Data-analyse

De analyse van de verzamelde data is kwalitatief van opzet en beoogd geen statistisch onderbouwing van de resultaten. Overigens is het veldonderzoek dusdanig breed uitgevoerd dat er wel sprake is van een goed beeld van de uitvoering in 2003. Ten behoeve van de analyse is de populatie onderzochte toepassingen in twee groepen verdeeld, zie tabel 6.1.

Operationeel voor 2003 Operationeel vanaf 2003 Melding sociale verzekering 1990 Aangifte omzetbelasting

ecommerce

2003

Jaarloonopgave 90-er Winstaangifte 2003

Aangifte omzetbelasting Editax 1993 Muteren Handelsregister 2003 Enquête werkgelegenheid en

lonen

1995 Deponeren jaarstukken 2005 Enquête buitenlandse handel,IRIS 1993 Aangifte Douane Binnenbrengen 2004 Edisent, CBS 1993 Client LNV 2003 Blaise IS, CBS 2001 Aanvraag ligplaats (pilot) 2003 Invoeraangifte Douane 1989 Melding gevaarlijke stoffen 2003 Uitvoeraangifte Douane 1996 Afleverbewijs dierlijke

meststoffen

2003 Aan- en afmelding APK keuring 1984

Aanmelding geïmporteerde auto’s 80-er Tenaamstelling kentekenbewijs 2002

Tabel 6.1 De toepassingen uit het veldonderzoek in twee groepen onderverdeeld.

De ene groep bestaat uit toepassingen die (veelal ruim) voor 2003 operationeel waren. De andere groep bestaat uit toepassingen die net, in 2003, operationeel waren of waarvan de invoering in 2003 of erna gepland stond. De analyse uit hoofdstuk 5 laat zien dat aan het begin van de 21e eeuw een omslag plaats vond in denken en doen ten aanzien van ICT en administratieve lasten. De

vooronderstelling achter de opdeling was dat bij gevolg de twee groepen

toepassingen onderling verschilden, zowel op het niveau van de doelstellingen als op het niveau van de implementatie.

54 Daar waar de geënquêteerden bij een vraag een ‘x’ hebben geplaatst is dit in verband met de verwerking van de resultaten in een ‘1’ gewijzigd.

Bij het verwerken van de vragenlijsten zijn de antwoorden per vraag vertaald in percentages. Voor de vragen waarbij een keuze uit een of meerdere alternatieven moest worden gemaakt, geven de percentages de verhouding weer tussen het aantal scores per alternatief en het totaal aantal scores van de vraag. Voor de vra-gen waarbij een totaal aantal punten verdeeld moest worden over een of meerdere alternatieven, geven de percentages de verhouding weer tussen het totaal aantal punten per alternatief en het totaal aantal te vergeven punten van de vraag.

6.4 Resultaten

De resultaten in deze paragraaf presenteren de perceptie vanuit het perspectief van de overheid. Waar de groepen uit tabel 6.1 in de resultaten van elkaar verschillen, worden ze onderscheiden gepresenteerd.

6.4.1 Gebruikskarakteristieken

Alle onderzochte toepassingen betreffen berichtenverkeer tussen bedrijven en een overheidinstantie. Het kwantificeren van de aantallen berichten en de verdeling over de verschillende communicatiekanalen bleek in veel gevallen moeilijk; de cijfers waren of niet bekend binnen de organisatie of moeilijk te achterhalen. Duidelijk is wel dat er een zeer grote variatie bestond.

Het aantal elektronische berichten dat via de toepassingen passeert, varieert van 6 miljoen berichten met betrekking tot APK keuringen en de ruim 3 miljoen elektronische Douane invoeraangiftes tot 200.000 Editax aangiftes en naar schatting 140.000 vervoersbewijzen dierlijke meststoffen.

In tabel 6.2 is een overzicht gegeven van de omvang van de berichtstroom zoals die in de ICTAL Landkaart (zie hoofdstuk 5) is terug te vinden. De onderzochte berichtenstromen jaarloonopgave, melding sociale verzekering, aangifte

omzetbelasting, afmelding APK keuring, de invoer aangifte en de uitvoer aangifte bevinden zich onder de 30 meest omvangrijke berichtenstromen uit de Landkaart.

