In hoofdstuk 5 zijn de resultaten die verkregen zijn vanuit vragenlijsten, observaties, het logboek en het interview geanalyseerd. De onderzoeksvraag is het vertrekpunt voor de analyse (Van der Donk & Van Lanen, 2011; De Lange et al. 2011). Om de onderzoeksvraag te beantwoorden zijn data omtrent ‘opkomen voor jezelf’ geanalyseerd, om motieven, beelden en houdingen van de leerlingen te begrijpen (Brohm & Jansen, 2010; Hatch, 2002).
In hoofdstuk 4.1 zijn vier leerlingen geselecteerd die moeite hebben met ‘opkomen voor jezelf’. Met behulp van de deelvragen is onderzocht wat de gewenste begeleiding is voor de vier leerlingen bij ‘opkomen voor jezelf’.
5.1 Tijdens welke momenten op school hebben de vier leerlingen moeite met
‘opkomen voor jezelf’?
Leerlingen tussen de 10 en 12 jaar hebben moeite om de omgeving in het juiste perspectief te plaatsen (Heemstra-Hendriksen, 2006). De leerkracht geeft de grenzen en mogelijkheden aan van de groep en daarmee ook het perspectief van de omgeving (Kool, 2006; Heemstra-Hendriksen, 2006).
Leerlingen kunnen moeite hebben om voor zichzelf te kiezen tijdens situaties, aangezien zij niet buiten de groep willen vallen (Heemstra-Hendriksen, 2006; Kool, 2006). Meisjes
reageren terughoudender en tonen minder open hun gevoelens en gedachten dan jongens.
Echter durven meisjes eerder een ander standpunt in te nemen dan jongens (Van Helvoort &
Clarijs, 2005). Als onderzoeker veronderstel ik uit het standpunt van Heemsta-Hendriksen (2006) en Kool (2006) dat leerlingen die moeite hebben met ‘opkomen voor jezelf’, moeite hebben met situaties die voor hen onbekend zijn en waar weinig sturing is van de leerkracht.
Uit de verzamelde data en theorie kan ik concluderen dat alle vier leerlingen moeite hebben met ‘opkomen voor jezelf’ tijdens leerkrachtgebonden momenten.
De vier leerlingen hebben individueel ook moeite met ‘opkomen voor jezelf’ tijdens andere situaties. Leerling O en leerling E hebben ook moeite met ‘opkomen voor jezelf’ tijdens vrije situaties en vrije momenten in aanwezigheid van de leerkracht. Leerling L heeft ook moeite met ‘opkomen voor jezelf’ tijdens vrije momenten in aanwezigheid van de leerkracht. Leerling I heeft ook moeite met ‘opkomen voor jezelf’ tijdens vrije situaties (zie bijlage 12 en
hoofdstuk 4, pagina 22 en 23).
5.2 Hoe worden de vier leerlingen momenteel door de leerkrachten begeleid bij
‘opkomen voor jezelf’?
Kool (2006) en Heemstra-Hendriksen (2006) veronderstellen dat je als leerkracht grenzen en mogelijkheden aangeeft in gesprekken. Klasgenoten en de leerkracht fungeren als
voorbeeldmodellen bij ‘opkomen voor jezelf’. Leerlingen tussen de 10 en 12 jaar leren namelijk van voorbeelden en imitatie (Furman, 2004; Heemstra-Hendriksen, 2006; Kool, 2006; Premack & Woodruff, 1978). De leerkracht geeft in gesprekken aan wat goed en kwaad is. Leerlingen leren om hun mening te vormen in gesprekken en ontwikkelen daarmee het idee dat zij er mogen zijn (Heemstra-Hendriksen, 2006; De Visser, 2000). Leerlingen hebben tijdens de begeleiding behoefte aan een vertrouwensband waarbij sprake is van veiligheid en grenzen. Veiligheid en grenzen worden geboden door leerlingen op hun gemak te stellen en aan te moedigen (Måhlberg & Sjöblom, 2008; Verkerk, 2005; Kool, 2006).
