4. Bevindingen
4.2 Discussie en aanbevelingen
Naar aanleiding van de onderzoeksresultaten en een kritische blik hierop zijn hieronder een aantal aanbevelingen geformuleerd.
Twee kanaaltrajecten, één kanaal
In voorliggend onderzoek is ingezoomd op twee trajecten van het Apeldoorns Kanaal, welke samen ongeveer 11 kilometer van het in totaal 53 kilometer lange Apeldoorns Kanaal omvatten. De in dit onderzoek voorgestelde maatregelen zijn dan ook gebaseerd op de historisch-landschappelijke context van en specifiek ontwikkeld voor deze twee kanaaltrajecten. Eventuele effecten van de voorgestelde maatregelen op het functioneren van het Apeldoorns Kanaal als geheel zijn echter niet onderzocht. Zo maakt het kanaaltraject Eerbeek-Loenen deel uit van het eerste pand van het Apeldoorns Kanaal, welke een belangrijke voedende functie heeft voor de andere kanaalpanden. De in dit onderzoek, voor de kanaaltrajecten uitgedachte maatregelen zijn echter gericht op het lokaal vasthouden en bergen van het gebiedseigen water. Hierdoor bestaat de kans dat het voedend vermogen van het eerste pand wellicht zou kunnen afnemen. Aanbevolen wordt om deze eventuele effecten van de voorgestelde maatregelen nader te onderzoeken. Wellicht kunnen (enkele van) de voorgestelde maatregelen bijdragen aan het opvangen van deze effecten en zodoende functioneren als blauwdruk voor een integrale aanpak voor het gehele Apeldoorns Kanaal.
Voortzetten werkwijze historisch-landschappelijke ontwikkeling als inspiratie
De in dit onderzoek centraal staande werkwijze, bestaande uit het gebruik van de historisch-landschappelijke ontwikkeling als inspiratie voor de toekomst, werd door de medewerkers van Waterschap Vallei en Vallei enthousiast ontvangen. Dit uitte zich onder andere in het groot enthousiasme van de deelnemers aan het Ontwerpatelier Apeldoorns (Klimaat?)Kanaal. De historisch-landschappelijke ontwikkeling van de kanaaltrajecten vormde tijdens het ontwerpatelier een trigger die aanzette tot een andere denkwijze en daadwerkelijk inspireerde tot nieuwe ideeën, inzichten en innovatieve maatregelen. De werkwijze is binnen de waterwereld echter nog niet wijd verspreid en wordt zodoende nog weinig toegepast. Als eerste stap wordt dan ook aanbevolen de werkwijze nader te verspreiden binnen Waterschap Vallei en Veluwe door de werkwijze bij andere projecten in te zetten ten behoeve van een interdisciplinaire benadering van vraagstukken.
Samenwerking zoeken met externe partijen
Aansluitend op bovenstaande wordt aanbevolen bij de ontwikkeling van het Apeldoorns Kanaal tot klimaatkanaal de samenwerking te zoeken met externe partijen, zoals de provincie, gemeenten, Vitens en terreinbeherende organisaties. Voorliggend onderzoek is, in verband met het verkennende karakter en ter voorkoming van het scheef trekken van verhoudingen, bewust intern binnen Waterschap Vallei en Veluwe uitgevoerd. Bij een aantal van de in dit onderzoek voorgestelde maatregelen bestaat echter de kans aan te sluiten bij lopende of in voorbereiding zijnde projecten. In voorliggend onderzoek is echter niet onderzocht hoe deze aansluiting ingevuld kan worden. Dit kan worden gedaan in samenwerking met de betreffende partijen, wat bijdraagt aan een interdisciplinaire aanpak van het vraagstuk. Wellicht kunnen uit deze samenwerking nog nieuwe maatregelen voortkomen welke niet alleen bijdragen aan de projecten, maar ook aan versterken van het karakter van het Apeldoorns Kanaal als klimaatkanaal. De in dit onderzoek voorgestelde maatregelen kunnen hierbij als startpunt worden gebruikt.
Haalbaarheid en leefbaarheid voorgestelde maatregelen
Als laatste wordt aanbevolen de haalbaarheid en leefbaarheid van de voorgestelde maatregelen te onderzoeken. De technische haalbaarheid van de voorgestelde maatregelen is niet onderzocht en met betrekking tot de leefbaarheid zijn slechts enkele voorzetten gedaan, zoals het openstellen van het nieuwe broekbos voor recreatie of het inzetten van het kanaal als energieproducent en zuiveringslint. Het broekbos kan bijvoorbeeld ook mogelijk ingezet worden voor de productie van biomassa als bijdrage aan de energietransitie. Het combineren van functies versterkt bovendien het karakter van het Apeldoorns Kanaal als klimaatkanaal, maar dient wel nader onderzocht te worden.
