6.1 Conclusies
De getallen verzameld in deze studie zijn bruikbaar in KRW-kaders bij zowel het bijwerken van de karakterisering als bij de toestandbeoordeling. Wat betreft de karakterisering kunnen meetgegevens in het ondiepe grondwater worden vergeleken met de nu afgeleide ranges van optimale concentraties. Wat betreft de toestandbeoordeling moet een vertaalslag worden gemaakt van de
concentraties in het diepe grondwater (10 en 25 meter diepte) naar
concentraties in het ondiepe grondwater en de effecten daarvan op terrestrische ecosystemen. De optimale concentraties voor nutriënten (stikstof en fosfaat) in het grondwater onder natuurgebieden liggen een factor 5 lager dan de huidige drempelwaarde voor fosfaat, die wordt bepaald door de achtergrondwaarde, en de Europese norm voor stikstof.
De voedselrijkdom van natuurgebieden wordt over het algemeen niet uitgedrukt in getallen, maar in klassen (eutroof, oligotroof, et cetera). Voor het afleiden van kwaliteitsstandaarden zijn echter getallen (concentraties) noodzakelijk. In deze studie is gekozen voor een pragmatische oplossing, waardoor toch kwaliteitsstandaarden kunnen worden afgeleid.
De ranges van optimale concentraties voor stikstof, fosfaat en chloride zijn voor vrijwel alle type natuurgebieden gelijk. Het betekent eveneens dat de ranges waarschijnlijk ook van toepassing zijn op natuurlijke, niet-Natura 2000- gebieden.
Nader onderzoek moet uitwijzen welke stoffen nog meer een rol spelen bij de invloed van grondwater op terrestrische ecosystemen. Mogelijk is het
noodzakelijk drempelwaarden af te leiden voor aanvullende (toxische) stoffen. In het geval van toxische stoffen is niet op voorhand bekend of de
achtergrondwaarde bepalend is voor de hoogte van de drempelwaarde.
6.2 Handelingsperspectieven
De toepassing van de getallen die in dit rapport worden gepresenteerd, is tweeledig. De getallen kunnen enerzijds worden toegepast bij het bijwerken van de karakterisering en anderzijds bij de toestandsbeoordeling. Hieronder worden handelingsperspectieven geschetst voor het beleid.
6.2.1 Bijwerken karakterisering
Voor het bijwerken van de karakterisering kunnen de getallen uit deze studie (optimale ranges van abiotische randvoorwaarden) worden vergeleken met de gegevens uit het Trend Meetnet Verzuring (TMV). Hierbij wordt opgemerkt dat voor het TMV voornamelijk onder bossen wordt gemeten. Waarschijnlijk zijn er natuurgebieden waar geen meetgegevens van TMV of andere
meetnetten beschikbaar zijn.
Bij monitoring van het ondiepe grondwater door provincies en/of
kwantiteit en minder aan kwaliteit. Indien echter monitoringsgegevens van de kwaliteit van het ondiepe grondwater onder natuurgebieden beschikbaar zijn, kunnen deze gegevens worden vergeleken met de ranges van optimale concentraties. Indien deze gegevens (nog) niet beschikbaar zijn, kan worden overwogen ook een monitoringsnetwerk voor kwaliteit op te zetten.
Uitbreiding van / koppeling aan de monitoringssystemen die in het kader van Natura 2000 voor kwantiteitsmetingen worden opgezet, is mogelijk een efficiënte oplossing.
Bij het opzetten van monitoringsnetwerken zijn er ook mogelijkheden voor early-warning. Door bovenstrooms van natuurgebieden te monitoren wordt inzicht verkregen in de kwaliteit van het grondwater zoals het op termijn het ecosysteem zal beïnvloeden.
