Ondanks dat het huidige tijdperk wordt gemarkeerd door steeds meer verspreiding van informatie in de digitale omgeving plaatsvindt bestaat er een discrepantie tussen de toepassing van de uitputtingsregel binnen het auteursrecht in de online- en offlinewereld. De verspreiding van een fysiek exemplaar is onderhavig aan deze regel, in tegenstelling tot de verspreiding van een eBook in de digitale omgeving. De vraag die hier centraal heeft gestaan luidde: kan de uitputtingsregel, zoals deze momenteel is neergelegd in de
Auteursrechtrichtlijn, worden toegepast op digitale werken zoals eBooks, waardoor de discrepantie tussen het auteursrecht in de offline- en onlinewereld wordt weggenomen.
De eerste stappen voor digitale uitputting lijken te zijn gezet door het Hof van Justitie in
UsedSoft met betrekking tot Software. Het Hof van Justitie heeft dit oordeel reeds in 2012
gegeven. Het Hof van Justitie is zelf het antwoord op de vraag: ‘is de uitputtingsregel tevens op andere auteursrechtelijke werken van toepassing’, schuldig gebleven.133
Als gevolg van de uitspraak is veel onduidelijkheid ontstaan en zijn veel vragen gerezen met betrekking tot de reikwijdte van het UsedSoft arrest en de invloed van dit arrest op de verspreiding van andere digitale werken die thans nog spelen. Er is dan ook veel om te doen geweest, zowel in de literatuur als in de rechtspraak. Bovendien is op gebleken dat er binnen de rechtspraak tussen verschillende lidstaten onenigheid op dit gebied bestaat. Zo oordeelde de Duitse rechtbank stellig dat uitputting van eBooks niet mogelijk is, terwijl het Hof te Amsterdam oordeelde dat dit wel degelijk tot de mogelijkheden behoorde.
Ondanks ruime interpretatie van het begrip ‘eerste verkoop’, waardoor een handeling die normaliter als mededeling aan het publiek zou worden aangemerkt, nu mogelijk zou kunnen transformeren in een distributiehandeling en de beweerde functionele gelijkwaardigheid van materiele en immateriële exemplaren, lijkt de uitspraak niet één-op-één toepasbaar op de verspreiding van eBooks in de digitale omgeving. Het struikelblok zit hem in de verschillen tussen de Softwarerichtlijn en de Auteursrechtrichtlijn. Waar het in de Softwarerichtlijn
48 mogelijk is een kopie te maken van een exemplaar, zonder de toestemming van de auteursrechthebbende, wanneer dit noodzakelijk is voor het gebruik ervan, is dit niet mogelijk onder de Auteursrechtrichtlijn. Het maken van een dergelijke kopie is echter noodzakelijk voor de doorverkoop van een eBook.
Naast deze puur juridische redenatie op grond van het juridische kader, zijn er ook andere argumenten voor en tegen de toepassing van de uitputtingsregel op de verspreiding van eBooks. Zo zou de balans, die schuilt achter de ratio van de uitputtingsregel, hersteld worden. Daarnaast heeft een tweedehandsmarkt, die zou ontstaan als gevolg van de toepassing van de regel maatschappelijk nut, wat redelijk is, aangezien deze markt ook bestaat voor analoge boeken. Desondanks is de kans groot dat illegale handel ontstaat, zoals reeds is gebleken. Dit is een argument wat keer en keer lijkt terug te komen ter verdediging van het uitsluiten van de toepassing van de uitputtingsregel op de verspreiding van eBooks.
Het antwoord op de vraag die hier centraal heeft gestaan is derhalve dat binnen het huidige wettelijke kader het in beginsel niet mogelijk lijkt de redenering van het Hof van Justitie in
UsedSoft één-op-één toe te passen binnen de Auteursrechtrichtlijn, waardoor de
uitputtingsregel op de verspreiding van eBooks van toepassing zou zijn.
