te optimaliseren. Als beiden uitgaan van dezelfde definities kan de IT auditor de rol als klankbord op een juiste manier invullen. Beide groepen auditors zullen daarom moeten komen tot heldere gezamenlijke criteria van wat wel en wat niet wordt gezien als cloud computing.

H o o fd stu k: Biblio graf ie

BIBLIOGRAFIE

ABN AMRO. (2012, 02 27). Cloud computing groeit explosief in de zakelijke markt. Opgeroepen op 10 26, 2012, van Accountancynieuws: http://www.accountancynieuws.nl/actueel/ict/cloud-computing-groeit-explosief-in- de-zakelijke.109087.lynkx

Accorsi, R. (2011). Business process as a service: Chances for remote auditing. IEEE Computer Software and

Applications Conference. Freiburg: IEEE.

Ahrens, M. (2010). Cloud Computing and the Impact on Enterprise IT. FIS 2010 (pp. 148-155). Heidelberg: Springer-Verlag.

Armburst, M., Fox, A., Griffith, R., Joseph, A. D., Katz, R. H., Konwinski, A., et al. (2009). Above the Clouds: A

Berkeley View of Cloud Computing. Berkeley: Electrical Engineering and Computer Sciences University of

California at Berkeley.

Armburst, M., Fox, A., Griffith, R., Joseph, A. D., Katz, R., Konwinski, A., et al. (2010). A View of Cloud Computing. Communications of the ACM , 50-58.

Baarda, D., de Goede, M., & Teunissen, J. (2009). Basisboek Kwalitatief Onderzoek. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Bentum, J. v. (2012, september 28). Neelie Kroes formuleert Europese cloudstrategie. Opgeroepen op oktober 22, 2012, van www.computable.nl:

http://www.computable.nl/artikel/nieuws/cloud_computing/4567293/2333364/neelie-kroes-formuleert- europese-cloudstrategie.html

Beulen, E., & Van Puijenbroek, J. (2011). Aandachtspunten IT-auditor bij uitbesteding en managen van Informatietechnologie. In Handboek EDP Auditing.

Brazel, J. F. (2008). How Do Financial Statement Auditors and IT Auditors Work Together? The CPA Journal , 38- 41.

Chaput, S. R., & Ringwood, K. Cloud Compliance: A Framework for Using Cloud Computing in a Regulated World.

Chen, Y., Paxson, V., & Katz, R. H. (2010). What's New About Cloud Computing Security. Berkeley: Electrical Enginering and Computer Sciences University of California.

Chen, Z., & Yoon, J. (2010). IT Auditing to Assure a Secure Cloud Computing. 2010 6th World Congress on

H o o fd stu k: Biblio graf ie

Chow, R., Golle, P., Jakobsson, M., Shi, E., Staddon, J., Masuoka, R., et al. (2009). Controlling Data in the Cloud: Outsourcing Computation without Outsourcing Control. 16th ACM Conference on Computer and

Communications Security (pp. 85-90). Chicago: ACM.

Chung, M. (2011). Orchestrating the New Paradigm. Amstelveen: KPMG.

Cloud Security Alliance. (2009). Security Guidance for Critical Areas of Focus in Cloud Computing v2.1. Cloud Security Alliance.

Cloud Security Alliance. (2010). Top Threats to Cloud Computing v1.0. Cloud Security Alliance.

Commisie Eindtermen Accountancy. (2012). Eindtermen theoretische accountantsopleiding. Amsterdam: CEA. Curtis, M. B., Jenkins, J. G., Bedard, J. C., & Deis, D. R. (2009). Auditors' Training and Proficiency in Information Systems: A Research Synthesis. Journal of Information Systems , 79-96.

Du, H., & Cong, Y. (2010). Cloud Computing, Accounting, Auditing, and Beyond. The CPA Journal , 66-70. Gill, R. (2011). Why Cloud Computing Matters to Finance. Strategic Finance , 43-47.