Voor het bijwerken van de karakterisering is het van belang inzicht te hebben in de grootte van het effect van kwantiteit op kwaliteit van het grondwater. Als de verwachting is dat dit een groot effect is, zal (natuurlijk) eerst aandacht voor kwantiteit nodig zijn voordat het zinvol is te proberen de kwaliteit te verbeteren. Deze schattingen kunnen worden gedaan op basis van expert-judgement.
6.2.2 Toestandbeoordeling
Om bij de toestandbeoordeling van grondwaterlichamen rekening te kunnen houden met terrestrische ecosystemen conform KRW/GWR, kan worden overwogen aparte grondwaterlichamen te definiëren voor Natura 2000- gebieden met aparte drempelwaarden.
Alternatief hiervoor is te kiezen voor een gebiedsgerichte benadering. Bij een gebiedsgerichte benadering kunnen voor kleinere gebieden (bijvoorbeeld Natura 2000-gebieden) aparte getallen gelden. Dit past weliswaar niet in de KRW-systematiek, maar kan wel een pragmatische manier zijn om GWATE mee te nemen in de beoordeling.
Er kan op basis van natuurdoelen en biologische monitoring worden besloten of een terrestrisch ecosysteem in een goede toestand verkeert. Hiervoor zijn de ranges van optimale concentraties zoals gepresenteerd in dit rapport overbodig.
Door het gebruik van hydrologische modellen kan de invloed van het
grondwater op terrestrische ecosystemen beter worden beoordeeld. Hiermee kan voor de toestandbeoordeling een vertaalslag worden gemaakt van de voorkomende concentraties in het diepe grondwater naar concentraties in het ondiepe grondwater en vervolgens naar effecten in de natuurgebieden. Het NHI-instrumentarium biedt deze mogelijkheden.
7
Literatuur
3B Bureau Bodem en MilieuBeleid (2013a) Kwetsbare objecten. Landelijk overzicht Waterwinningen Werkwijze en bevindingen concept versie 1.11 6-9- 2013. Vorden.
3B Bureau Bodem en MilieuBeleid (2013b) Kwetsbare objecten. Landelijk overzicht Natuurgebieden en Oppervlaktewateren Werkwijze en bevindingen concept versie 1.2 6-9-2013. Vorden.
Bal, D., H.M. Beije, M. Fellinger, R. Haverman, A.J.F.M. van Opstal en F.J. van Zadelhoff (2001) Handboek Natuurdoeltypen, Tweede, geheel herziene editie. Expertisecentrum LNV, Wageningen.
Beelen, van, P. en R. Lieste, (2008) De invloed van grondwaterverontreiniging op terrestrische ecosystemen 2008, RIVM-Rapport 607625001.
Blokland, K.A. en R.J.M. Kleijberg (1997) De gewenste grondwatersituatie voor terrestrische natuurdoelen. Holoceen Nederland. NOV-rapport 3-2, STOWA- rapport 97-16.
Bonneville, S., M. Craig, A. Kuczynska, H. Schutten en W. Verweij (2013) Groundwater Dependent Terrestrial Ecosystems. Informal assessment of current state. Draft report for CIS working group C.
Bouwma, I.M., J.P. Chardon, H.A.M. Meeuwsen, J.A.M. Janssen, J.H.J.
Schaminée, F.H. Kistenkas, A. Gaaff, A. van Hinsberg en G.P. Beugelink (2004) Implementatie van EU-natuurbeleid en -fondsen in Nederland;
Achtergronddocument bij Natuurbalans 2004. Wageningen.
Del Grosso, S., D. Ojima, W. Parton, A. Mosier, G. Peterson en D. Schimel (2002) Simulated effects of dryland cropping intensification on soil organic matter and greenhouse gas exchanges using the DAYCENT ecosystem model. Environmental Pollution 116, S75eS83.
Dijkstra, J.J., J.C.L. Meeussen en R.N.J. Comans (2009) Evaluation of a Generic Multisurface Sorption Model for Inorganic Soil Contaminants. Environ. Sci. Technol. 2009, 43, 6196–6201.
