Dynamiek begroting Ministerie van Defensie
Bijlage 4 Data figuren
In deze bijlage geven we de tabellen bij de figuren in het rapport en in bijlage 1.
Tabel 1 Data figuur 1
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel Regeerakkoord Rutte/
Verhagen (inclusief aanvullend beleids akkoord Bakenende IV)
-2,8 -6,5 -10,2 -14,8 -18,1 -18,6 -19,1 -24,8
Begrotingsakoord 2013 0,0 -1,6 -12,4 -9,5 -8,1 -9,9 -10,2 -12,4 Regeerakkoord Rutte/Asscher 0,0 0,0 -0,5 -3,5 -9,5 -12,5 -15,9 -12,3
Woonakkoord 0,0 0,0 0,3 0,3 0,2 0,2 0,3 0,3
Aanvullend Pakket 2014 en
Begrotingsafspraken 2014 0,0 0,0 2,3 -6,0 -6,1 -6,1 -6,1 -6,3
Vijfmiljardpakket 2015 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5,0 5,0 5,0
Totaal -2,8 -8,1 -20,4 -33,5 -41,6 -41,8 -46,0 -50,4 Bedragen in A miljarden
Tabel 2 Data figuur 2
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Bezuinigingen -2,7 -8,1 -15,6 -25,7 -39,2 -45,4 -50,1 -57,0
Intensiveringen 0,5 2,9 6,9 11,7 18,0 19,3 20,3 25,5
Lastenverzwaringen -0,6 -3,8 -16,9 -29,4 -31,8 -35,4 -37,0 -45,9
Lastenverlichtingen 0,1 1,0 6,9 11,9 14,5 22,4 23,4 29,9
Bedragen in A miljarden
Tabel 3 Data figuur 3
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Lastenmaatregelen -0,5 -2,8 -9,9 -17,5 -17,3 -13,0 -13,5 -16,0
Uitgavenmaatregelen -2,3 -5,3 -8,8 -14,0 -21,2 -26,1 -29,8 -31,5 Bedragen in A miljarden
Tabel 4 Data figuur 4
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Lasten -0,5 -2,9 -9,9 -17,3 -17,3 -12,7 -13,3 -15,8
Collectieve Sector -1,9 -4,1 -7,6 -10,6 -12,5 -13,3 -14,3 -15,8 Sociale zekerheid en
arbeids-markt 0,0 -1,1 -1,5 -2,0 -4,9 -7,6 -8,6 -11,1
Volksgezondheid en Zorg 0,0 1,5 0,3 0,7 -1,5 -3,0 -4,6 -5,2
Internationale samenwerking -0,4 -0,9 -0,8 -2,2 -2,3 -2,1 -2,5 -2,7
Overige uitgaven 0,0 -0,1 -0,2 -0,3 -0,6 -0,7 -0,8 -0,9
Veiligheid 0,3 0,0 -0,3 -0,4 -0,5 -0,5 -0,5 -0,7
Natuur en Leefomgeving -0,1 -0,1 -0,1 -0,3 -0,6 -0,4 -0,4 -0,5
Innovatie -0,1 -0,2 -0,2 -0,2 -0,4 -0,3 -0,3 -0,3
Infrastructuur en mobiliteit -0,1 -0,2 -0,2 -0,2 -0,5 -0,5 -0,5 -0,2
Defensie 0,0 0,0 0,0 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2
Immigratie en integratie 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Woningmarkt 0,0 0,0 0,2 0,3 0,3 0,5 0,6 0,6
Onderwijs 0,0 -0,1 1,2 0,3 1,6 1,2 1,2 1,2
Energie en Milieu 0,0 0,0 0,1 0,6 0,7 0,8 1,3 4,2
Bedragen in A miljarden
Tabel 5 Data figuur 5
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Burger -0,5 -2,9 -7,3 -11,5 -16,2 -14,2 -15,2 -16,2
Bedrijf -0,2 0,3 -2,6 -4,6 -4,9 -5,1 -6,0 -7,1
Overheid -2,2 -5,5 -9,1 -15,7 -17,5 -19,4 -21,8 -24,2
Bedragen in A miljarden
Tabel 6 Data figuur 6
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Collectieve uitgaven
(netto) 231,4 252,0 259,6 257,8 257,4 253,8 263,8 268,4 274,2