Haeberlen, A. (2010). A Case for the Accountable Cloud. ACM SIGOPS Operating Systems Review , 52-57. Jonker, R. (2007). IT-auditing Third Party Mededelingen en SAS 70-onderzoeken. Almere: Sdu Uitgevers. Khajeh-Hosseini, A., Sommerville, I., Bogaerts, J., & Teregowda, P. (2011). Decision Support Tools for Cloud Migration in the Enterprise. To appear in IEEE CLOUD 2011 .

Ko, R. K., Lee, B. S., & Pearson, S. (2011). Towards Achieving Accountability, Auditability and Trust in Cloud Computing. Communications in Computer and Information Science , 432-444.

Leimeister, S., Böhm, M., Riedl, C., & Krcmar, H. (2010). The Business Perspective of Cloud Computing: Actors, Roles and Value Networks. ECIS 2010 Proceedings (p. paper 56). München: Association for Information Systems.

Mell, P., & Grance, T. (2009, juli 10). NIST Definition of Cloud Computing. Opgeroepen op januari 23, 2011, van NIST: http://www.nist.gov/itl/cloud/upload/cloud-def-v15.pdf

Meuldijk, A., Broskij, M., & Neeteson, D. (2007). Accountant en IT-auditor - Samenwerking in de praktijk.

Compact , 7-14.

MKB Nederland. (2012, 10 23). MKB loopt nog niet warm voor cloud computing. Opgeroepen op 10 26, 2012, van Accountancynieuws: http://www.accountancynieuws.nl/actueel/ict/mkb-loopt-nog-niet-warm-voor-cloud- computing.116013.lynkx

H o o fd stu k: Biblio graf ie

Mollema, K. Y. (2008). Akoepedie voor auditors? Afscheidsrede uitgesproken op 18 januari 2008. Rotterdam: Erasmus School of Accounting & Assurance.

Morsy, M. A., Grundy, J., & Müller, I. (2010). An Analysis of The Cloud Computing Security Problem. Proceedings

of APSEC 2010 Cloud Workshop. Sydney.

Motahari-Nezhad, H. R., Stephenson, B., & Singhal, S. (2009). Outsourcing Business to Cloud Computing

Services: Opportunities and Challenges. Palo Alto: HP Laboratories.

Nederlandse Orde van Accountants-Administratieconsulenten (NOvAA). (2002). De AA in een (kleinschalig)

geautomatiseerde omgeving. Den Haag: Nederlandse Orde van Accountants-Administratieconsulenten

(NOvAA).

Neff, T. (2011). Cloud Computing's Not-So-Silver Lining. Complianceweek , 48-49.

Nicolaou, C. A., Nicolaou, A. I., & Nicolaou, G. D. (2012). Auditing in the Cloud: Chanllenges and opportunities.

The CPA Journal , 66-70.

NIST. (2011). Cloud Computing Security Impediments and Mitigations List v.9. NIST. NIvRA. (2010). Handleiding Regelgeving Accountancy. Amsterdam: NIvRA.

Null, C. (2011, januari 4). 9 Goede voornemen voor het MKB. Opgeroepen op januari 23, 2011, van Computerworld: http://computerworld.ml/article/12526/9-goede-voornemens-voor-het-mkb.html Pumphrey, L., & Trimmer, K. (2005, 01 17). The Impact of Enterprise Systems on Audits of Small Entities. Opgeroepen op 06 23, 2011, van http://ssrn.com:

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=649843

Rietschoten, v. P. (2011). Cloud Computing en de rol van de accountant. Wolk of Dolk. Accountant , 16-18. Ristenpart, T., Tromer, E., Shacham, H., & Savage, S. (2009). Hey, you, get off my cloud: exploring information leakage in third-party compute clouds. Proceedings of the 16th ACM comferance on Computer and

communications security (pp. 199-212). Chicago: ACM.

Romney, M. B., & Steinbart, P. J. (2003). Accounting Information Systems. New Jersey: Pearson Education. Saripalli, P., & Walters, B. (2010). QUIRC: A Quantitative Impact and Risk Assessment Framework for Cloud Security. 2010 IEEE 3th Int. Conf. on Cloud Computing (pp. 280-288). IEEE.

