In de adviesaanvraag vraagt de Tweede Kamer om een verkenning naar hetgeen zich op het vlak van multicultureel bouwen afspeelt alsmede om een nadere inkadering van het concept. Voorts vraagt de Kamer om advies over de inpassing van multicultureel bouwen in het woonbeleid en vraagt de Kamer in te gaan op het verband tussen multi-cultureel bouwen en integratie.
In het bijgaande onderzoeksrapport “Multicultureel bouwen” is de gevraagde ver-kenning te vinden. In het advies is op de andere vragen ingegaan. In de onderstaande pun-ten 1 tot en met 4 komen de inkadering van het concept en de vraag naar het verband met de integratie aan de orde. De relatie met het woonbeleid wordt in punt 5 aangegeven.
1. Visie op multicultureel bouwen
De raad ziet multicultureel bouwen als het tot uiting laten komen van de cultu-rele diversiteit in de gebouwde omgeving. Dit kan en moet zowel betrekking hebben op functionaliteit als op identiteit. Het is niet alleen gericht op allochtone groepen, maar op alle groepen van de samenleving. De raad denkt niet dat door een beleid van multicultu-reel bouwen de integratie van allochtonen wordt bemoeilijkt. Evenmin mag worden ver-wacht dat met multicultureel bouwen de integratie rechtstreeks wordt bevorderd. Er is behoefte aan een ontspannen kijk op multicultureel bouwen, zonder een zware hypo-theek van sociale integratie.
2. Inhoud van multicultureel bouwen
Multicultureel bouwen heeft een groot speelveld nodig. Het moet niet worden beperkt tot het bouwen, tot de woning en tot de functionele kant. Er is behoefte aan een verruiming van het bouwen tot het wonen (dus ook aandacht voor verdelen en beheren), van de woning tot het gehele woonmilieu (dus ook aandacht voor openbare ruimte en voorzieningen) en van de functionele kant naar de kant van expressie en identiteit.
3. Vraag naar multicultureel bouwen
Er is zeker behoefte bij diverse groeperingen, onder wie allochtone groepen, om meer uitdrukking te geven aan de culturele oriëntatie in het wonen. Deze behoefte is niet bij alle groepen even sterk ontwikkeld en staat ook niet steeds voorop. Woonwensen van allochtonen en autochtonen moeten worden beschouwd tegen de achtergrond van de huidige woonsituatie. Deze wordt bij veel allochtonen gekenmerkt door krapte en bij gevolg is de vraag vooral gericht op meer ruimte in en om de woning. De raad verwacht een grotere diversiteit in de woningvraag van allochtonen en daarmee zal ook de behoefte aan culturele expressie in het wonen bij allochtonen toenemen als aan de meer
Smak en v erschillen: m ulticultureel bouw en en w onen
40
basale woonbehoeften tegemoet is gekomen. Er mag daarom ook in de toekomst gere-kend worden op een blijvende vraag.
4. Weerstanden bij multicultureel bouwen
In de initiatieven van multicultureel bouwen zijn stimuli en weerstanden te her-kennen. In het advies en in het onderzoek zijn er diverse genoemd:
¬ participatie: taal, kennis en vaardigheden schieten tekort. Er is behoefte aan nieuwe vormen van participatie;
¬ proces: hogere kosten doordat het afwijkt van de standaard; ¬ reserves bij aanbieders in verband met exploitatieperspectief;
¬ onderbenutting van mogelijkheden buiten het bouwen om in de sfeer van ver-delen en beheren;
¬ generieke beleidskaders over grondprijsbeleid en/of woningbouwprogramme-ring die op gespannen voet staan met initiatieven van onder op;
¬ sterke afhankelijkheid van zaakwaarnemers.
5. Tweemaal ruimte maken
Voor de sociaal-culturele kant, kan bij het multicultureel bouwen met faciliteren en stimuleren worden volstaan. In het nationale woonbeleid kan dit element worden uit-gewerkt. De sociaal-economische dimensie, de achterstandsproblematiek, komt in het huidige woonbeleid onvoldoende aan bod. Daarom is primair aandacht voor versterking van de woningmarktpositie van allochtonen geboden.
De raad adviseert op dit vlak het huidige woonbeleid te versterken.
¬ Versterken van zeggenschap van de burger en de vraag. Ruimte voor individu-eel én collectief opdrachtgeverschap in nieuwbouw én in de herstructurering, meer ‘marktmacht’ van huishoudens met een laag inkomen, door middel van een goede regeling van huur- en koopsubsidie.
¬ Verruimen van de keuzemogelijkheden van allochtonen op de lokale en regio-nale woningmarkt. Dit kan door verbetering van de kwaliteit en de kwaliteits-differentiatie in de buurten waarop zij nu zijn aangewezen en door het bevor-deren van doorstroming naar groene woonmilieus in en buiten de stad. Hiervoor is beleid nodig inzake de (regionale) woonruimteverdeling (opheffen ruimtelijk gesegmenteerde markten) en het realiseren van betaalbaar woning-aanbod in de regio. Instrumenten als het investeringsbudget stedelijke ver-nieuwing, huursubsidie- en verkoopbeleid van huurwoningen moeten hierop worden afgestemd.
