De Rekenkamer is aan de hand van vijf casussen nagegaan of toezicht en handhaving op een juiste manier zijn uitgevoerd. Deze casussen zijn weergegeven in Tabel 4.2.
Tabel 4.2 Casussen Toezicht en Handhaving
Bedrijf(sonderdeel) Toezicht en Handhaving op
1. Harsco Stofemissie bij kiepen van slak en overige handelingen 2. Oxystaalfabriek Tata Steel Bodembedreiging door opslag van schrot
3. Oxystaalfabriek Tata Steel Geluid door handelingen bij opslag van schrot 4. Sinterfabriek Tata Steel Stofemissie bij sinterkoelers
5. Kooksfabrieken Tata Steel Ontstaan van ongare kooks
Casus 1. Stofemissie Harsco
Na het veranderen van de werkwijze bij het kiepen van ROZA-slak (zie Paragraaf 4.1) ontstonden er vanaf december 2016 bij het kiepen van slak stofexplosies waarbij grafiet vrijkwam.150
Kader 4.3 Grafiet in ROZA-slak
In ROZA-slak zitten grafietdeeltjes. Grafiet is een vorm van koolstof, wat nodig is bij het maken van staal. Zoals aangegeven in Paragraaf 4.1, wordt de ROZA-slak vanuit de Oxystaalfabriek in slakpannen naar Harsco getransporteerd. Daar wordt de ROZA-slak verder verwerkt. Op het moment dat de slakpannen worden gekiept, is de slak nog vloeibaar en niet om het grafiet heen gestold. Bij het leegkiepen van de slakpan komt warmte vrij.
Als de warme lucht opstijgt, kunnen losse grafietdeeltjes meekomen. Als de wind vat krijgt op de warme lucht met grafietdeeltjes, dan kan deze neerslaan in de omgeving.151
De OD NZKG heeft veel klachten over de uitstoot van stof met grafiet ontvangen van omwonenden, voornamelijk uit Wijk aan Zee. In de media is gesproken over ‘grafietregens’. Met deze stofexplosies wordt het voorschrift in de vergunning van Harsco, dat er onder andere bij het kiepen van slakken vanaf twee meter van de opslag geen visueel waarneembare stofemissie mag plaatsvinden, overtreden. Op 19 oktober 2018 is aan Harsco een last
148 OD NZKG (2017), Last onder dwangsom niet-gescheiden schroot, 17 oktober 2017
149 OD NZKG (2019), Besluit op aanvraag omgevingsvergunning, 8 maart 2019 & Tata Steel (2018), Tekstbijlage bij vergunningaanvraag 1 mei 2018, 30 april 2018
150 Vóór 2016 was er incidenteel ook sprake van stofemissies bij Harsco, zie bijvoorbeeld persberichten op de website van Tata Steel op 30 november 2011, 25 september 2014 en 11 december 2014. Het startpunt van het onderzoeken van deze casus is 2016, het moment waarop Harsco de werkwijze bij het kiepen van ROZA-slak had veranderd.
151 Tata Steel (2018), Factsheet grafiethinder – oorzaak en maatregelen, november 2018
82
onder dwangsom opgelegd voor het ontstaan van stofemissie bij het kiepen van slak.152 De Rekenkamer is in deze casus nagegaan hoe het proces van toezicht en handhaving is verlopen bij de stofemissies bij Harsco.
Figuur 4.6 ROZA-slak (bron: Tata Steel)
Casus 2. Bodembedreiging door opslag van schroot (Oxystaalfabriek)
In Paragraaf 4.1 is toegelicht dat er schroot nodig is bij de productie van staal in de Oxystaalfabriek. Het schroot wordt op het terrein van Tata Steel opgeslagen op verschillende plekken. In 2017 bleek tijdens inspecties van de OD NZKG bij schrotopslag Velserkom en Schrotopslag 2 dat het schroot mogelijk bodembedreigende stoffen bevatte. Ook bleek dat schrotopslag Velserkom niet voldoende was ingericht voor de opslag van dergelijke bodembedreigende stoffen.153 Tata Steel geeft aan dat zij er altijd van uit is gegaan dat het schroot schoon was, waardoor zij voor de opslag van schroot geen bodembeschermende voorziening en maatregelen noodzakelijk achtte.154
Op 20 oktober 2017 heeft de OD NZKG een last onder dwangsom opgelegd aan Tata Steel.155 Tata Steel geeft aan dat de huidige opslagvoorzieningen op Velserkom, Schrotopslag 2 en Schrotopslag 1 niet meer toereikend zijn voor de opslag van schrot, door het ontbreken van adequate bodembeschermende voorzieningen. Daarom wil Tata Steel de situatie oplossen door de opslag van het schroot te verplaatsen naar een nieuw te realiseren schrotopslag. Dit betreft Schrotopslag 3, waarvoor Tata Steel op 1 mei 2018 een vergunningaanvraag heeft ingediend (zie Paragraaf 4.1). In deze casus is de Rekenkamer nagegaan hoe het proces van toezicht en handhaving is verlopen met betrekking tot de bodembedreiging door de opslag van schroot voor zowel de reeds bestaande als de nieuwe Schrotopslag 3.
