7.1 inleidinG
Het doel van dit onderzoek is in hoofdstuk 1 als volgt gedefinieerd:
Het doel van dit pilotonderzoek is het onderzoeken of er gezondheidsrisico’s aanwezig zijn bij stedelijk water. De resultaten van dit onderzoek leveren aanwijzingen op over locaties waar mogelijk gezondheidsrisico’s aanwezig zijn en welke oorzaken hieraan ten grondslag liggen. Hiermee wordt een aanzet gegeven om in breder verband het gehele watersysteem(/keten) in de stad te toetsen op risico’s voor de volksgezondheid en vervolgens maatregelen te formu-leren om de gezondheidsrisico’s te beperken zonder dat de waterbeleving in de stad wordt aangetast. Ook kan met behulp van dit onderzoek mogelijke gezondheidsrisico’s van nieuwe ‘water in de stad’ projecten worden ingeschat.
In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de vragen die in deze doelstelling naar voren komen. Paragraaf 7.2 gaat in op locaties waar gezondheidsrisico’s zijn door de aanwezigheid van stedelijk water. In deze paragraaf worden ook de oorzaken van deze risico’s benoemd. Paragraaf 7.3 formuleert maatregelen om deze gezondheidsrisico’s te beheersen en zo moge-lijk te verkleinen. Vervolgens wordt in paragraaf 7.4 de overall conclusie getrokken en worden aanbevelingen gedaan.
7.2 GezOndheidSriSiCO’S vAn STedelijk WATer
Uit het onderzoek blijkt dat er significante gezondheidsrisico’s kunnen optreden indien men-sen worden blootgesteld aan stedelijk water. Een samenvatting van de gezondheidsrisico’s is gegeven in Tabel 7-1.
TAbel 7-1 SAmenvATTinG vAn GezOndheidSriSiCO’S
38
STOWA 2009-25 Volksgezondheid en water in het stedelijk gebied
7.3 AlGemene mAATreGelen Ter beperkinG vAn GezOndheidSriSiCO’S
Gezondheidsrisico’s kunnen verlaagd worden door het gevaar (i.e. verontreinigingsbron-nen) weg te nemen of door de blootstelling te verlagen. Er zijn verschillende maatregelen die gezondheidsrisico’s kunnen beperken/voorkomen. Deze maatregelen zijn niet onderzocht in dit onderzoek, maar worden gegeven op basis van expert judgement.
Met behulp van verdergaand/aanvullend onderzoek zullen richtlijnen ontwikkeld kunnen worden hoe om te gaan met ‘water in de stad’. De volgende algemene maatregelen worden vooralsnog aanbevolen om gezondheidsrisico’s te beheren en te beheersen:
• Bewustwording vergroten;
Maak mensen bewust van de werking en risico’s van het watersysteem in hun omgeving. Op deze manier kan voorkomen worden dat mensen zichzelf in grotere mate dan nodig blootstellen. Ook worden mensen op deze manier betrokken bij het onderhoud van het systeem.
• Beheer en onderhoud;
Door goed beheer en onderhoud kan voorkomen worden dat ‘water in de stad’ locaties verontreinigd worden.
• Voederverbod voor eenden nabij een zwemplek;
Hierdoor wordt vermeden dat eenden de zwemplek fecaal verontreinigen. • Geen overstorten nabij zwemplekken of fonteinen;
Uit dit onderzoek blijkt dat de fecale verontreiniging van hemelwateruitlaten zeer hoog kan zijn. Daarom dient vermeden te worden dat hemelwateruitlaten en gemengde overstorten bij een zwemwaterplek of fontein worden geplaatst.
• Creëer doorstroming;
Stilstaand water kan een broedplaats vormen voor micro-organismen en ander onge-dierte. Tegelijkertijd is dit water een aantrekkelijke speelplaats voor kinderen.
• Voorkom foute aansluitingen;
Foute aansluitingen (droog-weer-afvoer op regenwaterriool) kunnen een bron zijn van fecale verontreiniging en kan de microbiologische waterkwaliteit negatief beïnvloeden. • Voer een streng hondenpoepbeleid;
Mensen zijn zich vaak niet bewust dat hun huisdier een risico kan vormen voor de gezondheid van anderen. Hondenpoep kan de microbiologische kwaliteit van afstromend regenwater negatief beïnvloeden. Daarom dient een streng hondenpoepbeleid gevoerd te worden, bijvoorbeeld door een uitlaatverbod voor honden nabij een zwemplek of bedrie-gertjes
Naast deze algemene maatregelen dient per locatie onderzoek uitgevoerd te worden welke andere maatregelen de fecale verontreiniging van water kunnen voorkomen.
7.4 OverAll COnCluSie en AAnbevelinG
Uit deze gezondheidsrisicoanalyse blijkt dat er risico op maag- en darmklachten aanwezig is bij het huidige gebruik (of de aanwezigheid) van stedelijk water. Voor de onderzochte locaties is dit risico vooral aanwezig bij wadi’s/infiltratievelden en op plaatsen waar gespeeld wordt met water.