Collectieve inkomsten 232,7 218,6 228,0 230,8 232,3 238,2 248,5 255,4 265,8 Bedragen in A miljarden
Tabel 7 Data figuur 7
2011 2012 2013 2014 2015 2016
Feitelijk EMU-saldo -4,3% -3,9% -2,4% -2,3% -1,9% -1,1%
Realisatie structureel EMU-saldo -3,5% -2,1% -0,7% -0,6% -1,1% -0,9%
Realisatie EMU-schuld 61,6% 66,4% 67,7% 67,9% 65,1% 63,3%
In percentage bbp
2010 2012 2014 2016
Lange termijn houdbaarheid -4,5% -1,1% 0,4% 0,4%
In percentage bbp
Tabel 8 Data bijlage 1 uitsnede 1
Aantal
Tabel 9 Data bijlage 1 uitsnede 2
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Bezuinigingen -2,7 -8,1 -15,6 -25,7 -39,2 -45,4 -50,1 -57,0
Intensiveringen 0,5 2,9 6,9 11,7 18,0 19,3 20,3 25,5
Lastenverzwaringen -0,6 -3,8 -16,9 -29,4 -31,8 -35,4 -37,0 -45,9
Lastenverlichtingen 0,1 1,0 6,9 11,9 14,5 22,4 23,4 29,9
Bedragen in A miljarden
Tabel 9 Data bijlage 1 uitsnede 3
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Inkomstenkader -0,5 -2,8 -9,9 -17,5 -17,3 -13,0 -13,5 -16,0
Uitgavenkader -2,3 -5,3 -9,1 -14,2 -21,4 -25,8 -29,5 -31,5
Bedragen in A miljarden
Tabel 10 Data bijlage 1 uitsnede 4
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Burger -0,5 -2,9 -7,3 -11,5 -16,2 -14,2 -15,2 -16,2
Bedrijf -0,2 0,3 -2,6 -4,6 -4,9 -5,1 -6,0 -7,1
Overheid -2,2 -5,5 -9,1 -15,7 -17,5 -19,4 -21,8 -24,2
Bedragen in A miljarden
Tabel 11 Data bijlage 1 uitsnede 4.1
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Lastenmaatregelen -0,5 -2,7 -6,8 -12,5 -12,9 -8,4 -8,0 -6,8
Uitgavenmaatregelen 0,1 -0,2 -0,5 1,1 -3,3 -5,9 -7,2 -9,4
Bedragen in A miljarden
Tabel 12 Data bijlage 1 uitsnede 4.2
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Lastenmaatregelen 0,0 -0,2 -3,1 -5,0 -4,5 -4,6 -5,5 -9,2
Uitgavenmaatregelen -0,2 0,5 0,5 0,4 -0,5 -0,5 -0,5 2,1
Bedragen in A miljarden
Tabel 13 Data bijlage 1 uitsnede 4.3
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Lastenmaatregelen 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Uitgavenmaatregelen -2,2 -5,5 -8,8 -15,5 -17,4 -19,7 -22,1 -24,2 Bedragen in A miljarden
Tabel 14 Data bijlage 1 uitsnede 5
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Lasten -0,5 -2,9 -9,9 -17,3 -17,3 -12,7 -13,3 -15,8
Collectieve Sector -1,9 -4,1 -7,6 -10,6 -12,5 -13,3 -14,3 -15,8 Sociale zekerheid en
arbeids-markt 0,0 -1,1 -1,5 -2,0 -4,9 -7,6 -8,6 -11,1
Volksgezondheid en Zorg 0,0 1,5 0,3 0,7 -1,5 -3,0 -4,6 -5,2
Internationale samenwerking -0,4 -0,9 -0,8 -2,2 -2,3 -2,1 -2,5 -2,7
Overige uitgaven 0,0 -0,1 -0,2 -0,3 -0,6 -0,7 -0,8 -0,9
Veiligheid 0,3 0,0 -0,3 -0,4 -0,5 -0,5 -0,5 -0,7
Natuur en Leefomgeving -0,1 -0,1 -0,1 -0,3 -0,6 -0,4 -0,4 -0,5
Innovatie -0,1 -0,2 -0,2 -0,2 -0,4 -0,3 -0,3 -0,3
Infrastructuur en mobiliteit -0,1 -0,2 -0,2 -0,2 -0,5 -0,5 -0,5 -0,2
Defensie 0,0 0,0 0,0 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2 -0,2
