De gekozen casussen betreffen stedelijke waterfrontontwikkelingen in Nederland. Hieronder staan per casus kort een beschrijving van de stedelijke context en het plangebied voor dit onderzoek. Het plangebied is gebaseerd op een combinatie van het huidig geldende bestemmingsplan en de eisen dat het gebied aan het water ligt en dat het een publiek karakter heeft. Belangrijk om te vermelden is het feit dat waterfronten vaak zogeheten ‘flagship’ projecten zijn. Dit zijn projecten met een
bovengemiddeld budget en extra aandacht voor kwaliteit. De Kop van Zuid in Rotterdam is hier een goed voorbeeld van (Doucet, Van Kempen, Van Weesep, 2011). Het merendeel van de gekozen casussen zijn ook voorbeelden van dergelijke projecten. Hierdoor zal er ook meer aandacht en budget geweest zijn tijdens ontwikkeling voor een kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte, ook vanwege het cruciale belang hiervan voor een succesvol waterfront (PPS, 2009; Mostafa, 2017). Dit betekent dat de resultaten uit deze studie minder representatief zijn voor andersoortige openbare ruimte. Coolhaveneiland is het enige voorbeeld van een project waar geen bovengemiddelde aandacht vanuit de gemeente was voor het creëren van een succesvol waterfront.
Casus: Kop van Zuid Stad: Rotterdam
Studiegebied voor dit onderzoek:
De Antoine Platekade met bijbehorende parken op beide uiteinden zal als studiegebied gelden. De Holland-Amerikakade is vooral bedoeld voor commercieel gebruik en heeft geen sterk publiek karakter. Dit wordt veroorzaakt vanwege de functie van deze kade. De Holland- Amerikakade moet beschikbaar zijn voor het aanleggen, bevoorraden en afladen van grote cruiseschepen die hier aanleggen.
De Kop van Zuid is een duidelijk voorbeeld van een ‘flagship’ project. In 1986 begon de planvorming en in 1989 werd gestart met de bouw. Hierdoor heeft de economische crisis van 2008 een relatief klein effect gehad op deze ontwikkeling.
Figuur 4: Studiegebied de Kop van Zuid, Rotterdam. Bron: Eigen materiaal
27
Casus: Coolhaveneiland Stad: Rotterdam
Studiegebied voor dit onderzoek:
De straat Coolhaven (noordkant van het eiland) is samen met de Achterhaven en de Bataviakade het studiegebied voor deze casus. Dit stuk ligt aan het water en heeft een publiek karakter aangezien het toegankelijk is voor voetgangers. Omdat Coolhaveneiland aan de zuidkant begrenst wordt door een weg focust het studiegebied op de noordkant
van het eiland. Het gedeelte ten noorden van deze Westzeedijk is tevens het gebied waar organische gebiedsontwikkeling plaatsvindt (PBL, 2012).
Coolhaveneiland is binnen deze studie één van de weinige gebieden die niet als een ‘flagship’ project aangeduid kan worden. Vanaf de jaren ‘90 is het voormalig haventerrein herontwikkeld tot
woonwijk. Op het moment wordt op een organische manier geprobeerd impulsen aan het gebied te geven, in afwachting op een groter plan (M. Sleebos, persoonlijke communicatie, 7 juli 2018).
Casus: NDSM-Werf Stad: Amsterdam
Studiegebied voor dit onderzoek:
Het studiegebied betreft het oostelijke
gedeelte van de NDSM-werf. Voor dit gedeelte geldt een bestemmingsplan wat meer voorziet in organische gebiedsontwikkeling (Gemeente Amsterdam, 2013b; I. Harder, persoonlijke communicatie, 7 juni 2018). Het studiegebied betreft dus het gedeelte van de NDSM-pier wat loopt vanaf de NDSM-pier tot aan de
Theo-Fransmanbrug ten oosten van de NDSM-werf.
De gemeente heeft veel aandacht voor de ontwikkeling van dit gebied. Er zijn dus kenmerken van een ‘flagship’ project aanwezig. De huidige ontwikkeling is relatief recent (investeringsbesluit genomen in 2013) waardoor de crisis geen bepalende rol gespeeld heeft.