Desondanks blijft er veel rechtsonzekerheid bestaan, die al sinds de uitspraak heerst. Wat deze onzekerheid zou kunnen wegnemen is verduidelijking van de Europese Wetgever. In 2014 kwam het voorlopige draft impact assessment van de Europese Commissie met betrekking tot de modernisering van het Europese auteursrecht uit.134 Hier was zij terughoudend over de toepassing van de uitputtingsregel op andere auteursrechtelijke werken als gevolg van UsedSoft. Het valt nog maar af te bezien hoe voorkomen wordt dat een verkoper het werk blijft behouden en gebruiken na de verkoop. Effectieve en adequate technische beschermingsmaatregelen, zoals forward-and-delete systemen zijn nog onvoldoende ontwikkeld en worden niet geaccepteerd door gebruikers.135 Ook adresseert zij
134 Europese Commissie, draft Impact Assessment (IA) on the modernisation of the EU copyright acquis, 2014. 135
Europese Commissie, draft Impact Assessment (IA) on the modernisation of the EU copyright acquis, 2014, p. 21.
49 hier het feit dat digitale producten op een tweedehandsmarkt niet verslijten en in perfecte staat blijven. In december 2015 publiceerde de Europese Commissie haar plannen met betrekking tot de hervormingen van het Auteursrecht in het licht van de 'Digital Market Strategy'.136 Helaas heeft de Commissie geen gebruik gemaakt van de kans om duidelijkheid te scheppen.
Het Hof van Justitie is ook de aangewezen instantie om duidelijkheid te scheppen over de interpretatie van het UsedSoft arrest. Het Hof lijkt bereid de uitputtingsregel uit te breiden naar de digitale omgeving. De uitspraak van het Hof in UsedSoft kan worden aangemerkt als een vorm van rechtelijk activisme. Het lijkt dan ook dat het Hof bereid is om verder te gaan dan het strikte woord van de wet - zij het internationale of Europese - en redeneringen introduceert om zo de resultaten, die zij als rechtvaardig en gerechtvaardigd ziet, te bereiken137. Het behoort dus zeker tot de mogelijkheden dat zij deze lijn doorzet naar andere auteursrechtelijke werken. Desalniettemin heeft het Hof de reikwijdte van UsedSoft reeds beperkt in Nintendo.
Het is wachten op prejudiciële vragen met betrekking tot dit onderwerp. Mogelijk volgen deze uit de bodemprocedure van NUV tegen Tomkabinet waarvan de uitspraak nog op zich laat wachten.
Indien het Hof van Justitie besluit dat de uitputtingsregel van toepassing is op eBooks, betekent dit dat de ratio van de uitputtingsregel en de balans die zij creëert meer in evenwicht is; dat er een tweedehands markt kan ontstaan; dat er mogelijk minder verschuiving van de markt plaats vindt en dat de Auteursrechtrichtlijn meer technologie neutraal wordt geïnterpreteerd. Dit oordeel zou echter enorme gevolgen hebben voor de huidige Auteursrechtrichtlijn. Indien het auteursrecht op andere zaken dan computerprogramma’s uitgeput kan raken zou dit een grote verandering betekenen voor het auteursrecht in de digitale samenleving.138 Bovendien lijkt het Hof van Justitie, gezien haar uitspraak in
136 European Commission, Communication from the Commission to the European parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions - Towards a modern, more European copyright framework, 9 December 2015, COM(2015) 626 Final.
137
Linklater 2014. p. 27. 138 Egeler 2013. p. 133.
50
Nintendo terughoudender te zijn. Het is derhalve niet op voorhand te voorspellen wat haar
51
8. BIBLIOGRAFIE
8.1. Literatuur
Batchelor & Montani, 2015
B. Batchelor & L. Montani, 'Exhaustion, essential subject matter and other CJEU judicial tools to update copyright for an online economy', Journal of Intellectual Property Law &
Practice (10) 2015-8, p. 591-600.