Lijst van geraadpleegde bronnen
Literatuur
Abrahamse, J.E., Zee, A. van der & Kosian, M. (2016). Atlas van de Schie. 2500 jaar werken aan land en water. Uitgeverij Thoth, Bussum.
Alderwegen, C., et al. (1994). Van Brimnum tot Brummen, Van Erbeke tot Eerbeek. De geschiedenis van de gemeente Brummen. Brummen, Eerbeek, Hall, Leuvenheim, Oeken, Empe, Tonden, Voorstonden. Rotary Club Brummen-Engelenburg, Brummen.
Barends, S., Baas, H.G., Harde, M.J. de, et al. (2010). Het Nederlandse landschap. Een historisch-geografische benadering. Uitgeverij Matrijs, Utrecht.
Bicker, A. (2016). Kanaal Almelo-Nordhorn. De waterdrager van Twente. Hogeschool VHL, Velp.
Eijk, P.J. van (2015). De (a)quadruple helix. Over de duurzame ontwikkeling van watersystemen. Hogeschool VHL, Velp/Leeuwarden.
Eijk, P.J. van (2016). Klimaatkanalen. Innovatieve klimaatadaptatie door slim water vast te houden en schoon te houden in en om kanalen in Fryslan. University of Applied Science Van Hall Larenstein, Leeuwarden/Velp. Eijk, van. P.J. (2017). Factsheet 20-09-2017. Ruimte voor (Klimaat)kanalen? KennisCentrum Natuur en Leefomgeving (KCNL).
Eijk, P.J. van & Fliervoet, J.M. (2017). Climate Canals by using Event Storage guiding models.
Filarski, R. (1995). Kanalen van de Koning-Koopman. Goederenvervoer, binnenscheepvaart en kanalenbouw in Nederland en België in de eerste helft van de negentiende eeuw. Amsterdam.
Filarski, R. (2014). Tegen de stroom in. Binnenvaart en vaarwegen vanaf 1800. Stichting Matrijs, Utrecht. Fockema Andreae, S.J. (1950). Studiën over waterschapsgeschiedenis I. Polderdistrict Veluwe. E.J. Brill, Leiden.
Gemeente Apeldoorn. Structuurvisie 2030. Buitenstand Apeldoorn biedt ruimte. Apeldoorn. Gemeente Epe (2010). Veluweflank Epe structuurvisie 2010-2030. Gemeente Epe, Epe.
Gemeente Heerde (2012). Structuurvisie gemeente Heerde 2025. Verbinden van rust en schoonheid, bewegen en gezondheid en tegelijkertijd dynamiek, mogelijkheden en wilskracht. Gemeente Heerde, Heerde.
Gemeente Hattem (2012). Structuurvisie Hattem 2025. Gemeente Hattem, Hattem.
Gerding, M., Ginkel, J. van, Hiemink, M, et al. (2007). Drenthe toen & nu. Varen en vaarten. Waanders Uitgevers, Zwolle.
Hachmer, H.A. (1994). Voor en tegen de wind. Kanalen, schepen, schippers en scheepsjagers in de Veenkoloniën. Uitgeverij Meinders, Scheemda.
Hagens, H. (1998). Op kracht van stromend water. Negen eeuwen watermolens op de Veluwe. NV Uitgeverij Smit van 1876, Hengelo.
Hameetman, I. (2016). Blue control. Het watersysteem als drager van het landschap. Hogeschool VHL, Velp. Heek, M. van (2016). Bergen is beter. Waterberging aan het Oranjekanaal. Hogeschool VHL, Velp.
Jonge, E. de, H. van Boven & Th.J. Petri (red.) (2007). Veluws water. Tien eeuwen waterbeheer op de Veluwe. Uitgeverij Matrijs, Utrecht.
Jongmans, A.G., Berg van den, M.W., Sonneveld, M.P.W., et al (2013). Landschappen van Nederland. Geologie, bodem en landgebruik. Wageningen Academic Publishers, Wageningen.
Kersten, K. (2016). Plan: ‘Lutra. Samenwerken aan één kanaal. Hogeschool VHL, Velp.
Klein Tank, A., Beersma, J., Bessembinder, J., et al. (2015). KNMI’14-klimaatscenario’s voor Nederland; Leidraad voor professionals in klimaatadaptatie. KNMI, De Bilt.