Leerlingen dienen verder begeleid te worden door het ‘opkomen voor jezelf’ te oefenen in rollenspellen (De Visser,2000; Furman, 2004; Kool, 2006).
Uit de verzamelde data en theorie kan ik concluderen dat de leerlingen momenteel begeleid worden door met leerlingen in gesprek te gaan over ‘opkomen voor jezelf’; de leerlingen zelfvertrouwen te geven met behulp van verbale- en non-verbale feedback en het vragen naar de mening van de leerlingen (zie hoofdstuk 4, pagina 24).
5.3 Aan welke begeleiding hebben de vier leerlingen van mijn leerwerkplek behoefte bij ‘opkomen voor jezelf’?
De Visser (2000), Furman (2004) en Kool (2006) zijn van mening dat leerlingen begeleid dienen te worden door het voeren van gesprekken en het oefenen in ‘opkomen voor jezelf’.
Leerlingen leren ‘opkomen voor jezelf’ door in oefeningen te kijken naar de omgeving, andere leerlingen en zichzelf en hierover met andere leerlingen en de leerkracht over te praten (Premack & Woodruff, 1978). De vaardigheden kunnen effectief geoefend worden in rollenspellen (De Visser, 2000; Furman (2004).
In interactie met anderen leren leerlingen een mening te vormen, ontwikkelen ze
zelfvertrouwen, leert de leerling zichzelf herkennen en zijn/haar gedrag af te stemmen op de omgeving (Heemstra-Hendriksen, 2006; Van Beemen, 2001; De Visser, 2000; Premack en Woodruff, 1978).
Het is wenselijk om als leerkracht met de leerling in gesprek te gaan over de ontwikkeling en begeleiding van de leerling. De leerling is namelijk in staat oplossingen te bedenken die reëel en realiseerbaar zijn (Furman, 2004; Måhlberg & Sjöblom, 2008).
De gehele klas dient bij de begeleiding van ‘opkomen voor jezelf’ betrokken te worden. Een open klimaat is wenselijk, omdat dan alle betrokkenen samenwerken om het kind de
geselecteerde vaardigheid te leren en leerlingen begrip voor elkaar ontwikkelen (Furman, 2004; Måhlberg & Sjöblom, 2008; Kool, 2006). Furman (2004) veronderstelt dat leerlingen stapsgewijs vaardigheden behoren te leren, zodat zij uiteindelijk het gestelde doel bereiken.
Vanuit de verzamelde data en theorie kan ik concluderen dat de leerkracht voorafgaand aan de begeleiding een veilige sfeer dient te creëren in de lesgroep, zodat de vier leerlingen zich veilig voelen om zich te uiten in de groep. De leerkracht creëert een veilige sfeer door leerlingen op hun gemak te stellen en aan te moedigen. Vervolgens hebben de vier leerlingen behoefte aan begeleiding van de vaardigheid ‘durven kiezen’ in de gehele
lesgroep. De vier leerlingen behoren begeleid te worden door de vaardigheid in rollenspellen te oefenen en door gesprekken te voeren over hoe de vaardigheid, op een sociaal
geaccepteerde manier, ingezet kan worden (zie hoofdstuk 4, pagina 25 tot en met 27).
5.4 Beantwoording onderzoeksvraag.
De beantwoording van de deelvragen 2, 3 en 4 is ondersteunend aan de onderzoeksvraag (Van der Donk & Van Lanen, 2011; De Lange et al. 2011). Gezamenlijk geven de deelvragen antwoord op de onderzoeksvraag:
Vanuit de data op de deelvragen beveel ik aan om de vier leerlingen in de lesgroep te begeleiden bij ‘opkomen voor jezelf’. Het is wenselijk om de vaardigheid ‘durven kiezen’ als eerste vaardigheid centraal te stellen. Het is raadzaam om met de vier leerlingen in gesprek te gaan over de vaardigheid en de vaardigheid te oefenen in rollenspellen, zodat de vier leerlingen een mening vormen en deze uitdragen. Zij kunnen verder een (succes)dagboek bijhouden om inzicht te krijgen in hun handelen en als aanmoediging om de vaardigheid te leren.