Caso & Giovanella, 2014
R. Caso & F. Giovanella, Balancing Copyright Law in the Digital Age: Comparative
Perspectives. Springer 2014.
During, 2014
W.G.L. During, 'Rekken en Strekken met de UsedSoft-formule', Tijdschrift voor Auteurs-,
Media-, & Informatierecht (1) 2014, p. 2-10.
Egeler, 2013
M. Egeler, 'Uitputting in de digitale omgeving', Tijdschrift voor Internetrecht (5) 2013-6, p. 130-134.
Hargreaves & Hugenholtz, 2013
I. Hargreaves & B. Hugenholtz, 'Copyright reform for growth and jobs: modernising the European copyright framework', 2013
Linklater, 2013
E. Linklater, 'E-books distinguished from software, not exhausted', Journal of Intellectual
Property Law & Practice (8) 2013-9, p. 685-686.
Linklater, 2014
E. Linklater, 'UsedSoft and the Big Bang Theory: Is the e-Exhaustion Meteor about to
Strike?', Journal of Intellectual Property, Information Technology, and Electronic Commerce
52 Rauer & Ettig, 2015
N. Rauer & D. Ettig, 'Can e-books and other digital works be resold?', Journal of Intellectual
Property Law & Practice (10) 2015-9, p. 713-716.
Rosati, 2015
E. Rosati, 'Online copyright exhaustion in a post-Allposters world', Journal of Intellectual
Property Law & Practice 2015, p. 673-681.
Schrijvers, 2015
M.G. Schrijvers, 'De online doorverkoop van e-books: een uitputtingsslag?', Intellectuele
Eigendom en Reclamerecht (2) 2015-11, p. 90-99.
Schulze, 2014
E.F. Schulze, 'Resale of digital content such as music, films or eBooks under European Law',
European Intellectual Property Law Review (36) 2014-1, p. 9-13.
Senftleben, 2013
M. Senftleben, 'Het eerste schaap over de dam–Over het UsedSoft/Oracle-arrest van het HvJ EU en de verdere ontwikkeling van de uitputtingsleer in de digitale omgeving', Tijdschrift
voor Auteurs-, Media- & Informatierecht (2) 2013, p. 56-60.
Speyart, 2015
H. Speyart, 'Volghende het vrije verkeer van goederen: uitputting bij online ter beschikking gestelde werkexemplaren', Gielen, Ch Een goed begrip, Wolters Kluwer 2015, p. 261-315. Stamatoudi & Torremans, 2014
I. Stamatoudi & P. Torremans, EU Copyright Law. Edward Elgar 2014. Struik, 2014
H. Struik, 'Past de USedSoft-constructie ook in de Auteursrechtrichtlijn?', Tijdschrift voor
Auteurs-, Media-, & Informatierecht (2) 2014, p. 47-52.
Synodinou, 2013
T.E. Synodinou, 'E-books, a new page in the history of copyright law?', European Intellectual
53 Synodinou, 2012
T. Synodinou, 'The principle of technological neutrality in European copyright law: myth or reality?', European Intellectual Property Review (34) 2012-9, p. 618-627.
Targosz, 2010
T. Targosz, 'Exhaustion in digital products and the 'accidental' impact on the balance of interests in copyright law' in: L. Bently, U. Suthersanen & P. Torremans (red.), Global
copyright: three hundred years since the Statute of Anne, from 1709 to cyberspace. Edward
Elgar Publishing 2010, p. 337-353. Van Dam & Weij, 2015
C. Van Dam & M. Weij, 'Opinie; De strijd om de digitale lezer', Tijdschrift voor Internetrecht (5) 2015-6, p. 196-202.
Visser, 2013
D. Visser, 'Openbaar maken met ketchup', Tijdschrift voor Auteurs-, Media-, &
Informatierecht (1) 2013, p. 41-51.
