op naar de honderd sto Lat! De periode 19852010
1131. Deze inleidende tekst is gebaseerd op: F
WOJ-CIECHOWSKI, Voor Brood en Vrijheid. Honderd
jaar Polen in Zuid-Limburg 1900-2000 [Heerlen
2000], 1-20 en de daar geciteerde bronnen.
2. ‘23-lecie Św. Wojciecha W Heerlen’, in: PwH 4[6] [1933] 4; ‘Z Walnego Zebrania Pol. Kat. Tow. ‘Jedność’ pod. Wezw. Św. Wojciecha w Heer len’, in: Polak w Holdandii 6[2] [1935], 3; A. NADOLNY, ‘Polonia Holenderska’, in: Studia
Po-lonijne, 1 [Lublin 1976], 110; ‘R.K. Poolse
Vereni-ging te Heerlerheide jubileert’, in: LD [1960], 12 oktober; F.L. WOJCIECHOWSKI, ‘De geschiedenis van Wojciech, 1910-1995’, in: Wojciech 1910-1995, Jubileumboekje ter gelegenheid van het 85-jarig bestaan van de R.K. Vereniging St. Adalbertus [Heerlen 1995], 26.
3. S. OCHALSKI, in: Życie religijne i
społeczna-kul-tu ralne polonii holenderskiej w latach 1918-1939. Praca magisterska [Lublin 1983], stelt dat
‘Woj-ciech’ op 7 september 1910 in Treebeek opge-richt werd. Treebeek is sinds de gemeentelijke herindeling van 1982 een wijk van Brunssum, maar was indertijd een dorp dat deel uitmaakte van de gemeente Heerlen. Als bron voor de in-formatie dat ´Wojciech´op 7-9-1910 te Treebeek werd opgericht, noemt Ochalski een ongepubli-ceerd rapport van Pater Kotkowski uit 1927.
Dit rapport is bewaard gebleven in het aartsbis-schoppelijk archief te Gniezno in Polen [ARCHI-VUM ARCHIDICEZJALNE GNIEZNO, ARCHI[ARCHI-VUM AKT PRYMASA, sygn. III/48, vol. 1, Ho lan dia. Rap port Ks. T. KOTKOWSKIEGO a dn. 23-09-1927 r. o stanie opieki religijnej i kulturalno-oświato-wej nad emigracją polską w Holandii]. Dankzij de inspanningen van Marc Rodenburg, vice-voorziter van ‘Wojciech’, penningmeester Edziu Cierniak en Stanislaw Cierniak heb ik toegang gekregen tot een electronische kopie van het originele rapport van Kotkowski. Raadpleging hiervan leerde echter dat hierin geen
oprich-tingsdatum genoemd wordt. Het oprichtings-jaar wordt zelfs incorrect als ‘rond 1919’ gege-ven. Wat betreft de plaats van oprichting: Daar over doet Kotkowski helemaal geen uit-spraak. Hij meldt alleen dat Wojciech in 1927 haar zetel [d.w.z. haar secretariaat] in Treebeek had. Kortom: Het ziet er dus naar uit dat OCH-ALSKI zich vergist heeft wat betreft plaats en da-tum van de oprichting van ‘Wojciech’. De plaats van oprichting is duidelijk Heerlen, de datum van oprichting is [vooralsnog?] helaas onbe-kend.
4. Deze informatie werd op 11 mei 1910 verkregen in een gesprek met de heer Paul Vijgen uit Heerlen. De heer Vijgen is een kleinzoon van Hubert Souren, de toenmalige eigenaar van Café de Zwaan. De moeder van de heer Vijgen, mevrouw Vijgen-Souren [1901-1993] kon zich nog herinneren dat in het café van haar vader een Poolse vereniging opgericht was en daar ook haar vergaderingen hield.
5. ‘R.K. Poolse vereniging te Heerlerheide jubi-leert, in: LD,[1960], 12 oktober.