Schop, E. (2010, juni 24). Automatiseringsgids. Opgeroepen op januari 23, 2011, van Automatiseringsgids: http://www.automatiseringgids.nl/markt-monitor/nederland/2010/25/cloud-computing-populair-in- nederland.aspx

H o o fd stu k: Biblio graf ie

Selby, D. D. (2010). Do Auditors Adjust Their Audit Plans Accordingly When They Encounter Material

Automated Control Weaknesses? 7th International Conference on Enterprise Systems, Accounting and Logistics, (pp. 182-195). Rhodes Island, Greece.

Shivakumar, B., & Raju, T. (2010). Emerging Role of Cloud Computing in Redefining Business Operations. Global

Management Review , 48-52.

Singleton, T. (2007). Emerging Technical Standards on Financial Audits. Information Systems Control Journal . SRA. (2010). SRA-Controlemethodiek IT-Auditing (Concept). Nieuwegein: SRA.

SRA Vaktechniek. (2010). SRA Controleaanpak en Automatisering. Nieuwegein: SRA Vaktechniek.

Teunissen, H. (2009, mei 9). Cloud Computing for Dummies. Opgeroepen op augustus 8, 2011, van Slideshare: http://www.slideshare.net/haroldteunissen/cloud-computing-for-dummies-8246956

van Bommel, S., van Goor, M., Peek, L., & Winterink, J. (2006). De betekenis van IT-auditing De betekenis van IT-auditing ontrafeld! MAB , 487-493.

van Bommel, S., van Goor, M., Peek, L., & Winterink, J. (2006). De betekenis van IT-auditing voor de jaarrekeningcontrole ontrafeld! MAB , 487-493.

Vaquero, L. M., Rodero-Merino, L., Caceres, J., & Lindner, M. (2009). A break in the clouds: towards a cloud definition. ACM SIGCOMM Computer Communication Review , 50-55.

Verschuren, P., & Doorewaard, H. (2005). Het ontwerpen van een onderzoek. Nijmegen: Lemma.

Yang, D. C., & Guan, L. (2004). The evolution of IT auditing and internal control standards in financial statement audits. Managerial Auditing Journal , 544-555.

H o o fd stu k: Bijlag en

BIJLAGEN

A LIJST GEBRUIKTE AFKORTINGEN

AA Accountant-Administratieconsulent

AIS Accounting Information System

CAAT’s Computer Assisted Audit Tools

ERP Enterprise Resource Planning

HRA Handleiding Regelgeving Accountancy

ISAE3402 International Standards on Assurance Engagements richtlijn 3402

IT Informatietechnologie

ITGC Information Technology General Controls

NVCOS Nadere Voorschiften Controle en Overige Standaarden

RA Registeraccountant

RE Register EDP auditor

SAAS Software-as-a-Service

H o o fd stu k: Bijlag en

B LIJST GEINTERVIEWD EN

Deze bijlage is niet bedoeld voor openbaarmaking.

RA 1 Drs. Bart van der Heijden RA

Govers Accountants/Adviseurs

RA 2 Drs. Mascha Hoeks RA

Govers Accountants/Adviseurs

RE RA 1 Drs. Wilco Schellevis

Visser & Visser / Refine-IT SRA IT Auditkring

Integrated Audit Approach NBA/NOREA

RE RA 2 Drs. Lucas Vousten RA RE

Joanknecht & Van Zelst SRA IT Auditkring

RE 1 Robert Johan RE

Horlings Soll-IT SRA IT Auditkring

Integrated Audit Approach NBA/NOREA

RE 2 Lars Hoogendijk MSc RE CISA

C.W.A. (Niels) Vogels MSc

Aanvullende opdracht

U n i v e r s i t e i t v a n A m s t e r d a m | A I T A P

Auditors, Jaarrekeningen &

Cloud Computing

INHOUDSOPGAVE

Inleiding ... 1

Probleemanalyse ... 2

Motivatie van de onderzoeksaanpak ... 3

Kritische refelectie op de waarde en betekenis van het onderzoek ... 6

INLEIDING

Naar aanleiding van het slotexamen, waarin de scriptie “Auditors, Jaarrekeningen & Cloud

Computing” onvoldoende is verdedigd, is door het examenpanel een extra opdracht uitge-

schreven. De opdracht heeft als doel schriftelijk te reflecteren op het uitgevoerde onderzoek

en de uitwerking van het onderzoek in de scriptie. Hiermee wordt beoogd dat voldaan wordt

aan de afstudeercompetenties met betrekking tot onderzoeksvaardigheden en kritisch re-

flecteren.

