1. Programma themabijeenkomst ‘Jong en moeder’
2. Achtergrondinformatie ‘Jong en moeder’
3. Sheets ‘Jong en moeder’
4. Het verhaal van Sanne (21 jaar)
5. Drie casussen ‘Jong en moeder’
6. Signalen van een jonge moeder
7. Muurteksten
8. Bronnen en meer informatie
Bijlage 1
Programma themabijeenkomst ‘Jong en moeder’
1. Welkom
2. Introductie op het thema
3. Dilemma’s van een jonge moeder
4. Pauze
5. Op bezoek bij een jonge moeder
6. Grenzen van MIM
Bijlage 2
Achtergrondinformatie ‘Jong en moeder’
Het begrip 'jonge moeder' wordt gebruikt voor een moeder die jonger is dan 24 jaar. In 2010 waren 195 MIM-moeders jonger dan 25 jaar (cijfers voor moeders jonger dan 24 jaar zijn niet beschikbaar). Dit was bij elkaar 23 procent van alle MIM-moeders in dat jaar. Met jonge moeders en hun kinderen gaat het over het algemeen best goed. Toch hebben ook zij vragen en soms problemen.
Dé jonge moeder bestaat niet. Hulpverleners en deskundigen onderscheiden drie categorieën:
1. De meisjes die kiezen voor het moederschap en die het, vaak samen met hun moeder, aankunnen.
2. De meisjes die niet hebben gekozen voor het moederschap, maar zich na verloop van tijd toch redden.
3. De meisjes die niet hebben gekozen voor het moederschap en voor wie het moederschap een te grote opgave is. Vaak komen ze uit een ‘multiproblematische’
omgeving, met verslaving, schulden, slechte huisvesting, weinig scholing, een vriendje met losse handjes, geen werk et cetera.
De laatste groep krijgt uiteraard de meeste aandacht, maar dat betekent niet dat de andere jonge moeders geen problemen hebben. Uit het onderzoek Kwetsbaar maar niet alleen kwetsbaar van Andries Baart (2008) blijkt dat alle ondervraagde meisjes het zwaar vinden om op jonge leeftijd een kind te krijgen. De meisjes worden
aangesproken op hun moederschap, maar ze zijn qua ontwikkeling nog niet zo ver. Dus dat is al een enorme opgave. Vanuit medisch oogpunt hebben jonge moeders meer kans op problemen. Kinderen van jonge moeders hebben een hogere kans op vroeggeboorte of sterfte. Wel verlopen bevallingen vlotter.
Het moederschap zet de bestaande relaties met ouders, schoonouders en vriendinnen onder druk. Het geeft een onverwachte wending aan het leven: school, werk en hobby’s komen op het tweede plan. En het plaatst de meiden voor de opgave om een stabiele omgeving te creëren voor zichzelf en hun kind, al dan niet samen met de vader. Het is dus geen verrassing dat de jonge moeders graag hulp aanvaarden van elkaar, van hun familie en kennissen en van professionele hulpverleners.
De eerste zorg van een jonge moeder is: ‘Hoe vertel ik het mijn ouders?’ Uit onder- zoeken blijkt dat de meisjes de reacties van de omgeving heel belangrijk vinden.
Anderzijds ontdekten Van Berlo en Van Wesenbeek in hun onderzoek in 2005 dat de meeste meisjes de beslissing of ze het kind wilden krijgen zelf namen. De meisjes die onbedoeld zwanger raakten, kregen doorgaans steun. Zij die bewust zwanger zijn geraakt, konden rekenen op boze reacties en werden onder druk gezet.
Na de bevalling komt de praktische zorg aan bod. Hoe richten ze hun nieuwe leven in, en hoe geven ze vorm aan hun rol als moeder? Ze komen in de hectiek van het dagelijks
bestaan terecht, met vaste tijden en routines. Terwijl hun vriendinnen bezig zijn met uitgaan, mode en vakantie, zijn de jonge moeders met luiers en papflessen in de weer.
Plannen en dromen verdwijnen eventjes achter de horizon. De meisjes komen in de bijstand en schamen zich daarvoor. Ze willen maatschappelijk participeren: naar school of werk. Maar dit is vaak lastig te combineren met de rol van moeder.
Een apart punt van zorg is de rol die de moeder van het meisje inneemt. Als de jonge moeder naar school gaat of werkt, zorgt de oma dagelijks voor het kind. Dat kan leiden tot onduidelijkheden over rollen: wie is nu eigenlijk de moeder?
Om zich staande te kunnen houden, is het zeer belangrijk dat de jonge moeder kan steunen op een sociaal netwerk. De ouders zijn daarbij het belangrijkst, gevolgd door schoonfamilie, overige familieleden, ooms, tantes en als laatste vrienden en
vriendinnen. De mensen uit dit netwerk helpen bij zaken als:
- huisvesting - opvoedingsadvies
- meegaan naar de verloskundige - baby-uitzet kopen
- ondersteuning bij de bevalling - oppassen
- troost bieden.
Een ander belangrijk onderdeel van het netwerk is het lotgenotencontact op internet.