Kley, J. van der, Ferguson, H.A., Neeteson, P., et al (1967). Vaarwegen in Nederland: een beschrijving van de Nederlandse binnenvaartwegen. Born, Assen.
Kobussen, M. (1997). Loenense Molenbeek. Oude levensader van een Veluws dorp. Drukkerij Bussloo. Lijdsman, L. (2016). Het klimaatkanaal. De bindende schakel in het landschap. Hogeschool VHL, Velp. Lohuizen, G.S. van, Terwel, W. & Zandstra, F. (1976). Epe-Oene 800 jaar. Historische Vereniging Ampt Epe, Epe.
Luring, R. (2016). ‘’Vernieuwing is hier heel gewoon’’. Een landschapsontwerp voor het Oranjekanaal in Emmen. Hogeschool VHL, Velp.
Menke, H., Renes, H., Smid, G., et al (2007). Veluwse beken en sprengen. Een uniek landschap. Uitgeverij Matrijs, Utrecht.
Ministerie van Infrastructuur en Milieu & Ministerie van Economisch Zaken (2017). Deltaprogramma 2018. Doorwerken aan een duurzame en veilige delta.
Nijhof, W.H. (2004). Apeldoorns Kanaal 175 jaar. De rijke historie van een waterweg langs de Veluwerand. Uitgeverij De Valkenberg, Apeldoorn.
Nijhof, W.H. (2004). Oude boerderijen: monumenten van het platteland: geschiedenis van het boerenbedrijf in Apeldoorn, Beekbergen, De Beemte, Hoog-Soeren, Klarenbeek, Lieren, Loenen, Wenum-Wiesel, Woudhuis en Uddel. Uitgeverij De Valkenburg, Apeldoorn.
Regio Stedendriehoek (2009). Regionale Structuurvisie De Voorlanden Stedendriehoek 2030. Visie op het niet-bundelingsgebied. Stedendriehoek.
Sinnighe Damsté, W.A. (2001). Het Noordzeekanaal 1863-1883. De geschiedenis van een concessie. Ars Aequi Libri, Nijmegen.
Scholten, R. (2017). Geschiedenis van het Apeldoorns Kanaal. Verleden, heden en toekomst van een koninklijke waterweg. Uitgeverij Gelderland, Epe.
Slijkhuis, H. (2015). De Grift op de Oost-Veluwe als een spiegel van de tijd. 1370-heden. Henri Slijkhuis, Heerde.
Smolders, A. (1989). De geschiedenis van de Overijsselse kanalen. Geschiedenis van de N.V. Overijsselsche Kanalisatie Maatschappij en haar rechtsopvolger de N.V. Maatschappij Overijsselsche Kanalen (1850-1989). Rijkswaterstaat, Zwolle.
Spek, T. & Meijles, E. (Brochure). Het maken van een landschapsbiografie. Over het gebruik van historische kennis voor het toekomstige landschap.
Stichting voor Bodemkartering (1979). Bodemkaart van Nederland 1:50.000. Toelichting bij de kaartbladen 33 West Apeldoorn en 33 Oost Apeldoorn. Stichting voor Bodemkartering.
Stork, C. (2002). Historisch grondgebruik in de gemeente Epe. Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken.
Stork, C., Jantzen, F.Ph., Kouwenhoven, G., et al. (2016). Ons agrarisch en industrieel verleden. Inrichting van het landschap, de samenleving en het bestuur van Emst, Epe, Oene en Vaassen rondom 1800. Ampt Epe (Historische Vereniging voor Emst, Epe, Oene en Vaassen), Epe.
Stouthamer, E., Cohen, K.M. & Hoek, W.Z. (2015). De vorming van het land. Geologie en geomorfologie. Perspectief Uitgevers, Utrecht.
Tjallingii, S.P. (1996). Ecological conditions. Strategies and structures in environmental planning. Technische Universiteit (TU) Delft, Delft.
Vedder, J. (2001). Het Apeldoorns Kanaal. Monument van de plattelandsgeschiedenis van de Oost-Veluwe (1800-1850). Uitgeverij Matrijs, Utrecht.
Vos tot Nederveen Cappel, C.L. de (1926). Geschiedenis van de stadskanalen en van de kanaal- en sluisgelden, welke op die kanalen worden geheven. Onbekend.
Vries, M. de (1994). Het Apeldoorns Kanaal. Een waterweg met toekomst. Afdeling Culturele Zaken Gemeente Apeldoorn, Apeldoorn.
Vries, Y. de & Westrik, M. (2011). Van spoorbrug naar Bockershoeve. Over bedrijvigheid langs Kanaal Zuid in Apeldoorn. Vereniging Oud-Apeldoorn, Apeldoorn.