Immigratie en integratie 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Woningmarkt 0,0 0,0 0,2 0,3 0,3 0,5 0,6 0,6
Onderwijs 0,0 -0,1 1,2 0,3 1,6 1,2 1,2 1,2
Energie en Milieu 0,0 0,0 0,1 0,6 0,7 0,8 1,3 4,2
Bedragen in A miljarden
Tabel 15 Data bijlage 1 uitsnede 6
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel Meerdere ministeries -1,8 -3,2 -5,5 -8,2 -10,2 -11,5 -12,4 -12,9
Ministerie van VWS 0,0 0,5 -1,4 -4,4 -7,1 -8,0 -9,7 -11,0
Ministerie van SZW -0,1 -1,2 -1,5 -3,1 -3,7 -5,7 -6,8 -9,1
Ministerie van BZK 0,0 -0,8 -1,4 -2,6 -5,5 -5,8 -5,9 -6,9
Ministerie van BZ -0,4 -0,9 -0,8 -2,3 -2,3 -2,0 -2,4 -2,7
Ministerie van Financiën -0,6 -1,8 -8,3 -9,8 -8,9 -4,3 -4,1 -2,3
Ministerie van EZ -0,1 -0,3 0,0 -0,1 -0,3 -0,2 -0,3 -1,4
Ministerie van I en M -0,1 -0,3 -1,0 -0,7 -1,1 -1,2 -1,2 -0,9
Ministerie van Defensie -0,2 -0,4 -0,5 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7
Ministerie van V en J 0,5 0,4 0,2 0,1 -0,1 -0,1 -0,2 -0,3
Ministerie van OCW 0,0 -0,2 1,0 0,1 1,2 0,8 0,8 0,8
Bedragen in A miljarden
Tabel 16 Data bijlage 1 uitsnede 7
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Bezuinigingen 0,0 -1,1 -1,7 -2,7 -5,9 -8,9 -10,1 -13,5
Intensiveringen 0,0 0,0 0,2 0,8 1,0 1,3 1,4 2,4
Bedragen in A miljarden
Tabel 17 Data bijlage 1 uitsnede 7.1
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Structureel
Burger -0,5 -2,9 -7,3 -11,5 -16,2 -14,2 -15,2 -16,2
Bedrijf -0,2 0,3 -2,6 -4,6 -4,9 -5,1 -6,0 -7,1
Overheid -2,2 -5,5 -9,1 -15,7 -17,5 -19,4 -21,8 -24,2
Bedragen in A miljarden
Bijlage 5 Begrippen
Onderstaand volgen voor een aantal kernbegrippen de door ons in dit onderzoek gehan-teerde definities. We beperken ons hier tot de meest essentiële begrippen voor dit onder-zoek.
Begrotingselasticiteit
De begrotingselasticiteit geeft aan met hoeveel procent de overheidsuitgaven of over-heidsinkomsten veranderen als het bbp met 1% verandert.
Begrotingsmultplier
De begrotingsmultiplier meet het effect van begrotingsmaatregelen van de overheid op het bbp; als bijvoorbeeld het bbp met 0,5% stijgt doordat de overheidsuitgaven met 1%
stijgen, dan is de multiplier 0,5.
Bezuinigingen
Beleidsmatige verlagingen van de netto-uitgaven ten opzichte van een eerder vastgelegd ijkpunt. Hiervoor wordt ook wel de meer technische term ombuigingen gebruikt.
Budgettaire effecten
De mutatie in de uitgaven (bezuinigingen en intensiveringen) of ontvangsten (lastenver-lichtingen en lastenverzwaringen) van maatregelen.
EMU-schuld
De EMU-schuld bestaat uit alle uitstaande leningen ten laste van de collectieve sector, zoals dat feitelijk wordt gemeten of voor de toekomst wordt verwacht.
Feitelijk EMU-saldo
Het feitelijk EMU-saldo is het verschil tussen de inkomsten en uitgaven van de collectieve sector, zoals dat feitelijk wordt gemeten of voor de toekomst wordt verwacht.
