7.1 CONCLUSIES
ALGEMENE SYNERGIEOPTIES
In deze studie zijn de volgende algemene synergieopties geïdentificeerd tussen een rwzi en mestverweking:
1 verwerking van ruwe mest op de waterlijn,
2 verwerking van waterige mestfracties op de waterlijn,
3 behandeling van waterige fracties in een rejectiewaterbehandeling,
4 separate vergisting van ruwe mest en slib met gezamenlijke benutting van het biogas 5 het gezamenlijk vergisten van ruwe mest en slib.
Uit de eerste verkenning bleek dat het direct verwerken op de waterlijn van mest(fracties) is alleen haalbaar voor relatief schone waterige mestfracties zoals permeaat uit omgekeerde osmose, omdat anders de lozingskosten te hoog worden. Ook gezamenlijk vergisting van ruwe mest en slib blijkt financieel niet haalbaar te zijn, vanwege de hoge kosten voor slib- verbranding. De overgebleven opties kunnen afhankelijk van de specifieke situatie mogelijk leiden tot synergievoordelen.
SPECIFIEKE SITUATIES
Op basis van de modelberekeningen voor rwzi Veenendaal kunnen vrij grote hoeveelheden permeaat van omgekeerde osmose of behandeld mestdigestaatrejectiewater op een rwzi ver- werkt worden zonder dat de effluentkwaliteit in negatieve zin wordt beïnvloed. De exacte hoeveelheid wordt bepaald door de capaciteitsruimte op de ontvangende rwzi.
Uit de modelberekening voor rwzi Venlo blijkt dat separate thermische hydrolyse van mest gevolgd door vergisting weliswaar leidt tot extra energieproductie op de rwzi en een export- waardig digestaat voor Duitsland, maar onder de huidige situatie financieel niet haalbaar is. Digestaatontwatering met export van de dikke fractie en rejectiewaterbehandeling ten behoeve van terugwinning van nutriënten verbetert het financieel rendement niet omdat de opbrengsten van de struviet en ammoniumsulfaat niet opwegen de verwerkingskosten. Uit de modelberekening voor rwzi Tilburg-Noord blijkt dat separate vergisting, digestaatont- watering met afzet van dikke fractie in Nederland en rejectiewaterbehandeling ten behoeve van nutriëntenverwijdering momenteel financieel niet haalbaar is. De huidige belasting van rwzi Tilburg-Noord staat echter het direkt verwerken een hoeveelheid ontwaterd mestdiges- taat toe. Als ook het biogas ter plekke wordt gebruikt voor elektriciteitsopwekking, dan wordt de balans zelfs positief.
EINDCONCLUSIE
Onder de huidige marktomstandigheden biedt verwerking van permeaat uit omgekeerde osmose op een rwzi met beschikbare capaciteit een goede mogelijkheid voor financiële syner- gie. Verwerking van ruwe mest op het terrein van een rwzi biedt synergievoordelen bij ener- gieproductie en terugwinning van nutriënten. Bij de huidige tarieven voor energie, mest- afvoer en opbrengsten van struviet en ammoniumsulfaat is de verwerking van ruwe mest op het terrein van de rwzi in financiële zin nog niet aantrekkelijk. Dit wordt vooral veroorzaakt door:
• hoge kosten voor stikstofverwijdering en/of terugwinning, • transportkosten naar rwzi,
• de afzetkosten van mestproducten.
Wanneer stikstofverwijdering/terugwinning uit rejectiewater niet noodzakelijk is om te blijven voldoen aan de effluenteis voor N, dan komt de financiële balans meer in evenwicht. Deze studie is een momentopname. Verwacht wordt dat de markt voor mestafzet de komende jaren in beweging komt als gevolg van veranderende regelgeving. Daarnaast mag verwacht worden dat de kosten voor stikstofverwijdering/terugwinning zullen dalen. De financiële balans voor mestverwerking op de rwzi zal door deze ontwikkelen waarschijnlijk gunstiger worden, waardoor ook voor dat scenario op termijn synergie in zicht zou kunnen komen.