EU (2000) Richtlijn 2000/60/EG van het Europees parlement en de Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen L 327.
EU (2003) Guidance document No. 12. The role of wetlands in the Water Framework Directive. European Commission, Brussel.
EU (2006) Richtlijn 2006/118/EG van het Europees parlement en de Raad van 12 december 2006 betreffende de bescherming van het grondwater tegen verontreiniging en achteruitgang van de toestand. Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen L 372.
EU (2009) Guidance Document No. 18. Guidance on groundwater status and trend assessment. European Commission, Brussel.
EU (2011) Technical Report No. 6. Technical report on groundwater dependent terrestrial ecosystems. European Commission, Brussel.
IenM (2013) Protocol voor toestand- en trendbeoordeling van grondwaterlichamen KRW
Kiwa Water Research/ EGGconsult (2007) Knelpunten en kansenanalyse Natura 2000-gebieden. Kiwa Water Research/ EGG-consult, Nieuwegein, in opdracht van ministerie van LNV. [online]
http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/documenten/gebieden/Leeswijzer% 20knelpunten-%20en%20kansenanalyse%20voorkanten.pdf [Accessed juni 2012]
Lieste, R., J.P.M. Witte, A.C.M. de Nijs, C.J.S. Aggenbach, B.J. Pieters, J.
Runhaar en W. Verweij (2007). Beoordeling van de grondwatertoestand op basis van de Kaderrichtlijn Water. RIVM-rapport 607300003.
LNV (2008) Natura 2000 Profielendocument, versie september 2008 [ Online]
http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/documenten/profielen/habitattypen /leeswijzer_n2000_profielendocument_1_september_2008.pdf [Accessed juli 2012]
Nijs, de, A.C.M., W. Verweij, E. Buis en G. Janssen (2011)
Methodiekontwikkeling Drempelwaarden Grondwater. Achtergrondconcentraties en Attenuatie- en Verdunningsfactoren. RIVM-rapport 607402003.
Otte, P.F., F.A. Swartjes en P. van Beelen (2013) Functiespecifieke risicogrenswaarden voor grondwaterkwaliteit: Verkenning en methodiekontwikkeling. RIVM-Rapport 607050012.
Parton, W.J., D.S. Schimel, C.V. Cole en D.S. Ojima (1987) Analysis of factors controlling soil organic-matter levels in great-plains grasslands. Soil Science Society of America Journal 51, 1173e1179.
Verbruggen, E.M.J., C.T.A. Moermond, J.A. Janus en J.P.A. Lijzen (2008)
Afleiding van milieurisicogrenzen voor chloride in oppervlaktewater, grondwater, bodem en waterbodem. RIVM-Rapport 711701075.
Verweij, W., H.F.R. Reijnders, H.F. Prins, L.J.M. Boumans, M.P.M. Janssen, C.T.A. Moermond, A.C.M. de Nijs, B.J. Pieters, E.M.J. Verbruggen en M.C. Zijp (2008) Advies voor drempelwaarden. RIVM-Rapport 607300005.
V&W (2009) BKMW. Besluit van 30 november 2009, houdende regels ter uitvoering van de milieudoelstellingen van de kaderrichtlijn water (Besluit kwaliteitseisen en monitoring water 2009) Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden.
V&W, VROM en LNV. (2009) Stroomgebiedbeheerplannen Eems, Maas, Rijn & Schelde. [Online]. Available:
http://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/wetgeving-beleid/kaderrichtlijn- water/sgbp/@28241/item_28241/ [Accessed 20 augustus 2012].