Vries, Y. de (2013). Van spoorbrug naar de halve maan. Over bedrijvigheid langs Kanaal Noord in Apeldoorn. Vereniging Oud-Apeldoorn, Apeldoorn.
Waterschap Vallei en Veluwe (2015). Waterbeheerprogramma 2016-2021. Partnerschap als watermerk. Waterschap Vallei en Veluwe, Apeldoorn.
Wiel, R. aan de (2016). Afstudeeronderzoek Land- en Watermanagement. Gidsmodellen Oranjekanaal. Hogeschool VHL, Velp.
Wijngaards, J. (2016). Rapport Eerbeekse Oliemolen. Een onderzoek naar een oplossing voor de waterproblematiek van de Eerbeekse Oliemolen. Apeldoorn.
Websites
De Bekenstichting (2018). De Bekenatlas Veluwe. [Online], geraadpleegd 24-08-2018. Beschikbaar via: http://www.bekenatlas.nl/.
De Bekenstichting (2018). Eerbeekse beken. [Online], geraadpleegd op 06-08-2018. Beschikbaar via: https://www.sprengenbeken.nl/eerbeekse-beken/#Eerbeekse%20Beek.
De Bekenstichting (2018). Grift. [Online], geraadpleegd op 28-08-2018. Beschikbaar via: https://www.sprengenbeken.nl/de-grift/.
De Bekenstichting (2018). Loenense beken. [Online], geraadpleegd op 06-08-2018. Beschikbaar via: https://www.sprengenbeken.nl/loenense-beken/#Loenense%20Beek.
Dinoloket (2003). Formatie van Drente. [Online], geraadpleegd op 04-06-2018. Beschikbaar via: https://www.dinoloket.nl/formatie-van-drente.
Dinoloket (2018). Ondergrondmodellen. [Online], geraadpleegd op 04-06-2018 en 07-06-2018. Beschikbaar via: https://www.dinoloket.nl/ondergrondmodellen.
Elspeet Historie (2018). Veluwe 1570. [Online], geraadpleegd 01-08-2018. Beschikbaar via: https://www.elspeethistorie.nl/index.php/luchtfotos/topografische-kaarten/veluwe-1570.
Etymologiebank.nl (2010). Kanaal (buis; gegraven waterweg). [Online], geraadpleegd op 25-05-2018. Beschikbaar via: http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/kanaal.
Geldersch Landschap & Kasteelen (2018). Vossenbroek. [Online], geraadpleegd op 14-09-2018. Beschikbaar via: https://www.glk.nl/landschappen-kastelen/locatie/vossenbroek.
Gemeente Apeldoorn (2018). Alblaplas en omgeving Lieren. [Online], geraadpleegd op 14-09-2018. Beschikbaar via:
http://digitaleplannen.apeldoorn.nl/plannen/NL.IMRO.0200.bp1222-/NL.IMRO.0200.bp1222-vas1/t_NL.IMRO.0200.bp1222-vas1.html.
Gemeente Brummen (2018). Ruimte voor Eerbeek. Tien opgaven. [Online], geraadpleegd op 14-09-2018. Beschikbaar via: https://www.brummen.nl/inwoner-en-ondernemer/ruimtevooreerbeek/tien-opgaven.html.
IPCC (2018). Organization. [Online], geraadpleegd op 01-05-2018. Beschikbaar via: http://www.ipcc.ch/organization/organization.shtml.
Kanalen in Nederland (2013). Wat is een kanaal? [Online], geraadpleegd op 25-05-2018. Beschikbaar via: http://kanaleninnederland.nl/algemeen/wat-is-een-kanaal/.
Kanalen in Nederland (2015). De Kanalenkaart van Nederland. [Online], geraadpleegd op 01-05-2018. Beschikbaar via: http://kanaleninnederland.nl/algemeen/de-kanalenkaart-van-nederland/.
Klimaateffectatlas (2018). Partners. [Online], geraadpleegd 04-09-2018. Beschikbaar via: http://www.klimaateffectatlas.nl/nl/partners.
Klimaateffectatlas (2018). Over de atlas. [Online], geraadpleegd op 04-09-2018. Beschikbaar via: http://www.klimaateffectatlas.nl/nl/over-de-atlas.
Klimaateffectatlas (2018). Kaart ‘Hitte - Hittestress door warme nachten’; huidig + 2050WH. [Online], geraadpleegd op 04-09-2018. Beschikbaar via: http://www.klimaateffectatlas.nl/nl/.
Klimaateffectatlas (2018). Kaart ‘Wateroverlast - kwel en infiltratie 2050WH’. [Online], geraadpleegd op 04-09-2018. Beschikbaar via: http://www.klimaateffectatlas.nl/nl/.