6. WOJCIECHOWSKI, Voor brood en vrijheid, 22.
7. ‘Het vijfentwintig jarige jubileum van de Pool-sche Vereeniging St. Adalbert te Heerlen’, in: LD [1935] 24 juni; P. GRAMBERG, Polen in het
Ruhr-gebied en Limburg: Een onderzoek naar de assi-milatie van Poolse immigranten in twee indus-triegebieden. Doctoraalscriptie Sociale Geo gra fie
[Universiteit van Amsterdam 1994], 30-31; A.P. VERSTEEGH, De onvermijdelijke afkomst. De
op-name van Polen in het Duits, Belgisch en Neder-lands mijnbedrijf in de periode 1920-1930
[Hil-versum 1994], 170-171.
8. Mondelinge informatie verkregen op 2 april 1995 van Roman Figas [1913-1998], lid van ‘Wo-jciech’ sinds 1927 en op 4 april 1995 van Tadeusz Men del [geb. 1928], lid van ‘Wojciech’ sinds 1946.
Afkortingen:
Inf Informator ZKPT [R.K. Bond van Poolse Verenigingen in Nederland]
LD Limburgs[ch] Dagblad
LK Limburger Koerier
Lmb De Limburger
NL De Nieuwe Limburger
PwH Polak w Holandji PwHB Polak w Holandii i Belgii
114
9. F. WOJCIECHOWSKI, 75-a rocznica załozenia
Zjed no czenia Katolickiego Polskich Towarzystw w Holandii 1929-2004. [Brunssum 2004]; F.
WO-JCIECHOWSKI, ‘De geschiedenis van ZKPT. 75 jaar Katholieke Bond van Poolse Verenigingen 1929-2004’, in: Het Land van Herle, 55 [2005], 1, 14-23 .
10. Mondelinge informatie verkregen op 2 april 1995 van Roman Figas [1913-1998].
11. WOJCIECHOWSKI, Voor brood en vrijheid, 26-28.
12. F. WALKOWIAK, ‘Z kroniki Sokolstwa w Holand-ji’, in: PwH, IV [1934] 2, 1-2.; P. BRASSÉ en W. VAN SCHELVEN, Assimilatie van vooroorlogse
immi-granten. Drie generaties Polen, Slovenen, Italia-nen in Heerlen [’s Gravenhage 1980], 35-36 en
Bijlage I; B. JANIK, ‘O emigracji polskiej w Ho-landji’, in: Polacy Zagranicą II [1931] 2, 42-43; ‘Processie-Heerlerheide’, in: Limburger Koerier [1920] 2 juni; R.. FIGAS, mondelinge informatie verkregen op 2 april 1995.
13. De inzegening van het vice-consulaat van Polen te Heerlen. Het Centrum, 15 november 1927; De Poolsche gezant te Heerlen, in: Het Vaderland, 5 november 1927. Mondelinge informatie verkre-gen op 14 april 1995 van Bruno Trafas [1925-1996 ], lid van ‘Wojciech’ sinds 1946.
14 WOJCIECHOWSKI, Voor brood en vrijheid, 37-42.
15 Mondelinge informatie verkregen op 2 april 1995 van Roman Figas [1913-1998].
16 Café Augustus lag aan de Bokstraat. Enkele ja-ren later nam de familie Heijnen het café over. In het pand ernaast werd door een broer van de eigenaar van Café Heijnen de Dancing Natio-naal gevestigd. Inmiddels bestaan beide horeca-gelegenheden al vele jaren niet meer. Een foto van Café Tramhalte J. Augustus omstreeks 1924 is te vinden in ‘Heerlerheide een dorp vol her-inneringen‘, H.J. HOOFS [1982], blz. 54. Deze mon delinge informatie werd op 8 juni 2010 ver-kregen van de heer Sjef Janssen, secretaris van de Heem kunde Vereniging Heerlerheide.
17. ‘Rocznica Tow. Sw. Wojciecha w Heerlen’, in:
Polak w Holandji, II, [1931] Nr. 10, p. 3.
18. PwH, jaargangen 1931-1935, Mondelinge
infor-matie verkregen in 1995 van Roman Figas [1913-1998], Bruno Trafas [1925-1996] en Thijs Wijnen [1933-2004].
19. WOJCIECHOWSKI, Voor brood en vrijheid, 54-65.
20. ‘Z walnego zebrania Pol. Kat. Tow. ‘Jedność’pod wezw. Św. Wojciecha w Heerlen’, in: PwH, VI, [1935], 2, p. 3.