5.4.1 Aanbevelingen
Vanuit de theorie en de verzamelde data raad ik aan om de vier leerlingen te begeleiden in de lesgroep. In de praktijk merk ik dat de vier leerlingen zich durven te uiten wanneer zij zich veilig voelen en de leerkracht de gecreëerde veiligheid bewaakt. Voorafgaand aan de
begeleiding behoort de leerkracht te investeren in een veilige sfeer, waarbij de leerkracht grenzen stelt (Kool, 2006; Måhlberg & Sjöblom, 2008; Verkerk, 2005).
De vier leerlingen leren tijdens de begeleiding hoe zij kunnen opkomen voor zichzelf tijdens vrije situaties, vrije momenten in aanwezigheid van de leerkracht en leerkrachtgebonden lessen. De lesgroep leert hoe zij een weigering van anderen kunnen accepteren zonder
‘boos’ te reageren(zie tabel 8, pagina 27). Leerkracht en leerlingen uit de lesgroep kunnen fungeren als voorbeeld, door met hun stem, lichaam en het nemen van eigen
verantwoordelijkheid, te laten zien hoe zij opkomen voor zichzelf in een bepaalde situatie. De leerkracht helpt iedere leerling om onderscheidt te maken tussen goed en kwaad (Kooijman, 2007; Heemstra-Hendriksen, 2006; Van Beemen, 2001; De Visser, 2000; Premack &
Woodruff, 1978).
Tijdens de begeleiding staat als eerste de vaardigheid ‘durven kiezen’ centraal. De vier leerlingen hebben behoefte aan oefeningen en gesprekken over hoe zij hun keuze, sociaal wenselijk, verwoorden tegen andere leerlingen. Wanneer de vaardigheid beheerst wordt, kiezen de vier leerlingen een andere vaardigheid die zij willen leren (De Visser, 2000; Kool, 2006; Furman, 2004; Heemstra-Hendriksen, 2006; Van Beemen, 2001; Premack &
Woodruff,1978).
Hoe kan ik als leerkracht de vier leerlingen van 10 t/m 12 jaar in het Speciaal Basisonderwijs begeleiden bij ‘opkomen voor zichzelf’?
Een koppeling naar de praktijk van de leerlingen is wenselijk voor de transfer van het
geleerde naar de praktijk. Het (succes)dagboek biedt aanknopingspunten voor vaardigheden die de vier leerlingen willen en dienen te leren. Bovendien worden leerlingen met behulp van het dagboek aangemoedigd, zodat zij directe bevestiging ontvangen en nieuwe energie opdoen om zich verder in te zetten. Als dagboek kan het logboek (zie bijlage 6) gehanteerd worden, aangezien het logboek voor de leerlingen bekend is en de leerlingen in het logboek hun gevoelens, gedachten en gedrag ordenen. Het is raadzaam om ook als leerkracht succeservaringen te noteren in het logboek, zodat leerlingen aangemoedigd worden en een competent gevoel ontwikkelen (Furman, 2004; Heemstra-Hendriksen, 2006; Kool, 2006; De Visser, 2000; Måhlberg & Sjöblom; 2008, Van Beemen, 2001).
Bij de begeleiding kan de methode ‘Kinderen en hun sociale talenten’ ingezet worden aangezien de school de methode hanteert als methode voor het leren van sociale vaardigheden (SoVa-methode) en het thema ‘opkomen voor jezelf’ aan bod komt in de methode (Van Voorst & Van Bokkem, 2003). Verder beveel ik aan om de methodiek van Kool (2006) in te zetten, aangezien de training van Kool (2006) een opbouw hanteert die de inhoud en veiligheid waarborgen (zie hoofdstuk 2, pagina 12).
In hoofdstuk 6 is gereflecteerd en geëvalueerd op het proces van het onderzoek en de persoonlijke ontwikkeling van mij als onderzoeker.