De meest gebruikte website daarvoor is www.tienermoeders.nl. Jonge moeders bezoeken die site om hun gevoelens rond hun situatie te verwerken, te leren van lotgenoten, de eenzaamheid te ontvluchten en hun hart te luchten.
Cruciaal bij het ondersteunen van jonge moeders is volgens Baart dat de omgeving onvoorwaardelijk en niet veroordelend achter de moeder staat. Voor jonge moeders is het belangrijk dat ze worden geaccepteerd als respectabel lid van de samenleving, en dat hun positie als moeder erkend wordt. Kijk dus breder dan naar de jonge moeder met een problematisch verleden, de dochter die teleurgesteld heeft of de puber die onverstandig is omgegaan met anticonceptie. Moeders moeten vooral niet
moraliserend worden benaderd. Daarnaast is het belangrijk om elke stap die de jonge moeder zet te bewonderen. Dit helpt haar om zelfvertrouwen te krijgen.
Het opbouwen van een vertrouwensrelatie met een jonge moeder kan veel tijd en geduld vragen. De jonge moeder vergeet bijvoorbeeld een afspraak, of ze reageert niet op de telefoon. Verschillende factoren kunnen hierbij een rol spelen, bijvoorbeeld:
schaamte, de behoefte om uit te stellen dat de waarheid aan het licht komt, angst voor de reactie van ouders en familie, niet de juiste hulpverlening kunnen vinden,
teleurgesteld zijn in eerdere hulpverlening of angst voor wat er zal gebeuren als er hulp ingeschakeld wordt, tot en met normaal pubergedrag als verzet tegen autoriteit.
vrijwilligster de speciale interesses, hobby’s en andere relevante informatie over de leefwereld van de jonge moeder kent, begrijpt ze haar taal. Het is belangrijk dat de vrijwilligster laat weten dat ze de jonge moeder aanvoelt en begrijpt.
MIM en professionele hulpverlening
MIM heeft tot doel het zelfvertrouwen, de zelfredzaamheid en het zelfzorgvermogen van de jonge moeders te vergroten en hun sociale netwerk te versterken. De
vrijwilligsters bieden een luisterend oor en stimuleren de jonge moeders om zelf keuzes te maken in de verzorging en opvoeding van hun kind.
MIM is niet bedoeld voor de hulpverlening aan jonge moeders. Als een vrijwilligster het idee heeft dat er meer nodig zou kunnen zijn dan ‘een luisterend oor’, is het belangrijk dat ze dit laat weten aan de coördinator. De coördinator kan hierover het gesprek aangaan met de MIM-moeder en haar zo nodig begeleiden naar professionele hulpverlening. Eventueel kan MIM ook worden ingezet naast de professionele hulpverlening. Er zijn verschillende mogelijkheden voor de hulpverlening aan jonge moeders. Bij inloophuizen en coördinatiepunten (in Eindhoven bijvoorbeeld JEM&Kids, in Hengelo Donna, in Rotterdam Steady) kunnen jonge moeders bijvoorbeeld terecht voor cursussen en praktische hulp met de financiën. Daarnaast zijn er in Nederland nog vele opvanghuizen voor jonge moeders, zoals De Bocht in Goirle en Arosa in Rotterdam, Valkenhorst in Breda en Zy aan Zy van het Leger des Heils in Rotterdam. In die opvanghuizen leren de meisjes vaardigheden om zich staande te houden in het leven, zoals op tijd ontbijten, boodschappen doen, bewegen, omgangsvormen, gezond eten, omgaan met de computer. Dingen die voor de
doorsneeburger wellicht voor zich spreken, maar niet voor deze jonge moeders. Ze leren, kortom, als moeder en volwassene te functioneren, om daarna zelfstandig verder te gaan.
Bijlage 3
Sheets ‘Jong en moeder’
Bijlage 4
Het verhaal van Sanne (21 jaar)
Dik zes jaar geleden raakte ik zwanger van mijn toenmalige vriend van acht jaar ouder en we hebben met heel veel bloed, zweet en tranen besloten het kindje op de wereld te laten komen. Aangezien ik 15 jaar oud was, zat ik in mijn laatste schooljaar. Ik heb de gehele negen maanden met een zwangere buik op school rondgelopen. Ik wou hoe dan ook mijn diploma halen. Vraag me niet hoe, maar ik had het precies uitgekiend om tijdens mijn examenweek te bevallen. Gelukkig heb ik ontzettend veel steun gehad van mijn moeder en de school. Tijdens mijn examen Biologie ben ik bevallen (hoe
toepasselijk). De examens daarna zijn toen aan mijn bed afgenomen door twee leraren van mijn toenmalige school. Gelukkig ben ik geslaagd en ben ik in het bezit van een diploma.
Het is een hele zware, maar prachtige tijd geweest. Ik heb ontzettend veel meegemaakt in die periode. Mijn ex en ik zijn uit elkaar gegaan toen ons dochtertje drie maanden oud was. We bleven eigenlijk alleen maar bij elkaar omdat ik zwanger was, en geloof mij, dat werkt dus echt niet. Op het zelfde moment had mijn vader besloten er vandoor te gaan met een andere vrouw, dus hij was van de ene op de andere dag weg. Ik was toen net begonnen aan een nieuwe opleiding, maar deze viel op dat moment ook weg.