In het vervolg van deze opdracht worden de volgende onderdelen uitgewerkt. Eerst zal de

probleemanalyse worden weergegeven. Vervolgens volgt een motivatie van de onder-

zoeksaanpak. Ten slotte wordt kritisch gereflecteerd op de waarde en betekenis van het

onderzoek.

PROBLEEMANALYSE

Cloud computing is nog steeds een van dé hypes in automatiseringsland op dit moment.

Null (2011) benoemt de cloud als een van de negen goede voornemens voor het midden-

en kleinbedrijf (MKB). Hoewel er geen vertrouwen is in de beveiligingsaspecten, zal het

fenomeen cloud toch belangrijker gaan worden. De flexibiliteit van cloud computing biedt

met name het MKB kansen om gebruik te maken van geavanceerde IT systemen zonder

de bijbehorende investeringen. Volgens Chen et al. (2010) zijn de complexiteit van vertrou-

wensoverwegingen met meerdere partijen en de hieruit voorvloeiende behoefte aan contro-

leerbaarheid, nieuw aan cloud computing. In een interview met toenmalig voorzitter van het

NOREA Ard Niessen schrijft Van Tuil (2010) dat traditioneel gebruikte standaarden voor het

auditen van uitbestede processen, als SAS70 en ISAE3402, voor de toepassing op cloud-

diensten niet voldoende zijn.

De AFM (2013) schrijft in haar rapportage over het toezicht bij SRA kantoren, dat zij in 46

van de 47 beoordeelde wettelijke controles (98%) heeft vastgesteld, dat de interne beheer-

singsmaatregelen van de onderneming in belangrijke mate zijn geautomatiseerd. In 63%

van deze gevallen heeft de externe accountant, naar het oordeel van de AFM, onvoldoende

aandacht besteed aan deze automatisering. Accountants worden vanuit de richtlijnen ge-

acht om in deze situaties in ieder geval aandacht te besteden aan de algemene beheer-

singsmaatregelen binnen het informatiesysteem (ITGC). De samenwerking met IT auditors,

die over specifieke kennis beschikken over ITGC, is volgens Van Bommel et al. (2006) ech-

ter alles behalve optimaal. Enerzijds begrijpt de accountant de betekenis van de IT-

controlebevindingen voor de jaarrekeningcontrole onvoldoende en anderzijds lukt het de IT-

auditor niet om het belang van zijn IT-controlebevindingen voor de jaarrekeningcontrole

duidelijk te maken. In de inleiding van hun rapport over integratie van IT audit in de contro-

leaanpak, schrijven Van Dijk en Schellevis (2014) dat accountants moeite hebben met het

inzetten van IT deskundigheid en IT auditors bij het samenstellen van controleteams.

De verwachting is dat de hiervoor genoemde aspecten, zijnde het verwachte toenemende

gebruik van cloud computing in het MKB en de moeizame samenwerking tussen accoun-

tants en IT auditors, bij jaarrekeningcontroles van MKB bedrijven, elkaar versterken. Hier-

door wordt de noodzaak voor het inzetten van IT deskundigheid in het algemeen en IT au-

ditors in het bijzonder vergroot.

MOTIVATIE VAN DE ONDERZOEKSAANPAK

Teneinde het hiervoor geschetste probleem te onderzoeken, is de volgende probleemstel-

ling gedefinieerd:

Wat is de invloed van het gebruik van cloud computing door middelgrote ondernemingen op

de mate waarin IT auditors worden ingeschakeld bij de uitvoering van jaarrekeningcontro-

les?