21. ‘Het vijfentwintig jarige jubileum van de Pool-sche Vereeniging St. Adalbert te Heerlen’, in: LD [1935] 24 juni.
22. Obchód jubileuszowi Tow. Św. Wojciecha z
Heer len’, PwHB 6 [1935], 8, 6-7].
23. R.K. Bond van Poolse Verenigingen in Neder-land 1929-1969, Interne Publicatie van de R.K. Bond van Poolse Verenigingen, verschenen ter gelegenheid van de opening van het derde Poolse Huis te Brunssum en het 40-jarig jubile-um van ZKPT in 1969; ‘Zbiorka uzywanej odzie-zy dla biednych w kraju’, In: PwHB, VI [1935] 9, 8; PwHB, VI [1935] 12, 3.
24. F. WOJCIECHOWSKI, Het Poolse Huis in Bruns-sum 1937-2002. 65 jaar brandpunt van Pools ver-enigingsleven in Zuid Limburg, in: Brunsumse Geschiedenissen, blz. 9-52. Heemkunde Vereni-ging Bron van Brunsham [Brunssum 2002].
25. BRASSÉ en VAN SCHELVEN, Assimilatie, 67
26. ‘R.K. Poolse vereniging te Heerlerheide jubi-leert. Overwegend kerkelijk doel; politiek wordt gemeden’, in: LD, 12 oktober 1960; Mondelinge informatie verkregen in 1995 van Jozef Chwolka [1897-1996], Roman Figas [1913-1998], Bruno Trafas [1925-1996] en Thijs Wij nen [1933-2004].
27 ‘Protokolarz Tow. Jedność pod Opieką Św. Wo-jciecha’. Notulen van de vergaderingen van de St. Adalbertusvereniging voor de periode 1945-1955; Mondelinge informatie verkregen op 2 april 1995 van Roman Figas [1913-1998] en op 14 april 1995 van Bruno Trafas [1925-1996]
28. WOJCIECHOWSKI, Voor brood en vrijheid, 80-82.
29. ‘Poolse mijnwerkers herdachten vijftienjarig verblijf in Limburg’, in: LD [1962] 4 juni; R.K. Bond van Poolse Verenigingen in Nederland 1929-1969, Interne Publicatie van de R.K. Bond van Poolse Verenigingen, verschenen ter gele-genheid van de opening van het derde Poolse Huis te Brunssum en het 40-jarig jubileum van ZKPT in 1969; BRASSÉ en VAN SCHELVEN, Assi-milatie, 70-71
30. ‘Tow. Pol. Katol. Jednosc p.o. Sw. Wojciecha w Heerlen, Czlonkostwo 1946-1960’. Ledenlijsten van ‘Wojciech’ 1946-1960; Protokolarz Sw. Woj-ciecha 1945-1955. Notulenboek ‘Wojciech’ 1946-1955; Protokolarz ZKPT 1948-1965; Mondelinge informatie verkregen van C. Lech, J. Wolner, T. Mendel, J. Sinkiewicz, W. Mroczek-Sinkiewicz, J. Banach-Kosicki en H. Maląg in de periode 1995-2000.
31. Mondelinge informatie verkregen op 14 en 23 april 1995 van Bruno Trafas [1925-1996] ; ‘Kath. Poolse Vereniging ‘Jednosc’ vijftig jaar. Integra-tie ging gepaard met handhaving tradiIntegra-ties’, in: De Nieuwe Limburger, 15 oktober 1960.
32. ‘R.K. Poolse vereniging te Heerlerheide jubi-leert; Overwegend kerkelijk doel; politiek wordt gemeden’, in: LD, 12 oktober 1960; ‘Kath. Poolse Vereniging ‘Jednosc’ vijftig jaar. Integratie ging
115
gepaard met handhaving tradities’, in: NL, 15 oktober 1960.
