minder moraliserend,
minder burgermansfatsoen,
zelfkritischer
kend buiten de beperkte scope van het burgermansfatsoen. Dat er aan zo’n debat behoefte is, staat buiten kijf. Normoverschrijdingen van allerlei aard zijn immers niet alleen christendemocraten, maar alle weldenkende bur-gers een doorn in het oog. En voor zover dat klopt, kunnen we veilig zeggen dat het eigenlijke normen-en-waardendebat nog maar net is begonnen.
Noten
1 De belangrijkste andere factor naast normen wordt gevormd door deugden. Daarover hieronder meer.
2 Vgl. Theo Boer, ‘Lang leve het Neder-landse volk!’, in: Jos Kole en Gerrit de Kruijf (red.), Het ongemak van religie.
Multiculturaliteit en ethiek. Kampen:
Kok, 2005, pp. 115-135.
3 In een notitie aan zijn partij en aan het kabinet nam ook de lpf’er Herman Heinsbroek (Economische Zaken) het begrippenpaar ‘waarden en normen’ in de mond. Volgens hem moet de over-heid het goede voorbeeld geven: ‘Po-litielogo met die waakvlam moet weg, het zijn geen verwarmingsmonteurs of pijpfitters. Strak in het uniform, geen oorringetje, staartjes enz.’ Als het om fatsoen gaat, ging het volgens hem over zaken als ‘opstaan in de tram voor oude-ren, geen geweld op de tv, niet wildplas-sen en geen hondenpoep of afval meer op straat’.
4 Zie bijvoorbeeld Jan Peter Balkenende,
Anders en beter. Pleidooi voor een andere aanpak in de politiek vanuit een christen-democratische visie op de samenleving, overheid en politiek. Soesterberg:
Aspekt, 2002. Eind 2004 organiseerde Balkenende een Europese conferentie rond het begrip ‘waarden en normen’. Daar gaf hij aan veel van zijn ideeën te ontlenen aan de Amerikaanse socio-loog Amitai Etzioni; zie ook Jan Peter Balkenende, ‘Towards a value-driven approach for society, market and poli-tics’, zijn toespraak bij het in ontvangst nemen van het eredoctoraat van Yonsei University op 28 april 2010.
5 Opmerkelijk genoeg wees de wrr erop dat de toegenomen onvrede over de publieke normvervaging slechts ten dele ligt in verruwing van de
samenle-ving. Een andere reden is een kritischer en minder tolerante houding bij de burgers waar het gaat om ‘onprettig’ gedrag.
6 Tweede Kamer der Staten Generaal,
Publieke moraal. Brief van de
Minister-president aan de Voorzitter van de Tweede Kamer, Vergaderjaar 2003-2004, 29454, 2.
7 Reinhold Niebuhr, Moral Man and
Immoral Society. A Study of Ethics and Politics. New York: Scribner, 1932.
8 Walter Rauschenbusch, Christianizing
the Social Order. New York: Macmillan,
1912.
9 H.M. Kuitert, Alles is politiek maar
poli-tiek is niet alles. Een theologisch per-spectief op geloof en politiek. Baarn: Ten
Have, 1985.
10 Vgl. Kees Versteegh, ‘Oorlog Irak was en blijft rechtvaardig. Christelijk ethicus Th. Boer hekelt eenzijdig pacifisme van kerkleiders’, interview, nrc Handels-blad, 7 juni 2003.
11 Tweede Kamer der Staten Generaal,
Publieke moraal, 12-16.
12 Overigens: gesteld dat het laatste kabinet zou hebben toegegeven dat er in de aanloop naar de Irak-oorlog verwijtbare fouten waren gemaakt (dat is wat anders dan stellen dat je met de kennis van nu wellicht anders zou hebben besloten), is het de vraag hoe de publieke opinie daarop had gereageerd. Ongetwijfeld zouden sommigen hier de term ‘sorrycultuur’ voor hebben gebezigd, een term die impliceert dat een politicus die fouten maakt en daar geen politieke consequenties uit trekt, ongeloofwaardig is.
13 In Bij vier jaar waarden en normen in 2006 gaf het kabinet overigens ook zelf al aan dat het onderwerp ‘waarden en normen’ politiek-ideologisch geladen is.
i, ii, iii, iv
Uw twintig seconden gaan nu in. Rehabiliterend
van een koninklijke val, van een politieke maffiaklucht,
van een era waar vrouwen beeldig kijken. Bebrild
het juk van tropenjaren afgedaan, het seizoen voorbij geregeerd, gevallen van een plank met wielen. (Aan het aftrainen?)
Hij vormt zijn eigen hoeksteen,
schrijft zijn eigen naslagwerk (ooit in 265 dagen gedaan), draagt soms een shirt met scheldwoord?
We hebben het opgezocht en hij is: Zeeuw
w, m. (-en), inboorling van de nederlandsche provincie Zeeland).* Stop de tijd.
*Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse taal
Ramona Maramis (Haarlem, 1968) debuteerde in 2001 met Duckstad aan de Amstel bij uitgeverij Vassallucci. Haar gedichten verschenen in onder meer de bloemlezing 10 jaar
Winternachten en Den Haag. De stad in gedichten. Ze trad op tijdens Crossing Border,
Poe-try International en op het Geen Daden Maar Woorden Festival in Den Bosch. Momenteel werkt ze aan haar tweede bundel, getiteld Secretaresses.
Eind augustus 2002, vlak na het aantreden van het eerste kabinet-Balkenende, stelde de Tweede Kamer bij motie vast dat de integratie van migranten was mislukt. Een parlementaire commissie moest op zoek gaan naar de oorzaken van die mislukking en aanbevelingen opstellen over hoe verder te gaan met het integratiebeleid. Bijna anderhalf jaar later, in janu-ari 2004, kwam deze Kamerbrede commissie, voorgezeten door de vvd’er Stef Blok, met een onverwachte conclusie. Na zorgvuldig onderzoek en vele gesprekken stelde zij vast dat het eigenlijk best goed ging met de integra-tie, en dat eerder ondanks dan dankzij het gevoerde beleid.1 Het rapport van de commissie-Blok, dat de veelzeggende titel Bruggen bouwen had meegekregen, was door alle grote Kamerfracties, regering en oppositie, al afgeschoten nog voor het goed en wel was verschenen. De conclusies pas-ten duidelijk niet in de lijn die de politici voor ogen stond.
Het wedervaren van de commissie-Blok is symptomatisch voor het den-ken in Nederland over immigratie en vooral integratie in het afgelopen