¬ Afstemmen van stedelijke vernieuwing naar product en proces, ook op de vraag van allochtonen.
41
¬ Bevorderen van de entree in de eigen woningsector door middel van een gro-tere differentiatie in eigen woningbezit naar prijs, type, gebied en eigendoms-vorm.
Daarnaast is nodig beleid te voeren om multicultureel bouwen te faciliteren en te stimuleren.
¬ Faciliteren en stimuleren van multicultureel bouwen. ¬ Ruimte maken voor bottom-up sturing.
¬ Versterken van de vraag door versterking van de participatie.
¬ Bevorderen van productinnovatie door middel van expertise-uitwisseling en kennisinfrastructuur (steunpunt multicultureel bouwen).
¬ Bevorderen van flexibiliteit en aanpasbaarheid in het woningaanbod. ¬ Terughoudendheid met generieke beleidskaders die initiatieven van onderop
Smak en v erschillen: m ulticultureel bouw en en w onen
42
43
Literatuur
Aelbers, O., Ven, H. van de, Smeets, J., Op hun plaats? Allochtonen in moeilijk
ver-huurbare woningcomplexen, Eindhoven 1994
Beerda, E., Multicultureel bouwen is eigenlijk niets nieuws In: Cobouw. - Jrg. 144, nr. 121, 26 juni 2001, p. 2
Bergvelt, D. (e.a.), Architectuur in een multiculturele samenleving; Kan het
architec-tuurbeleid bijdragen aan de integratie van minderheden in de Nederlandse samenle-ving? Amsterdam, RIGO 1994
Berlo, A. van, Anrooij, P. van e.a. (samengesteld door), Allochtone ouderen: t(e)huis
in Nederland?, Akontes Publishing, 1993.
Bolt, G., Wooncarrières van Turken en Marokkanen in ruimtelijk perspectief, Universiteit Utrecht, Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen. Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap, Utrecht, 2001
Bruggen, R.T. van, Groen wonen en allochtonen; een literatuurverkening, Alterra, Research Instituut voor de Groene Ruimte, Wageningen (2000)
CEBEON, Aanbod- en vraagfaktoren die een rol spelen bij het huisvestingsbeleid voor
etnische minderheden in stadsvernieuwingsgebieden- fase twee;de vraagzijde/ CEBEON- Amsterdam: Centrum Beleidsadviserend Onderzoek (1984) Dagevos, J., Allochtone ouderen, Sociaal Cultureel Planbureau, 2001 Dantzig, L van, Praag, C.S. van, Etnische minderheden op enkele gemeentelijke
woningmarkten - Rijswijk: Sociaal en Cultureel Planbureau 1989
Dugteren, F. van, Woonsituatie minderheden: achtergronden en ontwikkelingen
1982-1990 en vooruitzichten voor de jaren negentig, Sociaal en Cultureel Planbureau,
Rijswijk 1993
Duyvendak, J.W., De toekomst van multicultureel Nederland, Socrateslezing, 1998 Duyvendak, J.W., Veldboer, L., (red.), Meeting Point Nederland, Over
Eggens, N., Multiculturele samenleving: kleurrijke bouw? De invloed van allochtonen
op de architectuur en stedenbouw in Nederland, doctoraalscriptie
architectuurge-schiedenis, Rijksuniversiteit Groningen, 20 december 2001
Engbersen, G., Gabriëls, R. Sferen van integratie. Naar een gedifferentieerd
allochto-nenbeleid, 1995
Helleman, G., Wassenberg, F., Een allochtone woonwens In: Tijdschrift voor de volkshuisvesting, nr. 7, 2001, p. 20-25
Kempen, R. van (e.a.), Segregatie en concentratie in Nederlandse steden: Mogelijke effecten en mogelijk beleid, Assen 2000
Kempen, R. van, In de klem op de stedelijke woningmarkt? Huishoudens met een laag
inkomen in vroeg naoorlogse en vroeg 20steeeuwse wijken in Amsterdam en Rotterdam, Utrecht 1992
Kempen, R. van e.a., Sociale en culturele ontwikkelingen en ruimtelijke configuraties, 2000
Knippers, K., Zanden, W. van der, Tussen keuze en concessie. Het zoekproces van
migranten op de Rotterdamse woningmarkt, Rotterdam, RADAR/COS, 1996
Koerts, A., De woonwensen van allochtonen: de grote keuken, logeerruimte en
koffer-berging graag In: Vastgoed - Jrg. 76. nr. 7, juli/augustus 2001, p. 25-26
Koolen, N.,Semi-openbare ruimtes en hofjes: nieuwe visie op woonwensen vereist nieuwe stedenkundige aanpak In: Vitale stad - Jrg. 4, nr. 4, mei 2001,
p. 26-27
Kortram, L., Pleidooi voor multicultureel bouwen en wonen In: Cobouw - Jrg. 144, nr 199, p. 28-29 oktober 2000
Kullberg, J., Mozaïek woningmarkt stadsregio Rotterdam: deel 5. Migranten op de woningmarkt, Delft, 1995
Liempt, I. van, Verhoef, R., Ruimte voor ontmoetingen, In: Rooilijn, 2000, nr. 8, p. 389-393 Smak en v erschillen: m ulticultureel bouw en en w onen
44
45
Meijenfeldt, F.D. (e.a.), Teruggaan én blijven: denkbeelden van oudere migranten in
kaart gebracht - Amsterdam: Stichting Bevordering Maatschappelijke Participatie,
2001
Mik, G. (rapp.), Segregatie in Rotterdam, Erasmus Universiteit, Rotterdam 1990 Ministerie van VROM, Perspectief op wonen: rapportage van het
woningbehoefte-onderzoek 1998, Den Haag 2000
Nijeboer, W., Corporaties, heel veel meer meergeneratiewoningen graag: Domenica
Ghidei Biidu, projectleider Bevordering Maatschappelijke Participatie In:
Aedes-Magazine., nr. 8 18 april 2001, p. 14-17
Obdeijn, H., Mas, P. de, De Marokkaanse uitdaging: De tweede generatie in een
veranderend Nederland, 2001
Oosterman, G., Functionaliteit woonkwaliteit: een studie naar de kwaliteitseisen aan
woningen van ouderen, vrouwen, allochtonen en gehandicapten,1994
Praag, C.S. van: Allochtonen huisvesting en spreiding Rijswijk: Sociaal en Cultureel Planbureau, 1981.