Mijn moeder moest fulltime gaan werken en ik had dus geen oppas meer. Ik ben parttime gaan werken om mijn dingen te kunnen betalen. Mijn ex is een jaar lang niet in het leven van mijn dochtertje geweest en dat was een ontzettende zware tijd. Ik vond het verschrikkelijk dat ik niet meer jong kon zijn en dat mijn geld opging aan haar in plaats van aan mij. Ik moest er ten slotte hard voor werken en ik wilde dolgraag nieuwe kleren en feesten. Ik had ook niemand meer. Geen vrienden, geen steun voor mijn gevoel. Al was het een bewuste keuze om mijn ‘vrienden’ opzij te zetten. Ik zat in een wereld voor drugs, feesten en bedrog. Voordat ik wist dat ik zwanger was, ben ik verslaafd geweest aan coke, en gebruikte ik ontzettend veel drugs. Na een jaar begon ik mijn draai te vinden en begon ik steeds meer naar het ouderschap toe te groeien.
Werken viel wel mee en mijn dochtertje is altijd een ontzettend vrolijk en makkelijk kind geweest. Ik kreeg ook weer steeds meer vrienden, vrienden waar ik echt op kon rekenen en die er ook altijd voor mij zijn geweest. En daar ben ik ze nog altijd dankbaar voor! Mijn ex begon onze dochter op een gegeven moment ontzettend erg te missen en wilde voor haar gaan vechten. Dat vond ik fijn om te horen, want ik vind dat ieder kind een vader en een moeder verdient in zijn of haar leven. We hadden op dat moment allebei een advocaat ingeschakeld, zodat alles soepel verliep en de afspraken ook daadwerkelijk vaststonden. Ik kon dus altijd terugvallen op de vastgezette afspraken waar hij zich aan moest houden.
Tot de dag van vandaag gaat alles prima. Mijn dochtertje is nog altijd om het weekend bij haar vader en ik krijg netjes iedere maand de alimentatie betaald (al moet ik er
samen zijn, aangezien mijn ex erg onzelfstandig is. Zij houdt hem goed onder de duim en is ontzettend goed voor mijn dochter. Ik heb sinds vier maanden ook weer een (knipperlicht)relatie. Ik kan mezelf ontzettend moeilijk binden aan mensen en het vertrouwen is meestal ver te zoeken. Maar het gaat steeds beter en hij heeft mij en mijn dochtertje volledig geaccepteerd.”
Bijlage 5
Drie casussen ‘Jong en moeder’
Casus 1
Een vrijwilligster is al een aantal keer op bezoek geweest bij een jonge moeder. De gesprekken verlopen niet altijd gemakkelijk. De jonge moeder komt gesloten over.
Bij het volgende huisbezoek doet de moeder open in haar badjas. Ze is de afspraak vergeten, maar heeft wel een half uurtje de tijd. Daarna gaat ze met een vriendin en haar kindje de stad in.
Casus 2
Een vrijwilligster gaat op bezoek bij een jonge moeder. Ze woont samen met haar kindje in een klein huisje en heeft een uitkering. Ze heeft weinig steun van de vader of haar netwerk. Ze wil graag gaan werken, maar heeft geen opleiding gedaan. Ze heeft een kinderopvang in de buurt gevonden die haar leuk lijkt, maar weet niet of ze na het betalen van de opvang nog wel genoeg geld overhoudt voor huur en eten. De moeder vraagt de vrijwilligster of ze haar kan helpen om het uit te zoeken.
Casus 3
Een vrijwilligster gaat op bezoek bij een jonge moeder. Ze woont samen met haar kindje bij haar ouders. Ze volgt een mbo-opleiding en haar moeder zorgt voor het kindje als ze op school is. De jonge moeder is het niet altijd eens met de manier waarop haar eigen moeder de verzorging van haar kindje aanpakt. Ze weet niet hoe ze dit met haar moeder moet bespreken. Ze zou hier graag met andere tienermoeders over willen praten.
Bijlage 6
Signalen van een jonge moeder
1. De MIM-moeder heeft het gevoel dat ze er alleen voor staat in de opvoeding en verzorging van haar kindje.
2. De MIM-moeder werkt, zodat ze geld heeft voor haar en haar kindje. Ze zou het liefst haar school willen afmaken, maar weet niet hoe ze het dan financieel zou moeten redden.
3. De MIM-moeder zegt regelmatig dat ze er niets van kan, van het opvoeden.
4. De MIM-moeder heeft een vriend die soms te veel drinkt en dan tegen haar schreeuwt.
5. De MIM-moeder geeft aan dat haar kindje slecht slaapt en dat ze niet goed weet wat ze moet doen, omdat ze allerlei verschillende adviezen krijgt.
6. De MIM-moeder geeft aan dat het haar niet lukt om te genieten van haar kindje.
Ze heeft immers zo veel zorgen aan haar hoofd.
Bijlage 7 Muurteksten
Zie volgende twee pagina’s.