Hysterese
Met hysterese bedoelen economen een structureel verlies aan bbp en werkgelegenheid;
dit kan optreden als de werkloosheid na een crisis niet daalt naar een normaal niveau en langdurig en hardnekkig wordt.
Houdbaarheidssaldo
Het houdbaarheidssaldo is de resultante van de berekening van de langetermijnhoudbaar-heid van de overlangetermijnhoudbaar-heidsfinanciën door het CPB. De langetermijnhoudbaarlangetermijnhoudbaar-heid van de over-heidsfinanciën heeft betrekking op heden en toekomst van de overover-heidsfinanciën. De overheidsbegroting is houdbaar als alle toekomstige inkomsten voldoende zijn om de toekomstige uitgaven te betalen, inclusief de rente op de bestaande schuld. Wanneer dat niet het geval is, en sprake is van een houdbaarheidstekort, dan zijn de overheidsfinanciën onhoudbaar en zal vroeg of laat de overheidsschuld uit de hand lopen. Indien de resultante van de berekening van het CPB een positieve uitkomst kent, is sprake van een houdbaar-heidsoverschot (CPB, 2010).
Inkomstenkader
In het inkomstenkader wordt de lastenontwikkeling voor een regeerperiode vastgelegd (dit kan per saldo een lastenverzwaring of lastenverlichting zijn). Deze lastenontwikkeling moet over het geheel van de kabinetsperiode constant blijven: lastenverzwaring moet tijdens de kabinetsperiode worden gecompenseerd door lastenverlichting elders en andersom.
Intensiveringen
Beleidsmatige verhogingen van de netto-uitgaven ten opzichte van een eerder vastgelegd ijkpunt.
Lastenverlichtingen
Beleidsmatige verlaging van de belastingen of sociale premies ten opzichte van een eerder vastgelegd ijkpunt.
Lastenverzwaringen
Beleidsmatige verhogingen van de belastingen of de sociale premies ten opzichte van een eerder vastgelegd ijkpunt.
Ontwikkeling overheidsfinanciën
De ontwikkeling van de overheidsfinanciën heeft betrekking op de ontwikkeling van de inkomsten en uitgaven van het Rijk.
Pakket
Een pakket van beleidsmaatregelen, dat per saldo moet leiden tot een verbetering van het begrotingssaldo.17
Structureel EMU-saldo
Het structureel EMU-saldo is het feitelijk overheidstekort geschoond voor invloeden van de economische conjunctuur en incidentele budgettaire baten en kosten, de zoge-noemde one-offs (Financiën, 2015b).
Uitgavenkader
Het uitgavenkader is een meerjarig plafond voor de netto uitgaven (alle uitgaven (=bruto) minus de niet-belastingontvangsten). Het uitgangspunt hierbij is dat alle voor het EMU-saldo relevante uitgaven en niet-belastingontvangsten onder het uitgavenkader vallen. Het uitgavenkader is onderverdeeld in drie deelkaders voor de budgetdisciplinesectoren: het kader Rijksbegroting in enge zin (RBG-eng), het kader Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt (SZA) en het Budgettair Kader Zorg (BKZ). Elke budgetsector dient overschrijdingen binnen zijn deelkader te compenseren.
Bijlage 6 Literatuur
Algemene Rekenkamer (2011). Bezuinigingsmonitor 2011, Tweede Kamer, vergaderjaar 2010–2011, 32 758, nr. 2. Den Haag: Sdu.
Algemene Rekenkamer (2013). Aandachtspunten bij de begroting 2014 van de minister van Financiën. Bijlage bij Kamerstuk 33 750 IX, nr. 6, vergaderjaar 2013–2014. Den Haag: eigen beheer.
Algemene Rekenkamer (2014a). Aandachtspunten bij de begroting 2015 van het Ministerie van Financiën en Nationale Schuld en de Miljoenennota 2015. Bijlage bij Kamerstuk 34 000 IX, nr. 4, vergaderjaar 2014–2015. Den Haag: eigen beheer.
Algemene Rekenkamer (2014b). Bezuiniging op de zorgtoeslag. Bijlage bij Kamerstuk 33 750 XVI, nr. 112, vergaderjaar 2013-2014. Den Haag: eigen beheer.
Algemene Rekenkamer (2014c). Bezuiniging op de kinderopvangtoeslag. Bijlage bij Kamerstuk 31 322, nr. 269, vergaderjaar 2013-2014. Den Haag: eigen beheer.