33. NL, 15 oktober 1960.
34. WOJCIECHOWSKI, Voor brood en vrijheid, 91-92.
35. ‘Poolse geheime agenten ook in de Limburgse mijnstreek’, NL [1959], 21 oktober; ‘Wie is Mari-an Jakubowski, ambtenaar vMari-an het Poolse con-sulaat? De katholieke Polen in Limburg willen met rust gelaten worden. NL [1959], datum on-bekend.; ‘Katholieke Polen zijn belangstelling waard’, in: NL [1960], 25 november; ‘Ambassa-deur Poolse volksrepubliek komt zondag zelf naar Heerlen. Maar … de katholieke Polen blij-ven echter thuis. NL, 15 december 1960.
36. Mondelinge informatie verkregen op 14 en 23 april 1995 van Bruno Trafas [1925-1996] , inder-tijd secretaris van de vereniging.
37. GRAMBERG, Polen; 81-83; WOJCIECHOWSKI, Voor brood en vrijheid, 93-94.
38. ‘Nowy zarząd Tow. Św. Wojciecha w Heerlen’, in: PwHB, VIII [1937], 2, p. 6.
39. Inf, jaargangen 1963-1981; .
40. BRASSÉ en VAN SCHELVEN, Assimilatie , p. 76; Mondelinge informatie verkregen in 1995 van Czeslaw Lech, indertijd voorzitter van de over-koepelende Poolse Bond ZKPT.
41. ‘Tow. Pol. Katol. Jednosc p.o. Sw. Wojciecha w Heerlen, Czlonkostwo 1946-1994’. Ledenlijsten van ‘Wojciech’ 1946-1994; Inf, jaargangen 1981-1985; Mondelinge informatie verkregen op 14 en 23 april 1995 van Bruno Trafas [1925-1996]
42. Mondelinge informatie verkregen op 2 april 1995 van Roman Figas [1913-1998] en op 18 en 28 april 1995 van Thijs Wijnen [1933-2004], kas-telein van Cafe Polonia van 1960-1970 en zoon van Chris Wijnen, die van 1938-1960 kastelein van Cafe Polonia was.
43. ‘Jubileum Poolse vereniging werd groots festijn’, in: LD [1985], 22 april. In dit artikel stonden nogal wat zetfouten, met name bij de weergave van de Poolse naam van de vereniging, die ik in het citaat stilzwijgend gecorrigeerd heb.
44. ’85 jaar Poolse vereniging St. Adalbertus’, in: De
Trompetter [Editie Heerlen-Valkenburg], [1995,
19e jaargang no. 15, 7 juni 1995, p. 1; Inf, jaar-gangen 1985-1995; F.L. WOJCIECHOWSKI, ‘De ge-schiedenis van Wojciech, 1910-1995’, in:
Woj-ciech 1910-1995, Jubileumboekje ter gelegenheid
van het 85-jarig bestaan van de R.K. Vereniging St. Adalbertus [Heerlen 1995]; Ledenlijsten Tow Sw. Wojciecha 1985-2010‘; Protokolarz Tow. Jed-ność pod Opieka Św. Wojciecha.’ Notulen van de vergaderingen van ‘Wojciech’, 1985-2010.
45. VAN DE WEIJER & LEUSSINK Notarissen, Akers-traat 138a, 6417BR Heerlen, ‘Vaststelling
Statu-ten Vereniging Towrzystwo Polsko Katolickie ‘Jednosc’ Pod Opieka Sw. Wojciecha’, 6 maart 1998.
46. Notulen algemene ledenvergadering ‘Wojciech’, 10 maart 1996.
47. Notulen algemene ledenverghadering ‘Woj-ciech’ 1996-2010.
48. ‘Święty Wojciech [956-997]’., in: Inf [1997], 17.03.1997, p. 6; G. BANACH, ‘Św. Wojciech; zijn leven en betekenis voor Polen’. Tekst van de le-zing gehouden op 23 april 1997 bij de herden-king van de 1000ste sterfdag van Św. Wojciech., bewaard in het archief van Towarzystwo Św. Wojciecha.
49. F.L. WOJCIECHOWSKI, ‘De vlag van św. Wojciech in Gniezno, in: Inf [1997], 13 september, p. 1; Mon delinge informatie gekregen van ‘Woj-ciech’-lid Ben Hofstede dd. 24 juni 1997.