Casus 3. Geluid door handelingen bij opslag van schroot (Oxystaalfabriek)
Tata Steel heeft Schrotopslag 3 in september 2019 in gebruik genomen. Sinds de opening is er een groot aantal geluidsklachten binnengekomen bij de OD NZKG.156 De aan- en afvoer van schroot bij Schrotopslag 3 vindt
152 OD NZKG (2018), Last onder dwangsom stofemissie, 19 oktober 2018 & OD NZKG (2019), Handhavingsstrategie Harsco, 1 juli 2019
153 OD NZKG (2017), Last onder dwangsom niet-gescheiden schroot, 17 oktober 2017
154 Tata Steel (2018), Tekstbijlage bij vergunningaanvraag 1 mei 2018, 30 april 2018
155 OD NZKG (2017), Last onder dwangsom niet-gescheiden schroot, 17 oktober 2017
156 OD NZKG, Overzicht klachten omwonenden 1-10-2018 tot 31-03-2020, d.d. 11 november 2019 en 9 april 2020 & OD NZKG, interview, 25 februari 2020
plaats per vrachtwagen. Voor het laden en lossen van de vrachtwagens en het verplaatsen en sorteren van schroot zijn grijpers, kranen en machines aanwezig.157 De geluidsklachten hebben betrekking op vallend schroot.
De toename van de hoeveelheid klachten was voor de OD NZKG aanleiding om in het najaar van 2019 extra toezicht te houden.158 In deze casus is de Rekenkamer nagegaan hoe dit proces van toezicht is verlopen.
Casus 4. Stofemissie bij sinterkoelers (Sinterfabriek)
De sinterfabriek van Tata Steel maakt van ijzererts zogenaamde sinter. Sinter wordt in de hoogovens gebruikt voor de productie van ruwijzer. Een stap in het productieproces van sinter is het met lucht koelen van de sinter in de sinterkoelers. De sinterfabriek beschikt over drie sinterkoelers. Een sinterkoeler is een carrousel, die bestaat uit achttien koelerkamers (zie Figuur 4.7). Gebroken sinter wordt in één van de koelerkamers gestort en zodra deze kamer vol is, verdraait de koeler één kamer. Als de koeler éénmaal rond is geweest, wordt de koelerkamer geleegd via de klep onder de kamer. De sinter valt in een trog en wordt via zogeheten schudgoten en een transportband naar de zeverij getransporteerd.
Figuur 4.7 Een sinterkoeler (bron: Tata Steel)
Bij het ronddraaien van de sinter, is de sinter deels overdekt en deels niet overdekt (zie Figuur 4.8). Door middel van een ventilator wordt koellucht door de koelerkamers geblazen. Deze lucht warmt daardoor op en bevat dan tevens stof. Een deel van deze lucht (dat stof bevat) gaat naar een ketel voor een ander productieproces. Voordat deze lucht naar de ketel gaat, wordt deze gefilterd.159 Een ander deel van deze lucht (dat stof bevat) gaat naar buiten via de koudeklep en via een diffuse bron.160 Deze lucht wordt niet gefilterd. Na een melding van Tata Steel in april 2019 is gebleken dat de uitstoot van stof (en daarmee aan deze stof gebonden zware metalen, waaronder lood) bij de sinterkoelers hoger is dan waar altijd van uit is gegaan en in de vergunning is opgenomen. Uit onderzoek bleek dat er 1.5 tot 2 keer zoveel stof vrijkomt dan de in de vergunning opgenomen 1 kilogram per uur.