Algemene Rekenkamer (2014d). Verhoging assurantiebelasting. Bijlage bij Kamerstuk 34 002, nr. 94, vergaderjaar 2013-2014. Den Haag: eigen beheer.
Algemene Rekenkamer (2014e). Versobering heffingskorting groen beleggen. Bijlage bij Kamerstuk 34 002, nr. 95, vergaderjaar 2013-2014. Den Haag: eigen beheer.
Algemene Rekenkamer (2015). Bezuiniging op cultuur. Bijlage bij Kamerstuk 31 482, nr. 91, vergaderjaar 2014-2015. Den Haag: eigen beheer.
Algemene Rekenkamer (2016). Inzicht in publiek geld. Uitnodiging tot bezinning op de publieke verantwoording. Den Haag: eigen beheer.
Algemene Rekenkamer (2016a). Trendrapport Open data 2016. Bijlage bij Kamerstuk 32 802, nr. 24, vergaderjaar 2015-2016. Den Haag: eigen beheer.
CBS (2016). Statline, http://statline.cbs.nl/Statweb/, geraadpleegd 13 juli 2016.
CPB (2003). Het structureel EMU-saldo: de methoden van het CPB en de Europese Commissie vergeleken. Den Haag: eigen beheer.
CPB (2010). Vergrijzing verdeeld. Den Haag: eigen beheer.
CPB (2012). Economische Verkenning 2013-2017. CPB Policy Brief 2012/01. Den Haag: eigen beheer.
CPB (2014a). Minder zorg om vergrijzing. Den Haag: eigen beheer.
CPB (2014b). Roads to recovery. Den Haag: eigen beheer.
CPB (2015a). Macro Economische Verkenning 2016. Den Haag: eigen beheer.
CPB (2015b). Un update of Blanchards and Leigh’s estimates of growth forecast errors and fiscal multipliers. Den Haag: eigen beheer.
CPB (2016a). Opties voor begrotingsbeleid. CPB Policy Brief 2016/02. Den Haag: eigen beheer.
CPB (2016b). Macro Economische Verkenning (MEV) 2017. Den Haag: eigen beheer.
Fatas en Summers (2016). The Permanent Effects of Fiscal Consolidation. The National Bureau of Economic Research, Working Paper 22374, juni 2016. http://www.nber.org/papers/
w22374.pdf
Financiën (2010). Miljoenennota 2011. Tweede Kamer, vergaderjaar 2010–2011, 32 500, nr. 1.
Den Haag: Sdu.
Financiën (2011). 18 miljard monitor. Den Haag: Sdu.
Financiën (2012a). 30 miljard monitor. Den Haag: Sdu.
Financiën (2012b). Begrotingsakkoord 2013. Eerste Kamer, vergaderjaar 2012–2013, 33 400, A.
Den Haag: Sdu.
Financiën (2012c). Miljoenennota 2013. Tweede Kamer, vergaderjaar 2012–2013, 33 400, nr. 1.
Den Haag: Sdu.
Financiën (2013a). Miljoenennota 2014. Tweede Kamer, vergaderjaar 2013–2014, 33 750, nr. 1.
Den Haag: Sdu.
Financiën (2013b). Begrotingsafspraken 2014. Tweede Kamer, vergaderjaar 2013–2014, 33 750, nr. 19. Den Haag: Sdu.
Financiën (2014). Miljoenennota 2015. Tweede Kamer, vergaderjaar 2014–2015, 34 000, nr. 1.
Den Haag: Sdu.
Financiën (2015a). Belastingplan 2016. Tweede Kamer, vergaderjaar 2015–2016, 34 302, nr. 3.
Den Haag: Sdu.
Financiën (2015b). Miljoenennota 2016. Tweede Kamer, vergaderjaar 2015–2016, 34 300, nr. 1.
Den Haag: Sdu.
Financiën (2016a). Evaluatierapport bankenbelasting. https://www.tweedekamer.nl/kamer-stukken/detail?id=2016D01773&did=2016D01773 Internetbijlage bij brief van de staatssecre-taris en de minister van Financiën. Tweede Kamer, vergaderjaar 2015-2016, 32 545, nr. 44.
Den Haag: Sdu.
IMF (2012). World Economic Outlook 2012, box 1.1 blz. 41. Oktober 2012.
