teams in Enschede, Zaanstad en
4.1 De bestuurlijke context van de onderzoch-
te sociale wijkteams
De gemeenten Enschede en Leeuwarden stonden aan de wieg van de eerste experimenten met sociale wijkteams. Met additionele financiering van het Rijk is daar tussen 2008 en 2011 geëxperimenteerd met sociale wijkteams. Beide gemeenten hebben hierin een stevige regierol geno- men, niet alleen bestuurlijk maar ook in de uitvoering (Oude Vrielink, Sterrenberg en Koper, 2013). In de loop van de experimen- ten hebben beide steden besloten de stap naar verduurzaming te zetten. Zaanstad is in 2013 een pilot met sociale wijkteams gestart om te experimenteren met de ‘één gezin, één plan, één regisseur’ aanpak als centraal concept voor de ondersteuning in het toekomstige maatschappelijke domein.31 Ook hier is in de loop van het
experiment het besluit genomen om op structurele basis met sociale wijkteams te gaan werken.
4.1.1 Enschede
In Enschede is in 2008 het eerste experi- ment met een team van wijkcoaches van start gegaan. Na een haalbaarheidsstudie in 2010 heeft het Enschedese college van B&W opdracht gegeven tot een implemen- tatieplan voor sociale wijkteams op structurele basis. Onder regie van de gemeente hebben vijf partners (RIBW, Livio, SMD-EH, MEE-Twente en de gemeen- te Enschede) een projectopdracht vastge- steld, die vervolgens door een gezamenlij- ke projectgroep is uitgewerkt. Vanuit deze projectgroep werden vier werkgroepen samengesteld die zich in 2011 over respectievelijk de samenstelling, werkwij-
ze, aansturing en faciliteiten van de teams bogen. De voorstellen van de werkgroepen zijn samengebracht in een handreiking voor de sociale wijkteams om zo een zekere uniformering in het ontwerp en de werkwijze te realiseren. Begin 2012 zijn vijf sociale wijkteams van start gegaan, één in elk stadsdeel. De sociale wijkteams maken deel uit van een eerder gevormde zorg- structuur waarin 26 organisaties op basis van een convenant samenwerken op het gebied van veiligheid, zorg en opvang. Zes van deze organisaties, de zogenaamde kernpartners, participeren in de teams. Dit zijn MEE Twente, SMD-EH, RIBW Twente, Livio, de gemeente Enschede en Bureau Jeugdzorg. In een samenwerkingsovereen- komst hebben zij aanvullende afspraken gemaakt, onder meer over het aantal fte’s dat zij inbrengen in de teams en wat zij met de samenwerking beogen. De doelen die zij formuleren zijn: 1) sociale stijging voor niet-zelfredzame huishoudens en het stimuleren van het organiserend vermo- gen uit de wijken, 2) een effectieve en efficiënte probleemaanpak en 3) innovatie van maatschappelijke ondersteuning in aansluiting op de decentralisaties.32 Met de
andere convenantpartners hebben de kernpartners specifieke afspraken ge- maakt die de wijkcoaches op onderdelen een feitelijk handelingsmandaat geven.33
4.1.2 Leeuwarden
In 2008 ging in Leeuwarden de pilot met het Frontlijnteam van start. Parallel aan deze pilot organiseerde de gemeente een reeks van gesprekken met en tussen acht instellingen en twee hogescholen, de zogenaamde Amaryllisgroep. De gesprek- ken hebben geleid tot een gezamenlijke visie en tien inhoudelijke uitgangspunten
41
voor maatschappelijke ondersteuning in het landelijke programma ‘Welzijn Nieuwe Stijl’. De binnenkaternen van ‘Amaryllis, Welzijn Nieuwe Stijl in Fryslân’ (juni 2010) en van ‘Amaryllis, Welzijn Nieuwe Stijl in praktijk’ (februari 2012) geven een beschrijving van deze uitgangspunten. In een samenwerkingsovereenkomst is vastgelegd dat de partners werknemers beschikbaar stellen voor twee soorten teams: sociale wijkteams en interventie- teams. De sociale wijkteams bieden ondersteuning bij lichte tot matig com- plexe problematiek en de interventieteams bij zware en complexe problematiek. Samen zijn de teams verantwoordelijk voor alle eerstelijnsondersteuning in het sociale domein.34 Het streven is integrale onder-
steuning met als uitgangspunt ‘één huishouden, één plan, één hulpverlener, waarbij deze ondersteuning wordt afge- stemd op wat een huishouden op eigen kracht en met informele ondersteuning zelf kan doen en organiseren. De oprich- ting van de sociale wijkteams is overgela- ten aan Welzijn Centraal, een grote welzijnsorganisatie die met de gemeente samen de meeste medewerkers aan het team levert. Andere partners die participe- ren zijn MEE, Bureau Jeugdzorg en Krediet- bank Nederland (ieder een medewerker in elk team) en Zienn en Tjallingahiem (allebei een medewerker in één team). In 2011 zijn eerst twee teams opgericht en vervolgens in 2012 nog twee teams. Hiermee is vrijwel alle eerstelijnsonder- steuning van Welzijn Centraal onderge- bracht in de sociale wijkteams. Er is geen formeel ontwerp voor de sociale wijk- teams, het is aan de teams om zelf tot een inrichting en organisatie te komen die past bij de geformuleerde uitgangspunten voor maatschappelijke ondersteuning.
4.1.3 Zaanstad
In de pilot met sociale wijkteams heeft de gemeente in aansluiting op het eigen Wmo-beleidsplan de keuze gemaakt om met hoofdaannemers te werken.35 De
gemeente besloot voor de bekostiging van de pilot budget vrij te maken door het ombouwen van Wmo-subsidies en koos voor een maatschappelijke aanbesteding. Na verkennende gesprekken met de beoogde opdrachtnemers, werden in een Request for proposal de kaders en richting voor de opdracht vastgelegd.36 De
gemeente Zaanstad ziet sociale wijkteams als een middel voor een wijkgerichte en integrale aanpak van sociale problematiek, waarin de ondersteuning gericht is op het benutten en versterken van eigen kracht en burgerkracht. In een projectplan is een globaal eindbeeld van sociale wijkteams beschreven37 maar om zo veel mogelijk
van de pilot te kunnen leren, heeft de gemeente bewust ruimte gelaten voor variatie in de samenstelling en organisatie van elk team.38 In oktober 2012 nam het
college het formele besluit voor de pilot. De gemeente heeft het samenwerkings- verband Welsaen, Evean en SMD (WES) en de verzorgingshuizen Pennemes en Mennistenerf gevraagd om een voorstel voor een sociaal (wijk)team uit te werken. In de inschrijving heeft WES aangegeven met een sociaal (wijk)team drie doelen te willen realiseren: het versterken van buurtkracht, het versterken van de eigen kracht en een haalbaar financieel stelsel als overkoepelend doel.39 Pennemes en
Mennistenerf wilden met de sociale wijkteams een zo effectief en efficiënt mogelijke inzet van Wmo-middelen realiseren, door bepaalde Wmo-beleidster- reinen prioriteit te geven en te zorgen voor een mentaliteitsverandering waarbij eerst
42
een beroep wordt gedaan op de eigen kracht, dan het eigen netwerk, daarna collectieve voorzieningen en pas in de laatste plaats individuele ondersteuning. In november 2012 gunde de gemeente aan beide inschrijvers de opdracht. De organisaties startten in januari 2013 met een sociaal wijkteam; WES in de wijk Wormerveer en Pennemes en Menniste- nerf in de wijken Zaandam-Zuid en Rosmalen.40