Voor zover bij mij bekend, is niet eerder onderzoek verricht naar eventuele effecten van het

gebruik van cloud computing op de jaarrekeningcontrole en de inzet van IT-auditors. Dit

maakt een eerste verkenning van het onderwerp noodzakelijk. Volgens Baarda en De Goe-

de (2009) ligt een exploratief onderzoek voor de hand, indien de vraagstelling een meer

open karakter heeft. In dit onderzoek betreft dit de samenhang tussen enerzijds cloud com-

puting, auditors en anderzijds jaarrekeningcontrole. Het onderzoek is uitgevoerd in een

tweetal delen, literatuurstudie en expertinterviews, om tot beantwoording van de centrale

onderzoeksvraag te komen. Gebaseerd op Verschuren en Doorewaard (2005) is de op-

bouw van het onderzoek hieronder schematisch weergegeven in een onderzoeksmodel.

Het onderzoek is uitgevoerd op basis van een kwalitatieve onderzoeksmethode. Kwalitatief

onderzoek is het zoeken naar ideeën, achtergronden, motieven, weerstanden en be-

weegredenen en daarom geschikt voor een exploratief onderzoek. Volgens Dinklo (2006)

beoogt kwalitatief onderzoek een volledig beeld te geven van alle mogelijke varianten in

mening, houding en gedrag, die voorkomen binnen een bepaalde doelgroep.

In eerste instantie is door middel van literatuurstudie onderzoek gedaan naar de oorzaken

en achtergronden bij de thema’s cloud computing, jaarrekeningcontrole en auditors. Daarbij

is onder meer onderzoek gedaan naar de voor cloud computing specifieke risico’s en effec-

ten op het informatiesysteem. Dit ten opzichte van eerdere leveringsmodellen. Verder is

onderzocht welke gevolgen cloud computing heeft op een jaarrekeningcontrole. Ten slotte

zijn de factoren bestudeerd die de inzet van IT auditors bepalen bij de jaarrekeningcontrole.

Dit laatste punt richt zich op de elementen kennis, samenwerking, inzetmogelijkheden en

criteria voor inzet. Op basis van wetenschappelijke- en vakliteratuur is een beeld gevormd

bij de geformuleerde deelvragen rondom deze thema’s. Vervolgens zijn de verbanden tus-

sen de verschillende thema’s uitgewerkt en zichtbaar gemaakt in een conceptueel model.

Hieruit blijkt, dat de complexiteit van de beheersing van het geautomatiseerde informatie-

systeem toeneemt, indien er gebruik wordt gemaakt van cloud computing. Daarnaast blijkt

dat de bij accountants beschikbare kennis rondom cloud computing onvoldoende is om dit

de juiste aandacht te geven in de controleaanpak.

De kernbegrippen in het antwoord uit de literatuurstudie, te weten: de toenemende com-

plexiteit en de beperkte kennis bij accountants met betrekking tot cloud computing, zijn ver-

volgens voor verder onderzoek voorgelegd aan experts op het kennisdomein van jaarreke-

ningcontroles dan wel IT auditing. Bij deze exploratieve studie middels expertinterviews is

gewerkt met open vragen aan de hand van een topiclist, teneinde relaties tussen de kern-

begrippen op te sporen. Er zijn geen harde criteria voorhanden ten aanzien van de be-

trouwbaarheid en de validiteit van kwalitatief onderzoek. Voor de betrouwbaarheid van dit

onderzoek zijn de experts gericht geselecteerd. De validiteit van dit onderzoek wordt ver-

groot door voor de topiclist uit te gaan van de uitkomsten van de literatuurstudie.

Op basis van het gekozen onderzoeksmodel zijn theoretische oorzaken en achtergronden

inzichtelijk gemaakt en is vervolgens onderzocht hoe hier vanuit verschillende perspectie-

ven, zijnde de verschillende betrokken auditors, over wordt gedacht. Het exploratieve on-

derzoek dat is uitgevoerd, heeft tot de volgende hypothesen geleid:

(1) De inzet van cloud computing zal het effect hebben, dat een toenemende samen-

werking tussen accountants en IT auditors en bewustwording van elkaars expertise

noodzakelijk is.

(2) De accountant heeft te weinig kennis en ervaring om tijdens de planningsfase het

In document Auditors, jaarrekeningen & cloud computing : een onderzoek naar de betrokkenheid van auditors bij jaarrekeningcontroles van middelgrote ondernemingen indien deze gebruik maken van cloud computing (pagina 45-66)