Projectbureau Vernieuwing Bijlmermeer,Op blote voeten door het huis:
Een studie naar laagbouw en woonwensen van migranten in de Bijlmermeer/ architec-ten 1997
Scheffer, P., Het multiculturele drama, 2001 (dossier NRC)
Schnabel, P., De multiculturele illusie: een pleidooi voor aanpassing en assimilatie. Een essay met replieken van R. Gowricharn en I. Mok, FORUM 2000
Schouten, J., Woonwensen van Turkse jongeren in Haarlem, Delft: Publikatiebureau Faculteit der Bouwkunde Delft
Smit, V., De verdeling van woningen: een kwestie van onderhandelen, Technische Universiteit Eindhoven 1991
Sociaal en Cultureel Planbureau, Sociaal en cultureel rapport 1998, Rijswijk 1998 Stoppelenburg, P. (e.a.), Woonbehoeften van etnische minderheden in
Noord-Holland: een oriënterende studie. IVA, Tilburg, 1988
Tesser, P. (e.a.), Rapportage minderheden, concentratie en segregatie, Sociaal en Cultureel Planbureau, Rijswijk 1995
Uunk, W., Dominguez Martinez, S., Wijken in beweging: migratie in en uit
concen-tratiewijken, Instituut voor Sociologisch-Economisch Onderzoek Erasmus
Universiteit Rotterdam (ISEO), Rotterdam 2001
Veenendaal, M.S. van, Woonwensen van Allochtonen & Allochtone ouderen; een
inventariserende studie, Den Haag, Ministerie VROM, 2001
Vinke, J., Liever een compound dan een tuin op het zuiden: woonwensen van
migran-ten in de Bijlmer In: Tijdschrift voor de Volkshuisvesting -, 1997, nr 7., p. 11-13
VROM-raad, Stad en wijk: verschillen maken kwaliteit. Advies 013, Den Haag 1999 VROM-raad,Wonen, beleid en legitimiteit. Advies 014, Den Haag, 1999
VROM-raad, Betrokken burger, betrokken overheid. Advies 022, Den Haag 2000 VROM-raad, Verscheidenheid en samenhang: stedelijke ontwikkeling als meervoudige
opgave. Advies 025, Den Haag, 2001
VROM-raad, Grotestedenbeleid, voortzetten en verbouwen. Advies 030, Den Haag, 2001
Westenberg, J., Een enclave voor oud-landgenoten: woongroepwinkel laat allochtone
ouderen bij elkaar wonen In: Zorg + welzijn., 2001, nr. 7, p. 22-24
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), Allochtonenbeleid, 1989 Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), Nederland als
immi-gratiesamenleving, rapporten aan de regering, adviesnr 60, Den Haag 2001
Smak en v erschillen: m ulticultureel bouw en en w onen
46
47
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), Perspectief op integratie.
Over de sociaal-culturele en structurele integratie van etnische minderheden in Nederland, J. Dagevos, 2001
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), Werkdocument W123
oude en nieuwe allochtonen in Nederland. Een demografisch profiel. (Helga A.G. de
Valk, Ingrid Esveldt, Kène Henkens en Aart C. Liefbroer)
Wouden, R. van de, Verkeerd verbonden, de openbare ruimte, de netwerkstad en de
naoorlogse wijk, in Stadslab - over stedelijke vernieuwing en herstructurering,
Smak en v erschillen: m ulticultureel bouw en en w onen
48
B i j l ag e 1Smak en v erschillen: m ulticultureel bouw en en w onen Rappor
t OBT bij advies
51
B i j l ag e 2 : O n d e r z o e k s r a p p o r t “ M u l t i c u l t u r e e l b o u w e n ” ( OT B , 2 0 0 1 )