Operationeel voor 2003 Operationeel vanaf 2003

Melding sociale verzekering 3,7 Aangifte omzetbelast. ecommerce - Jaarloonopgave (SFB/GUO/..) 30 Winstaangifte (IB, VpB) 0,9 Aangifte omzetbelasting 11,5 Muteren Handelsregister 1,1 Enquête werkgelegenheid en loon 0,14 Deponeren jaarstukken 0,6 Enquête buitenlandse handel 0,16 Aangifte Douane Binnenbrengen -

Edisent, CBS - Cliënt LNV -

Blaise IS, CBS - Aanvraag ligplaats (pilot) - Invoeraangifte Douane 2,7 Melding gevaarlijke stoffen 0,12 Uitvoeraangifte Douane 3,2 Afleveringsbewijs meststoffen 1 Aan- en afmelding APK keuring 6

Aanmelding geïmporteerde auto’s - Tenaamstelling kentekenbewijs 2,5

Een aantal toepassingen was niet eenduidig te matchen met een of meerdere berichten-stromen; deze zijn gemarkeerd met een ‘-‘.

Tabel 6.2 De onderzochte berichtenstromen en het volume in de ICTAL Landkaart, in miljoenen berichten per jaar, ultimo 2002.

172

Het percentage elektronische berichten op het totaal van de berichtenstroom varieert van 100% elektronische berichten voor een aantal RDW stromen, 97% elektronische Douane invoeraangiftes en 85% Cliëntberichten (6 weken na implementatie op Schiphol) tot naar schatting 20% elektronische

vervoersbewijzen in het eerste jaar en 2% Editax aangiftes omzetbelasting. In geval van levering via derden is sprake van zogenaamde bulkberichten. Bij aanlevering van werknemersgegevens via salarisbureaus of via werkgevers zoals de enquête Werkgelegenheid en Lonen is niet alleen het aantal elektronische berichten bepalend maar veeleer de omvang van de berichten; 30% van de in digitale vorm ontvangen berichten bevat meer dan de helft van de

enquêtegegevens.

6.4.2 Regulering

Het aan de toepassingen gerelateerde berichtenverkeer is in alle gevallen gebaseerd op een informatieverplichting en vormt daarmee per definitie een administratieve last voor de betrokken bedrijven. Bij beantwoording van de vraag naar de wettelijke basis van de toepassing was een keuze mogelijk uit een of meerdere alternatieven55:

• specifieke wetgeving met betrekking tot de elektronische overheid, zoals bijvoorbeeld privacy, beveiliging, innovatie en standaardisatie;

• wetgeving met betrekking tot het gerelateerde berichtenverkeer waarbij het bieden van de mogelijkheid tot papieren aanlevering verplicht is; • wetgeving met betrekking tot het gerelateerde berichtenverkeer waarbij

elektronische aanlevering verplicht is;

• geen onderliggende wetgeving; de toepassing vindt haar basis in efficiency en/of effectiviteit van de uitvoering binnen de overheid.

Regulering voor 2003 12% 29% 18% 41% e-overheid wetgeving papier verplicht electronisch verplicht geen wetgeving Regulering vanaf 2003 34% 33% 33% 0% e-overheid wetgeving papier verplicht electronisch verplicht geen wetgeving

Figuur 6.2 Regulering van de toepassingen.

De resultaten verschillen aanzienlijk over de groepen toepassingen, zie figuur 6.256. Voor de toepassingen van voor 2003 geldt dat 41% geen relatie had met andere wetgeving dan die met betrekking tot de inhoud van de informatie-verplichting. Op één na alle scores op dit alternatief relateren aan toepassingen

55 De in dit hoofdstuk verwoorde enquêtevragen zijn een vertaling van de vragen uit de Engelse vragenlijst, zie Bijlage A.