7.2 AANBEVELINGEN
Om een beter beeld te kunnen vormen van de effecten van het bijmengen van stromen afkom- stig van (behandelde) dierlijke mest zou meer bekend moeten worden over de exacte samen- stelling van dit soort fracties. Vooral op het gebied van CZV en BZV gehaltes bestaat nogal wat onzekerheid. Omdat behandeling van permeaat van omgekeerde osmose financieel kansrijk lijkt, zou de aandacht zich vooral op deze reststroom kunnen richten. Nadat de samenstelling beter in kaart is gebracht, kan in meer detail dan in deze studie, het effect op de werking van de rwzi worden vastgesteld.
De technologieën voor rejectiewaterbehandeling en thermische hydrolyse zijn nog niet bewe- zen voor de behandeling van mestfracties. Ook is er geen ervaring met gezamenlijke verwer- king in dergelijke installaties. Testen onder praktijkomstandigheden helpen om de technolo- gische en financiële aspecten van deze situaties beter te kunnen onderbouwen.
Afgezien van behandeling van permeaat van omgekeerde osmose lijkt het onder de huidige marktomstandigheden in de meeste gevallen nog te vroeg voor meer synergie tussen riool- water- en mestbehandeling. Maar de marktomstandigheden kunnen snel veranderen, en het is niet uit te sluiten dat in specifieke gevallen synergie wel degelijk mogelijk is. In dat licht is het aan te bevelen ook aandacht te geven aan de aspecten die geen onderdeel waren van deze studie maar die wel relevant zijn voor de uiteindelijke realisering van synergie, vooral organi- satorische en juridische aspecten.
LITERATUURLIJST
Agrovision, 2010. Kengetallenspiegel juli 2009 – juni 2010. Agrovision, Deventer.
Anoniem, 2001a. Richtlijn Mestverwerkinginstallaties. InfoMil, Den Haag. LA01 Landbouw. http:// cms.infomil.nl/contents/pages/133191/la01.pdf
Anoniem, 2001b. Handreiking Juridische aspecten vergunningverlening mestbewerking en –verwer- king. InfoMil, Den Haag. LA02 Landbouw. http://cms.infomil.nl/contents/pages/133191/la02.pdf Anoniem, 2005. Handreiking (Co-)vergisting van mest. InfoMil, Den Haag. LA06 Landbouw. http://cms.infomil.nl/contents/pages/133191/la06wijziging9mei2006.pdf
Anoniem, 2008. Pilots Mineralenconcentraten – projectopdracht. Ministerie van LNV, Den Haag. http://www.hetlnvloket.nl/txmpub/files/?p_file_id=34362
Bosma, A.J.J., 2010. Persoonlijke mededeling. Wageningen UR Livestock Research, Lelystad. CBGV, 2008. Adviesbasis bemesting grasland en voedergewassen. Commissie Bemesting Grasland en Voedergewassen. Lelystad. http://www.bemestingsadvies.nl
CBS, 2010. StatLine. Dierlijke mest en mineralen. CBS, Den Haag / Heerlen. CBS, 2010. StatLine. Zuivering van stedelijk afvalwater. CBS, Den Haag / Heerlen.
CBS, PBL, Wageningen UR, 2010. http://www.compendiumvoordeleefomgeving.nl. CBS, Den Haag PBL, Den Haag/Bilthoven en Wageningen UR, Wageningen.
de Louw, R., 2010. Persoonlijke mededeling. Ecoson/Stichting ZLTO Mestinitiatief Dommelland. Galí Serra, A., 2006. Optimisation of biological nitrogen removal processes to treat reject water from anaerobic digestion of sewage sludge. Proefschrift Universitat de Barcelon
KTBL, 2005. Gasausbeute in landwirtschaftlichen Biogasanlagen. Darmstadt, Germany, KTBL-Arbeits- gruppe “Biogaserträge”. Kuratorium für Technik und Bauwesen in der Landwirtschaft e.V.