IMF (2013). Growth Forecast Errors and Fiscal Multipliers - Olivier Blanchard and Daniel Leigh.
Working Paper 13/1.
IMF (2016). Rede Christine Lagarde, Frankfurt, 5 april 2016.
https://www.imf.org/external/np/speeches/2016/040516.htm
Informateur (2010). Kabinetsformatie 2010. Brief van de informateur aan de Tweede Kamer d.d.
7 oktober 2010 ter aanbieding van zijn eindverslag alsmede het regeerakkoord van VVD en CDA, het gedoogakkoord van VVD, PVV en CDA en de bijbehorende analyse van het Centraal Planbu-reau. Tweede Kamer, vergaderjaar 2010-2011, 32 417, nr. 15. Den Haag: Sdu.
Informateurs (2012). Kabinetsformatie 2012. Brief van de informateurs
aan de Tweede Kamer d.d. 29 oktober 2012 ter aanbieding van hun eindverslag alsmede het regeerakkoord van VVD en PvdA en de bijbehorende analyse van het Centraal Planbureau.
Tweede Kamer, vergaderjaar 2012-2013, 33 410, nr. 15. Den Haag: Sdu.
Jacobs, B. (2015). ESB blog, 26 november 2015. http://www.economie.nl/weblog/overheid-heeft-met-falend-begrotingsbeleid-een-derde-van-de-grote-recessie-veroorzaakt. 26 november 2015
Onderwijs, Cultuur en wetenschap (2013). Nationaal Onderwijsakkoord. Tweede Kamer, vergaderjaar 2013–2014, 33 750 VIII, nr. 15. Den Haag: Sdu.
SCP (2014). Krimp in de kinderopvang. Den Haag: eigen beheer.
Sociaal-Economische Raad (2013). Energieakkoord voor duurzame groei. Den Haag: eigen beheer.
Studiegroep Begrotingsruimte (2016). Van saldosturing naar stabilisatie Rapport van de 15e Studiegroep Begrotingsruimte. Den Haag: eigen beheer.
Tweede Kamer (2016). Rapport – Tijdelijke commissie Breed welvaartsbegrip. Tweede Kamer, vergaderjaar 2015–2016, 34 298, nr. 3. Den Haag: Sdu.
Wonen en Rijksdienst (2013). Integrale visie op de woningmarkt. Tweede Kamer, vergaderjaar 2012–2013, 32 847, nr. 42. Den Haag: Sdu.
Bijlage 7 Eindnoten
1. Bezuiniging op de zorgtoeslag (Algemene Rekenkamer, 2014b), Bezuiniging op de kinderopvangtoeslag (Algemene Rekenkamer, 2014c), Verhoging assurantiebelasting (Algemene Rekenkamer, 2014d), Versobering heffingskorting groen beleggen (Alge-mene Rekenkamer, 2014e) en Bezuiniging op cultuur (Alge(Alge-mene Rekenkamer, 2015).
2. ‘Open data’ zijn openbare data die zowel toegankelijk als herbruikbaar zijn (Algemene Rekenkamer, 2016a).
3. Maatregelen uit de begroting 2017 blijven buiten beschouwing omdat deze ten tijde van de vaststelling van het rapport op 29 september 2016 nog onderdeel waren van debat tussen kabinet en parlement.
4. In ons onderzoek hebben we die pakketten van maatregelen meegenomen die per saldo moeten leiden tot een verandering van het begrotingssaldo. Pakketten die geen verbetering van het begrotingssaldo beogen, zoals het Onderwijsakkoord (OCW, 2013) en het Energieakkoord (SER, 2013) hebben we niet meegenomen.
5. Inclusief overgenomen maatregelen uit het Aanvullend Beleidsakkoord van het (demis-sionair) kabinet-Balkenende IV. Deze maatregelen waren reeds aangekondigd in de Miljoenennota 2011, de beoogde opbrengst was A 3,2 miljard.
6. De Begrotingsafspraken 2014 beogen weliswaar geen saldomutatie maar zijn meegeno-men in het onderzoek omdat sprake is van een verschuiving tussen lastenmaatregelen en uitgavenmaatregelen.