157 Tata Steel (2018), Tekstbijlage bij vergunningaanvraag 1 mei 2018, 30 april 2018
158 OD NZKG, interview, 25 februari 2020 & OD NZKG, reactie feitelijk wederhoor, 24 november 2020
159 Provincie Noord-Holland (2019), Brief GS aan PS, Sinterkoelers Tata Steel, 5 december 2019 & OD NZKG (2020), Besluit op aanvraag omgevingsvergunning – Plaatsen en in gebruik nemen van een nieuw elektrofilter bij de sinterkoelers, 18 maart 2020
160 Met een diffuse bron wordt bedoeld dat de oorsprong van de emissie niet te relateren is aan een specifiek punt (puntbron).
Bron: Infomil (2020), www.infomil.nl
84
Begin december 2019 zijn PS hierover geïnformeerd.161 De Rekenkamer is nagegaan hoe het proces van toezicht en handhaving is verlopen bij deze te hoge uitstoot van stof.
Figuur 4.8 Schematische weergave van de sinterkoeler162
Casus 5. Ongare kooks (Kooksfabrieken)
In de kooksfabrieken van Tata Steel worden continu van kolen zogeheten kooks gemaakt. Deze kooks worden later in het staalproces ingezet bij het maken van ruwijzer. De kooksfabrieken bevatten kooksbatterijen met meerdere kookskamers. De kookskamers worden aan beide kanten verhit door een verbrandingskamer. De kolen worden in de kookskamers vastgehouden tot zij gaar zijn. De benodigde tijd voor het garen van kooks verschilt per oven, maar is minimaal zo’n 18 uur. Wanneer de gaartijd is verlopen, worden de hete kooks uit de oven gedrukt (zie Figuur 4.9), met bluswagens naar de blustorens gebracht en geblust om de temperatuur naar beneden te krijgen.
Figuur 4.9 Kooks die uit de kookskamers worden gedrukt in een bluswagen (bron: Tata Steel)
161 Provincie Noord-Holland (2019), Brief GS aan PS, Sinterkoelers Tata Steel, 5 december 2019
162 Provincie Noord-Holland, Technische briefing sinterkoelers Tata Steel PS, 12 december 2019
Het is de bedoeling dat de kolen in de kookskamers zodanig verhit worden (in ieder geval tot 1000 °C), dat er gare kooks naar buiten gedrukt worden. Gare kooks zijn kooks die volledig zijn ontdaan van verontreinigingen. In sommige gevallen ontstaan echter ongare kooks. Deze kooks zijn onvoldoende verhit en bevatten nog
verontreinigingen. Deze ongare kooks genereren niet alleen warmte, maar ook luchtverontreiniging, met stoffen zoals PAK’s en teer, die in de vorm van zwarte rook zichtbaar is. Zij ontstaan doordat er in de kookskamers een onvoldoende hoge temperatuur wordt bereikt. Het ontstaan van ongare kooks is niet vergund. Op 14 januari 2020 is aan Tata Steel een last onder dwangsom opgelegd voor het ontstaan van ongare kooks bij de
kooksfabrieken.163 De Rekenkamer is in deze casus nagegaan hoe het proces van toezicht en handhaving op ongare kooks is verlopen.
163 Provincie Noord-Holland (2020), Last onder dwangsom ongare kooks bij de kooksfabrieken, 14 januari 2020 & OD NZKG, interview, 2 maart 2020
86
| 5 | Kwaliteit vergunningverlening
De Rekenkamer gaat in dit hoofdstuk na of de vergunningverlening aan Tata Steel en Harsco op een juiste wijze plaatsvindt. Bij het beoordelen van het proces van vergunningverlening kijkt de Rekenkamer naar vijf
onderwerpen:
1. De stappen van het vergunningverleningsproces en de handhaafbaarheid van de voorschriften;
2. De beslistermijn en de beschikbaarheid van de vergunningen;
3. De implementatie van Beste Beschikbare Technieken;
4. De belangenafweging bij het bepalen van voorschriften in de vergunning;
5. De rol van de provincie bij vergunningverlening.
De behandeling van deze onderwerpen leidt tot vijf afzonderlijke bevindingen die in de corresponderende
paragrafen zijn weergegeven. In de paragrafen worden toelichtingen gegeven aan de hand van vier casussen, die zijn toegelicht in Hoofdstuk 4.