KWIN, 2010. Kwantitatieve Informatie Veehouderij 2010-2011. Wageningen UR Livestock Research. Lemmens, B., J. Ceulemans, H. Elslander, S. Vanassche, E. Brauns en K. Vrancken, 2007. Beste Beschikbare Technieken (BBT) voor mestverwerking. Academia Press, Gent, België. 335 pp. http:// www.emis.vito.be/sites/default/files/pagina/bbt_mestverwerking.pdf
Luesink, H., P.W. Blokland en M. Hoogeveen, 2009. Gebruiksnormen en mestverbranding grote invloed op de mestprijs. LEI, Wageningen UR.
LNV, 2010. htttp://www.hetlnvloket.nl. Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Den Haag.
Melse, R.W., F.E. de Buisonjé, N. Verdoes en H.C. Willers, 2004. Quick scan van be- en verwerkings- technieken voor dierlijke mest. Animal Sciences Group, Lelystad. http://www.mestverwerken.wur.nl/ info/bibliotheek/pdf/QuickScanDierlijkemest.pdf
Post, P., 2011. De prijzen van mest gaan dit jaar verder stijgen. Mestmarkt Nieuwsbrief 5 (1). DCA- Markt, Lelystad.
Schomaker, A.H.H.M, F.C.J. van Herpen, R en R. Munters, 2009. Gebiedsonderzoek mestbewerking. Eindrapportage. ZLTO, Waterschap Aa en Maas, Waterschap De Dommel en Provincie Noord-Brabant ref nr. 9T7079/R000064/419090/BW/DenB, 28 mei 2009. http://edepot.wur.nl/134487
STOWA, 1995. Behandeling van stikstofrijke retourstromen op rwzi’s - Evaluatie van Nederlandse prak- tijkonderzoeken. STOWA-rapport 1995-08
STOWA, 1996. Behandeling van stikstofrijke retourstromen op rwzi’s - Enkelvoudig reactorsysteem voor ammoniumverwijdering via nitriet. STOWA-rapport 1996-01
STOWA, 2000. Het gecombineerde Sharon/Anammoxproces. Een duurzamer methode voor N-verwijde- ring uit slibgistingswater. STOWA-rapport 2000-25
STOWA, 2001. Compendium rwzi-effluent als bron voor “ander” water. STOWA-rapport 2001-14 STOWA, 2002. De BABE-technologie. BABE combineert rejectiewaterbehandeling met de enting van nitrificerende organismen. STOWA-rapport 2002-42
STOWA, 2004. Rejectiewaterbehandeling geëvalueerd - SHARON, effluentkwaliteit, alternatieven en marktpotentie. STOWA-rapport 2004-20.
STOWA, 2005. Slibketenstudie. STOWA-rapport 2005-264.
STOWA, 2007. Het Actief-Slibproces - De Mogelijkheden en Grenzen. STOWA-rapport 2007-24. Timmerman, M., H.J.C van Dooren en G. Biewenga, 2005. Mestvergisting op boerderijschaal. Ani- mal Sciences Group, Lelystad. PraktijkRapport Varkens 42. http://library.wur.nl/way/bestanden/ clc/1814589.pdf
Timmerman, M., J.W. van Riel, I. Bisschops en M. van Eekert, 2009. Optimaliseren van mestvergis- ting. Animal Sciences Group, Lelystad. Rapport 243. http://edepot.wur.nl/8189
Timmerman, M. en W. H. Rulkens, 2009. Korte inventarisatie naar voorbehandeling van mest t.b.v. hogere biogasproductie. Rapport 287. WUR Livestock Research, Lelystad.
Timmerman, M. en F.E. de Buisonjé, 2010. Praktijkiniatieven Mestverwerking. Wageningen UR Live- stock Research, Lelystad. Rapport 367. http://edepot.wur.nl/138462
Van den Boom, H., 2010. Van Biogas naar €uro’s!. Studiedag: meer winst uit co-vergisting. Valther- mond.
Velthof, G. (ed.), 2009. Kunstmestvervangers onderzocht – Tussentijds rapport van het onderzoek in het kader van pilot Mineralenconcentraten. Alterra, Wageningen UR, Wageningen.
http://www.mestverwerken.wur.nl/Info/Bibliotheek/PDF/Tussenrapport_mineralenconcentraten.pdf Wiegant, W., W. van Betuw, J. Kruit, C. Uijterlinde, 2009. Duurzame deelstroombehandeling voor
BIJLAGE 1