Walter, 2010
M. Walter, European copyright law: A commentary. Oxford University Press 2010. Wiebe, 2009
A. Wiebe, 'The principle of exhaustion in European copyright law and the distinction between digital goods and digital services', GRUR International: Gewerblicher Rechtsschutz und
Urheberrecht Internationaler Teil (58) 2009-2, p. 114-118.
Wiebe, 2010
A. Wiebe, 'The economic perspective: exhaustion in the digital age' in: L. Bently, U.
Suthersanen & P. Torremans (red.), Global copyright: three hundred years since the Statute
of Anne, from 1709 to cyberspace. Edward Elgar Publishing 2010, p. 321-336. 8.2. Rapporten
Europese Commissie, Groenboek. Het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, COM(95) 382 def.
54 Europese Commissie, Follow-up to the Green Paper on copyright and related rights in the information society, COM (96) 586 def.
SEO Economisch Onderzoek & IViR: online uitlenen van e-books door bibliotheken. Verkenning juridische mogelijkheden en economische effecten, november 2012, Amsterdam.
Europese Commissie, draft Impact Assessment (IA) on the modernisation of the EU copyright
acquis, 2014. http://statewatch.org/news/2014/may/eu-draft-impact-assessment-copyright-
acquis.pdf
Verslag over de tenuitvoerlegging van Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij van 24 juni 2015 (2014/2256(INI)).
European Commission, Communication from the Commission to the European parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions - Towards a modern, more European copyright framework, 9 December 2015, COM(2015) 626 Final.
8.3. Jurisprudentie 8.3.1. Nationaal 8.3.1.1. Nederlands
Hoge Raad 27 april 2012, ECLI:NL:HR:2012:BV1301, NJ 2012, 293 (De Beeldbrigade /
Hulskamp)
Rechtbank Amsterdam, 21 juli 2014, ECLI:NL:RBAMS:2014:4360 (NUV e.a. / Tom
Kabinet).
Hof Amsterdam, 20 januari 2015, ECLI:NL:GHAMS:2015:66, IER 2015/13, m.nt. J.G. van Olst (NUV e.a. / Tom Kabinet).
8.3.1.2. Duitsland
55
8.3.2. Europees
Hof van Justitie van de Europese Gemeenschap 19 maart 1980, zaak 62/79, ECR [1980] 881, NJ 1981, 531 (Coditel/Ciné Vog Film)
Hof van Justitie van de Europese Unie, 7 december 2006, zaak C-306/05, ECR I-11519 (Sociedad General de Autores y Editores de España (SGAE) tegen Rafael Hoteles SA.).
Hof van Justitie van de Europese Unie, 17 april 2008, zaak C-456/06 (Peek & Cloppenburg).
Hof van Justitie van de Europese Unie 16 juli 2009, zaak C-05/08, ECR I-06569, (Infopaq
International A/S v Danske Dagblades Forening).
Hof van Justitie van de Europese Unie 3 juli 2012, zaak C-128/11, NJ 2013/118 m.nt. P.B. Hugenholtz (UsedSoft GmbH tegen Oracle International Corp).
Hof van Justitie van de Europese Unie 3 juli 2012, zaak C-128/11, Conclusie Advocaat Generaal Bot, (UsedSoft GmbH tegen Oracle International Corp).
Hof van Justitie van de Europese Unie 27 april 2013, zaak C-607/11, NJ 2013/444 m.nt. J.M.B. Seignette (ITV Broadcasting and others).
Hof van Justitie van de Europese Unie 23 januari 2014, C-355/12, AMI 2014/2, m.nt. Koelman (Nintendo/PC Box).
8.4. Regelgeving
Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de Informatiemaatschappij, OJ L 167, 22 juni 2001, p. 10–19.
Richtlijn 2009/24/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2009 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma's, OJ L 111, 5 mei 2009, p. 16-22.