Bijlage 1
Tabel B1.1: Direct grondwaterafhankelijke Natura 2000-gebieden per KRW grondwaterlichaam
GWL Grondwaterafhankelijke Natura 2000-gebieden
NLGW0001 Drentsche Aa-gebied Beekdalen
Lieftinghsbroek Hogere zandgronden
NLGW0002 Wijnjeterper Schar Beekdalen
Alde Feanen Laagveenplassen
Groote Wielen Laagveenplassen
NLGW0003 Achter de Voort, Agelerbroek & Voltherbroek Beekdalen
Bekendelle Beekdalen
Boddenbroek Beekdalen
Dinkelland Beekdalen
Elperstroomgebied Beekdalen
Lemselermaten Beekdalen
Springendal & Dal van de Mosbeek Beekdalen
Stelkampsveld Beekdalen
Boetelerveld Hogere zandgronden
Landgoederen Oldenzaal Hogere zandgronden
Lonnekermeer Hogere zandgronden
Korenburgerveen Hoogvenen
Gelderse Poort Rivieren
Uiterwaarden IJssel Rivieren
NLGW0004 Binnenveld Beekdalen
Landgoederen Brummen Beekdalen
Uiterwaarden IJssel Rivieren
NLGW0005 Bruuk Beekdalen
Sint Jansberg Hogere zandgronden
Naardermeer Laagveenplassen
Oostelijke Vechtplassen Laagveenplassen
Gelderse Poort Rivieren
NLGW0006 Leudal Beekdalen
Langstraat Beekdalen
Roerdal Beekdalen
Swalmdal Beekdalen
Ulvenhoutse Bos Beekdalen
Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek Beekdalen
Kampina & Oisterwijkse Vennen Hogere zandgronden
Kempenland-West Hogere zandgronden
Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux Hogere zandgronden
Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen Hogere zandgronden
Meinweg Hogere zandgronden
Sarsven en De Banen Hogere zandgronden
Sint Jansberg Hogere zandgronden
Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Hogere zandgronden
NLGW0007 Groote Wielen Laagveenplassen
NLGW0010 Olde Maten & Veerslootslanden Laagveenplassen
Uiterwaarden IJssel Rivieren
NLGW0011 Duinen Den Helder-Callantsoog Duinen
Duinen en Lage Land Texel Duinen
Meijendel & Berkheide Duinen
Schoorlse Duinen Duinen
Voornes Duin Duinen
Zwanenwater & Pettemerduinen Duinen
Naardermeer Laagveenplassen
Oostelijke Vechtplassen Laagveenplassen
NLGW0012 Naardermeer Laagveenplassen
Oostelijke Vechtplassen Laagveenplassen
Lingegebied & Diefdijk-Zuid Rivieren
Uiterwaarden IJssel Rivieren
Gelderse Poort Rivieren
NLGW0013 Duinen Goeree & Kwade Hoek Duinen
Grevelingen Laagveenplassen
NLGW0015 Duinen Ameland Duinen
Duinen Schiermonnikoog Duinen
Duinen Terschelling Duinen
Duinen Vlieland Duinen
NLGW0016 Duinen Den Helder-Callantsoog Duinen
Duinen en Lage Land Texel Duinen
Kennemerland-Zuid Duinen
Meijendel & Berkheide Duinen
Noord-Hollands Duinreservaat Duinen
Schoorlse Duinen Duinen
Voornes Duin Duinen
Zwanenwater & Pettemerduinen Duinen
NLGW0017 Duinen Goeree & Kwade Hoek Duinen
Grevelingen Laagveenplassen
NLGW0018 Leudal Beekdalen
Langstraat Beekdalen
Roerdal Beekdalen
Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek Beekdalen
Kampina & Oisterwijkse Vennen Hogere zandgronden
Kempenland-West Hogere zandgronden
Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux Hogere zandgronden
Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen Hogere zandgronden
Meinweg Hogere zandgronden
Sarsven en De Banen Hogere zandgronden
Weerter- en Budelerbergen & Ringselven Hogere zandgronden
NLGW0019 Bunder- en Elsloërbos Heuvelland
Geleenbeekdal Heuvelland
Geuldal Heuvelland
Noorbeemden & Hoogbos Heuvelland
Sint Pietersberg & Jekerdal Heuvelland
Brunssummerheide Hogere zandgronden
NLGWSC00
01 Kop van Schouwen Duinen
NLGWSC00
Bijlage 2
Tabel B2.1: Grondwaterknelpunten in rechtstreeks grondwaterafhankelijke Natura 2000-gebieden. Rood: knelpunt, groen: geen knelpunt, Geel: aanvoer oppervlaktewater dat door eutroof grondwater wordt gevoed. Grijs: geen informatie beschikbaar.