Figuur 5: Studiegebied Coolhaveneiland, Rotterdam. Bron: Eigen materiaal
28
Casus: Oostelijke Handelskade Stad: Amsterdam
Studiegebied voor dit onderzoek:
Het studiegebied betreft de Veemkade. Deze kade loopt vanaf het muziekgebouw aan het ‘IJ aan de westkant van de kade tot aan de Verbindingsdam aan de oostkant van de kade. Zo is het plangebied ook vastgesteld in het bestemmingsplan (Gemeente Amsterdam, 2013a).
Destijds was dit gebied een duidelijk ‘flagship’ project binnen de gemeente Amsterdam. In eerste instantie werd daarom ook Rem Koolhaas betrokken bij de planvorming. In de jaren ’90 is gestart met de ontwikkeling en deze is rond 2005 afgerond. Deze ontwikkeling speelde zich dus af in een andere marktsituatie, waarbij de crisis geen effect gehad heeft.
Casus: Java-eiland Stad: Amsterdam
Studiegebied voor dit onderzoek:
Het studiegebied betreft de Javakade, die aan de oostkant begrenst wordt door de Bogortuin en aan de westkant door het einde van het eiland. De keuze voor de Javakade is gebaseerd op het feit dat daar geen verkeersader loopt, terwijl dit aan de noordkant van het eiland wel het geval is. Hierdoor heeft de Javakade aan de zuidkant dus meer een publiek karakter.
Voor het Java-eiland gelden dezelfde karakteristieken als de Oostelijke Handelskade, aangezien deze ontwikkelingen parallel liepen. Deze ontwikkeling had dus ook een belangrijke status vanuit de gemeente. De herontwikkeling naar wonen is ook hier voor de economische crisis afgerond.
Figuur 7: Studiegebied Oostelijke Handelskade, Amsterdam. Bron: Eigen materiaal
29
Casus: Waalkade Stad: Nijmegen
Studiegebied voor dit onderzoek:
Het studiegebied voor deze casus betreft de hele Waalkade. Deze kade wordt aan de westkant begrenst door de spoorbrug en aan de oostkant door de wandelbrug Ooijpoort. Dit is tevens hoe het plangebied in het bestemmingsplan
gedefinieerd is (Gemeente Nijmegen, 2012). Het studiegebied betreft beide kanten van de weg die langs de Waalkade loopt. De ene kant ligt
aan het water, aan de zuidkant van deze weg liggen de meeste functies zoals bijvoorbeeld terrassen. Voor de Waalkade is altijd veel aandacht geweest, zowel vanuit de bevolking als vanuit de gemeente. Er zijn daarom ook veel verschillende ingrepen geweest in de openbare ruimte van dit gebied, waardoor deze casus een continue periode van ontwikkeling kent door verschillende marktsituaties heen.
Casus: Waalfront Stad: Nijmegen
Studiegebied voor dit onderzoek:
Het studiegebied voor deze casus betreft het Waalkwartier, wat een deelgebied van het Waalfront is. Er wordt gefocust op dit gebied omdat hier de organische gebiedsontwikkeling heeft plaatsgevonden. De Honig-fabriek ligt centraal in dit gebied, omliggende
bebouwing en bijbehorende buitenruimte
wordt ook meegenomen. Het plangebied wordt begrenst door de Waalbandijk aan de zuidkant en het water aan de noordkant. Aan de oostkant is het slachthuis de begrenzing. Aan de westkant is het begin van het deelgebied ‘Fort’ de grens van het studiegebied (Gemeente Nijmegen, 2008). In eerste instantie was het een belangrijk project voor de Gemeente Nijmegen waardoor er ook veel budget beschikbaar was. De marktsituatie, namelijk de crisis van 2008, zorgde echter voor een verschuiving naar een meer organische manier van ontwikkelen.
Figuur 9: Studiegebied Waalkade, Nijmegen. Bron: Eigen materiaal
30