50. Notulen algemene ledenvergadering ‘Wojciech’ 1998-2000.
51. F. SEUNTJENS, ‘Ze kwamen voor brood en vrij-heid. Boek over Poolse gemeenschap in Zuid-Limburg’, in: LD [2000], 26 oktober, p. 1; ‘Voor Brood en Vrijheid’, in: Poolse Gazeta, 10 novem-ber 2000. Uitgegeven door Centre Céramique ter gelegenheid van de Poolse weken in Maas-tricht, 15 november tot 3 december 2000;. F. WOJ CIECHOWSKI, Voor Brood en Vrijheid.
Hon-derd jaar Polen in Zuid-Limburg 1900-2000.
His-torische Reeks Parkstad Limburg 2. [Heerlen 2000].
52. E. BANACH, ‘Heeft de Poolse gemeenschap in Zuid-Limburg een toekomst?’, in: Inf [2001], Marzec, p. 9-10.
53. E. BANACH, ‘Heeft de Poolse gemeenschap in oostelijk Zuid-Limburg een toekomst?’, in: Inf [2002], Maj, p. 7-11. Dit stuk is, ondanks de ti-tel die bijna identiek is met het artikel uit de Informator van maart 2001, is geen kopie van dat stuk, maar een verslag van de resultaten van de besprekingen van het bestuur van Towarzystwo Św. Wojciecha met de besturen Stichting Poolse Huis, ZKPT en van de overige in ZKPT verenigde Poolse verenigingen in Zuid Limburg, te weten: Wesoły Tułacz, Zjedno cze-nie Polaków Hoensbroek, Polski Zespół pieśni i tańca Syrena, Katolickie Stowarzyszenie Po-lek, Chór Malwa, Stowarzyszenie Polskie Bruns sum en Zespół pieśni i tańca Podlasie.
54. Notulen algemene ledenvergadering ‘Wojciech’ 2000-2010.
55. Notulen van de vergaderingen van het dage-lijks bestuur en de feestcommisie van ‘Woj-ciech’ 2010.
116
natuurlijk geen doel op zich. Het is niet iets dat kost wat kost in stand gehouden moet worden. Het is eerder een persoonlijke keuze op basis van psychologische behoeften die met identi-teit en zelfbeleving te maken hebben. Veel Limburgse Polen hebben deze behoeften niet of in mindere mate ervaren en zij of hun nako-melingen zijn in de afgelopen honderd jaar dan ook geruisloos en [op een ongewone ach-ternaam na] ook spoorloos in de Limburgse samenleving opgegaan.
Wat betreft de ‘Wojciech’ generatie van 1910, daarvan is vlak na Wereldoorlog I een belang-rijk deel teruggekeerd naar Polen. De families die bleven, zijn ergens in de afgelopen honderd jaar Limburger geworden. Dit was in de twee-de generatie nog vaker uitzontwee-dering dan regel. De de derde en zeker de vierde generatie assi-mileerde gewoonlijk geheel of vrijwel geheel. Het gegeven dat de Polen dezelfde katholiek-religieuze achtergrond hadden als de
autoch-tone Limburgers en dat de Polen in Limburg niet geconcentreerd in compacte Polen-wijken gehuisvest werden, maar redelijk verspreid on-der de algemene bevolking, bevoron-derde de in-tegratie en uiteindelijke assimilatie sterk. En duidelijke aanwijzing hiervoor was dat de tweede generatie reeds in meerderheid Neder-landse huwelijkspartners had. Voor meer in-formatie hierover zie WOJCIECHOWSKI, Voor
brood en vrijheid. De huidige generatie
‘Woj-ciech leden bestaat dan ook niet uit nakome-lingen van de oprichtersgeneratie. Ongeveer eenvijfde van de ‘Wojciech’ leden is eerste ge-neratie Pool [d.w.z. in Polen geboren] en kwam ergens in de periode 1930-2000 naar Neder-land. Het grootste deel bestaat uit 2de of 3de generatie afstammelingen van Polen die er-gens tussen 1920 en 1980 naar Nederland kwa-men. De overige leden bestaan uit in de Poolse cultuur geïnteresseerde Nederlanders, die ge-woonlijk met een Poolse gehuwd zijn.