7. Het jaar waarin de opbrengst van een maatregel structureel is kan per maatregel ver - schillen. Bepaalde maatregelen kennen namelijk een lange aanlooptijd, waardoor ze pas in 2025 of later de structurele opbrengst op zouden moeten leveren. Dit geldt bijvoor-beeld voor de verlaging van het maximale aftrekpercentage van de hypotheekrente.
8. De indeling die wij hanteren (zie figuur 4), sluit in veel gevallen aan bij de indeling in de pakketten, bij een deel van de maatregelen wijken wij echter af. Zo kennen wij bijvoor-beeld een bezuiniging op het aantal meldkamers en het verminderen van het aantal
Joint Strike Fighters toe aan het terrein veiligheid terwijl in het pakket dit wordt aange-duid als een bezuiniging op de collectieve sector.
9. In deze paragraaf hebben we het over directe budgettaire effecten van maatregelen.
Naast deze directe budgettaire dient ook rekening gehouden te worden met weglek-effecten. Dit bespreken we uitgebreider in paragraaf 4.2.
10. De beoogde opbrengsten van de maatregelen worden na publicatie van het regeer-akkoord meerjarig in de begroting ingeboekt op de relevante beleidsartikelen. In het jaarverslag wordt vervolgens per beleidsartikel weergegeven hoeveel geld is uitgege-ven. Als de minister van Financiën hier spreekt van een verandering in een artikelstand gaat het over het verschil tussen de beoogde uitgaven op een beleidsartikel in de begroting en de gerealiseerde uitgaven op het beleidsartikel in het jaarverslag.
11. Aangezien voor 2016 op dit moment nog geen gerealiseerde waarden beschikbaar zijn, gebruiken we hiervoor in het vervolg van dit hoofdstuk de meest recente ramingen van realisaties.
12. Hoewel nog meer indicatoren denkbaar zijn om de ontwikkeling van de overheids-financiën te meten (denk aan de risico-opslag bij de rente op staatsleningen), geven deze indicatoren volgens ons een goed en overzichtelijk beeld van de ontwikkeling van de overheidsfinanciën.
13. Een voorbeeld hiervan zijn bezuinigingen op ambtenarensalarissen, waarvan het CPB aangeeft dat het op termijn niet mogelijk is om de groei van de ambtenarensalarissen achter te laten blijven bij de markt.
14. Bezuiniging op de zorgtoeslag (Algemene Rekenkamer, 2014b), Bezuiniging op de kinderopvangtoeslag (Algemene Rekenkamer, 2014c), Verhoging assurantiebelasting (Algemene Rekenkamer, 2014d), Versobering heffingskorting groen beleggen (Alge-mene Rekenkamer, 2014e) en Bezuiniging op cultuur (Alge(Alge-mene Rekenkamer, 2015).
15. De optelling van de bedragen van de verschillende type maatregelen kan in onze tabel afwijken van de optellingen die in de pakketten worden gegeven. Dit komt omdat in de pakketten sommige maatregelen niet in de totaaltelling worden opgenomen of voor de optelling al zijn gesaldeerd. Dit gebeurt bijvoorbeeld in het pakket van het
kabinet-Rutte/Verhagen met het terugdraaien eigen betalingen zorg. Intensiveringen en bezuinigingen die zijn gericht op de zorg zijn daarbij gesaldeerd. Wij hebben er voor gekozen om alle individuele maatregelen in de totaaltelling mee te nemen.
16. Zie voor meer informatie over de verschillende tussen deze methoden, de CPB- publicatie Het structureel EMU-saldo: de methoden van het CPB en de Europese Commissie vergeleken (CPB, 2003).
17. Het Vijfmiljardpakket is hierop een uitzondering. Dit pakket leidt per saldo tot een verslechtering van het begrotingssaldo. We hebben dit pakket toch meegenomen in dit rapport, omdat we het beschouwen als een onderdeel van de totale bezuinigings-operatie.
2500 ea Den Haag telefoon (070) 342 44 00 voorlichting@rekenkamer.nl www.rekenkamer.nl
Omslag
Ontwerp: Corps Ontwerpers Foto: Foto Lex van Lieshout/ANP
Den Haag, oktober 2016 Dhr. M. (Martijn) Filak MSc
Dhr. S.S. (Stijn) Imhof MSc
Dhr R.J.P.N. (Ruud) van Schijndel MSc MA Dhr. drs. M.P. (Marcel) Swede