Klimaateffectatlas (2018). Kaart ‘Wateroverlast - ontwikkeling kans grondwateroverlast 2050WH’. [Online], geraadpleegd op 04-09-2018. Beschikbaar via: http://www.klimaateffectatlas.nl/nl/.
Klimaateffectatlas Vallei en Veluwe (2018). Kaart ‘Wateroverlast’; huidig + 2050WH’. [Online], geraadpleegd op 04-09-2018. Beschikbaar via: http://klimaatvalleienveluwe.nl/.
Natuurmonumenten (2018). Natuurgebied Empese en Tondense Heide. [Online], geraadpleegd op 14-09-2018. Beschikbaar via: https://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/empese-en-tondense-heide. Natuurmonumenten (2018). Wandelroute Empese en Tondense Heide, bij Zutphen. [Online], geraadpleegd 14-09-2018. Beschikbaar via: https://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/empese-en-tondense-heide/route/wandelroute-empese-en-tondense-heide-bij-zutphen.
Stichting Apeldoorns Kanaal (2018). Varen over het kanaal. [Online], geraadpleegd op 22-08-2018 en 27-08-2018. Beschikbaar via: http://apeldoornskanaal.com/index.php/apeldoorns-kanaal/kunstwerken-varen-over. Waterschap Vallei en Veluwe (2018). Eerbeekse Beek. [Online], geraadpleegd op 14-09-2018. Beschikbaar via: https://www.vallei-veluwe.nl/toptaken/bij-mij-in-de-buurt/in-voorbereiding/eerbeekse-beek-0/.
Waterschap Vallei en Veluwe (2018). WaardeVOL Brummen. [Online], geraadpleegd op 03-09-2018. Beschikbaar via: https://www.vallei-veluwe.nl/toptaken/bij-mij-in-de-buurt/in-voorbereiding/waardevol-brummen/.
Tijdschriftartikelen
Aalbers, J., ‘Grond- en sprengenwater van de Veluwe’. In: De Wijerd, jg. 22, nr. 4, p. 103-110.
Borman, R.T.A.., ‘De oudste bewoning van de beekdalen op de Veluwe’. In: De Wijerd, jg. 10, nr. 3, p. 6-7. Bremen, B. van den, ‘Het Apeldoorns Kanaal. Een grote weldaad aan deze Gemeente bewezen.’, In: Ampt Epe, jg. 2000, nr. 131, p. 13-21.
IJzerman, Y., ’Landgoederen en beken op de Veluwe’. In: De Wijerd, jg. 17, nr. 3, p. 64-71. Kreffer, J.C., ‘De Verloren Beek (deel 1)’. In: De Wijerd, jg. 21, nr. 2, p. 37-42.
Menke, H., ‘Beken rond Epe - Feiten en vragen’. In: De Wijerd, jg. 6, nr. 1, p. 11-21. Menke, H., ‘Een watermolen in Vossenbroek’. In: De Wijerd, jg. 23, nr. 2, p. 40-41.
Kaarten
Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN), Maaiveld Interpolated. Bodemkaart van Nederland, 2003, Alterra, schaal 1:50.000.
Chromotopografische Kaart des Rijks (Bonnebladen), schaal 1:25.000. Geomorfologische kaart van Nederland, 2008, Alterra, schaal 1:50.000.
Topografische kaart van de Veluwe en Veluwezoom, door M.J. de Man, omstreeks 1810. Topografische Militaire Kaart van het Koninkrijk der Nederlanden (TMK), schaal 1:50.000. Topografische kaart, Kadaster, schaal 1:25.000.
Archiefstukken
CODA Apeldoorn Archief (gemeentearchief Apeldoorn), identificatienummer: GA-018990.
Gelders Archief, toegangsnr. 0124, Hof van Gelre en Zutphen, inv. nr. 5447, Civiele procesdossiers, hoofdreeks, 1662.
Gelders Archief, toegangsnr. 0124, Hof van Gelre en Zutphen, inv. nr. 5451, Civiele procesdossiers, hoofdreeks, 1662.
Gelders Archief, toegangsnr. 0124 Hof van Gelre en Zutphen, inv. nr. 5181 Civiele procesdossiers, hoofdreeks, 1640.
Nationaal Archief, Den Haag, Fotocollectie Rijkswaterstaat, -positieven, toegangsnr. 2.24.11, inv. nr. 13.
Geraadpleegde personen
Richard Meijer (Waterschap Vallei en Veluwe). Arnold Fikse (Waterschap Vallei en Veluwe).