56 De bijbehorende legenda volgt de opdeling van het cirkeldiagram ‘met de klok mee’ waarbij het eerste item in de legenda op ‘12 uur’ begint.

die voor 1996 operationeel waren. Er is duidelijk sprake van een toenemende mate van regulering. Voor de toepassingen vanaf 2003 is namelijk vaker sprake van verplichte elektronische gegevensaanlevering (33% i.p.v. 18%) en vaker van een relatie met wetgeving op het gebied van de elektronische overheid (34% i.p.v. 12%).

Voor wat betreft wetgeving ten aanzien van de elektronische overheid wordt gerefereerd aan de Wet bescherming persoonsgegevens, de Wet elektronisch bestuurlijk verkeer en aan de Wet op de elektronische handtekening57. De mogelijkheid van elektronische aanlevering van berichten wordt per wetgevingsdomein verschillend gereguleerd, bijvoorbeeld:

• voor aanlevering van de meldingen sociale verzekering werd in de Sociale Verzekeringswet van 1987 uitgegaan van een papieren aanlevering. Elke nieuwe vormen van aanlevering moest via een apart reglement worden geaccordeerd;

• de mogelijkheid van elektronische aanlevering van Douane aangiften is in de Douane wetgeving geregeld, artikel 32 van de Douane regeling stelt: “aangiften kunnen door degenen die daartoe een vergunning is verleend, elektronisch worden ingediend”;

• de elektronische winstaangifte is mogelijk gemaakt door een wijziging van de Uitvoeringsregeling Algemene wet inzake rijksbelastingen, zie ook hoofdstuk 11;

• in de ministeriële regeling statistieken goederenvervoer (Staatscourant, 2004, artikel 3) wordt aangegeven dat de opgave van de gegevens plaats moet vinden in de vorm van computerbestanden. De verstrekking van de computerbestanden moet plaatsvinden door middel van een door het CBS goedgekeurde procedure voor elektronische gegevensoverdracht (artikel 4), zie ook hoofdstuk 9;

• voor het gebruik van de elektronische vooraanmelding (Cliënt) moet door het bedrijf een aanvraag worden ingediend voor instemming van de Minister (Staatscourant, 2004);

• vervoersbewijzen dierlijke meststoffen moeten vanaf 1 januari verplicht elektronisch worden ingediend bij Dienst Regelingen zoals in artikel 64 van de Uitvoeringsregeling Meststoffenwet is bepaald (Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit, 2005).

Zoals in hoofdstuk 4 is aangegeven, beïnvloedt Europese regelgeving de ontwikkeling van toepassingen van elektronische gegevensaanlevering, zoals:

• de ontwikkeling van de toepassing Omzetbelasting e-commerce is voor alle EU-landen verplicht door middel van de EU-Verordening 792/2002 en de Guideline VAT on e-commerce EU 2002/38;

• de realisatie van de Cliënt toepassing hangt samen met richtlijn 2000/29/EG en 2002/89/EG waarvan de implementatie op 1 januari 2005 moest zijn afgerond;

174

• de elektronische enquête buitenlandse handel (IRIS) is gestart naar aanleiding van de totstandkoming van de Europese interne markt op 1 januari 1993. De uitvraag van deze gegevens betreffende het

goederenverkeer is gebaseerd op de verordening 638/2004 van het Europese Parlement: “om dit voor de informatieplichtigen gemakkelijker te maken, scheppen de Commissie en de lidstaten de nodige

voorwaarden ter bevordering van de automatische gegevensverwerking en elektronische gegevensoverdracht“ (Europese Unie, 2004);

• op het deponeren van jaarstukken en het muteren van het

Handelsregister is EU richtlijn 68/151/EU van toepassing. Voor het deponeren van jaarstukken is in 2005 de Nederlandse implementatie voorgesteld.

De resultaten wijzen op een toenemende invloed van de overheid in de rol van wetgever bij de vormgeving en het gebruik van elektronisch berichtenverkeer. De wijze waarop dit gebeurt is fragmentarisch en rond 2003 met name opgezet vanuit afzonderlijke wetgevingsdomeinen.