Duinen
Verlaging grondwater-
stan
d
Vermind
ering
basenrijke kwel Verzuring Eut
roof
grondwater Eutrofiering
Duinen Ameland
Duinen Den Helder-Callantsoog
Duinen en Lage Land Texel
Duinen Goeree & Kwade Hoek
Duinen Schiermonnikoog
Duinen Terschelling
Duinen Vlieland
Kennemerland-Zuid
Kop van Schouwen
Meijendel & Berkheide
Noordhollands Duinreservaat
Schoorlse Duinen
Voornes Duin
Zwanenwater & Pettemerduinen
Laagveenplassen
Alde FeanenGroote Wielen
Naardermeer
Olde Maten & Veerslootslanden
Oostelijke Vechtplassen
Beekdalen
Achter de Voort, Agelerbroek & VoltherbroekBekendelle
Binnenveld (Bennekomse Meent)
Boddenbroek
Bruuk
Dinkelland
Drentsche Aa-gebied
Elperstroomgebied
Landgoederen Brummen (Leusveld)
Langstraat
Lemselermaten
Leudal
Roerdal
Springendal & Dal van de Mosbeek
Stelkampsveld
Swalmdal
Ulvenhoutse Bos
Vlijmens Ven, Moerputten & Bossche Broek
Hogere zandgronden
Verlaging grondwater sta n d Vermind eringbasenrijke kwel Verzuring Eut
roof
grondwater Eutrofiëring
Boetelerveld
Brunssummerheide
Kampina & Oisterwijkse Vennen
Kempenland-West
Landgoederen Oldenzaal
Leenderbos, Groote Heide & De Plateaux
Lieftinghsbroek
Lonnekermeer
Loonse en Drunense Duinen & Leemkuilen
Meinweg
Sarsven en De Banen
Sint Jansberg
Weerter- en Budelerbergen & Ringselven
Heuvelland
Bunder- en ElsloërbosGeleenbeekdal
Geuldal
Noorbeemden & Hoogbos
Sint Pietersberg & Jekerdal
Hoogvenen
KorenburgerveenRivieren
Gelderse PoortLingegebied & Diefdijk-Zuid
Bijlage 3
Tabel B3.1: Habitattypen met grondwaterknelpunten per Natura 2000-gebied.
Duinen
Habitattypen met grondwaterknelpunten
Duinen Ameland 2130C, 2190B
Duinen Den Helder-Callantsoog 2190B, 2190D
Duinen en Lage Land Texel 2130C, 2190B, 2190C, 6230, 6410, 7210
Duinen Goeree & Kwade Hoek -
Duinen Schiermonnikoog 2130C, 2190B, 2190C, 6410, 7410A
Duinen Terschelling 2130C, 2190B, 7140A, 7140B
Duinen Vlieland 2190B, 2190C
Kennemerland-Zuid 2130C, 2180B, 2190B
Kop van Schouwen 2130C, 2180B, 2190C, 6410
Meijendel & Berkheide 2190B
Noordhollands Duinreservaat 2130C, 2170, 2180B, 2190B, 2190C
Schoorlse Duinen 3260A
Voornes Duin -
Zwanenwater & Pettemerduinen -
Laagveenmoerassen
Alde Feanen 4010B, 6410, 7140B, 7210, 91D0, 3150
Grevelingen -
Groote Wielen -
Naardermeer 6410, 7140A
Olde Maten & Veerslootslanden 6410, 7140B
Oostelijke Vechtplassen 91D0