Op basis van deze resultaten wordt aanbevolen om zorgvuldig om te gaan met het huidige en toekomstige gebruik van water in de stad. Water maakt de leefomgeving aantrekkelijker, hier-aan is echter ook een keerzijde verbonden. Dit onderzoek toont hier-aan dat stedelijk water een
STOWA 2009-25 Volksgezondheid en water in het stedelijk gebied
bron kan zijn van ziekteverwekkers die maagdarmstoornissen veroorzaken. In dit onderzoek is alleen gefocust op maag-darmstoornissen, andere gezondheidsrisico’s, zoals vergiftigingen en de ziekte van Weil, zijn in dit onderzoek niet meegenomen.
Dit pilotonderzoek is gebaseerd op een zeer kleine set aan meetdata en geeft slechts indicaties van locaties en bronnen waar gezondheidsrisico’s voor maagdarmstoornissen aanwezig zijn. In dit onderzoek zijn gevaren geïdentificeerd en gekarakteriseerd en is een poging gedaan om de blootstelling te evalueren en het risico te karakteriseren (Zie figuur 1-1).
Het wordt aanbevolen om verdergaand/aanvullend onderzoek uit te voeren naar de gezond-heidsrisico’s van deze en andere ‘water in de stad’-locaties en naar de andere gezondheids-risico’s dan de hier onderzochte maagdarmstoornissen. In vervolg onderzoek dienen onder andere de volgende vragen aan de orde te komen.
Betreffende de potentiële gevaren:
• Wanneer en hoe vaak zijn locaties fecaal verontreinigd? • Wat is de oorzaak van de fecale verontreiniging?
• Hoe lang duurt het voordat een verontreiniging is afgebroken? • Welke ziekteverwekkers zijn aanwezig in het water?
• Zijn E.coli en intestinale enterococcen goede parameters om de fecale verontreiniging van ‘water in de stad’-locaties te meten?
• Aan welke ontwerp- en onderhoudsrichtlijnen moet een locatie voldoen om fecale veron-treiniging te beperken?
Betreffende de blootstelling:
• Wanneer en hoe vaak wordt men blootgesteld? • Hoeveel water krijgt men binnen via inslikken?
• Wat is de blootstelling via inademen, via de huid en via vectoren? • Als men wordt blootgesteld, wordt men dan ook ziek?
Betreffende de risicoanalyse:
• Wat is de beste manier om een gezondheidsrisicoanalyse voor een ‘water in de stad’- locatie uit te voeren?
• Hoe verhoudt het risico op gezondheidsklachten zich tot andere risico’s? • Wat is het gezondheidsrisico voor andere ziektes dan maagdarmstoornissen?
Betreffende de maatregelen:
40
STOWA 2009-25 Volksgezondheid en water in het stedelijk gebied
literatUUr
asperen i.a. van, Medema g.j., borgdorff M.w., sprenger M.j.w., havelaar a.h., 1998
Risk of gastroenteritis among triathletes in relation to faecal pollution of fresh waters. international
journal of epidemiology 1998;27: 309-315.
Fleisher j.M., kay d., wyer M.d., salmon r.l., jones F., 1996
Non-enteric illnesses associated with bather exposure to marine waters contaminated with domestic sewage: the results of a series of four intervention follow-up studies. american journal of Public
health 1996; 86: 1228-1234. grontmij, sterk consulting, 2009
Kosten en baten van hemelwaterbeleid in Beverwijk, een pilot voor de werkwijzer. in opdracht van
VroM en gemeente beverwijk
hoebe c. j.P.a. , Vennema h., de roda husman a.M. duynhoven y.t.h.P., 2002
Een unieke watergerelateerde Norwalk-outbreak, infectieziektenbulletin 2002 jaargang 13, nr 11
Medema g.j., brouwer a., graaf M.de, 1999
Microbiologische veiligheid van huishoudwater. Voor toepassing van toilet, wassen kleding en buitenkraan. kiwa rapport isbn 90-74741-75-4
kay d., Fleisher j.M., salmon r.l., jones F., wyer M.d.godfree a.F. zelenauch-jacquotte z., shore r., 1994
Predicting the likelihood of gastroenteritis from sea bathing; results from a randomized exposure.
lancet; 344: 905-909. sterk g., 2008
Microbial risk assessment for pluvial urban flooding, Master thesis delft University of technology
steyn, M., jagals P. genthe b., 2004
Assessment of microbial infection risks posed by ingestion of water during domestic water use and full-contact recreation in a mid-southern African region. water science technology 50(1), p 301-308.
westrell t., schonning c., stenstrom t.a., ashbolt n.j., 2004
Quantitative microbial risk assessment and HACCP for management of pathogens in wastewater and sewage sludge treatment and reuse. water science and technology 50(2), p23-30.
wiedenmann a., krüger P., gommel s., hirlinger M., eissler M., Paul a., jüngst k., brockmann s., dietz k., lópez-Pila j., szwezyk r., botzenhart k., 2002
A randomized epidemiological study on health risks from bathing in German fresh water bathing sites.
STOWA 2009-25 Volksgezondheid en water in het stedelijk gebied
bijlAGe 1