De tekst in deze bijlage is een excerpt uit de samenvatting zoals opgeno-men in het rapport Evaluatie sober regime. Dit rapport werd in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatiecentrum (Afdeling extern wetenschappelijke betrekkingen) van het ministerie van Justitie geschreven door Bureau Dingemans, Amsterdam. Het rapport is via het WODC/EWB te verkrijgen.
In opdracht van het WODC afdeling Externe Wetenschappelijke Betrek-kingen werd het sober regime geëvalueerd. Dit onderzoek werd ingesteld om na te gaan: 1) of de invoering van het sober regime in de praktijk haalbaar is en overeenkomstig de richtlijnen zoals gesteld in de Circu-laire Sober Regime; 2) wat de effecten van invoering zijn, en 3) welke ac-tiviteiten ter voorbereiding van een sober regime noodzakelijk of wense-lijk worden geacht. Het onderzoek werd uitgevoerd in de periode van oktober 1997 tot maart 1998, en wel bij zes Penitentiaire Inrichtingen, waar gedurende deze periode een sober regime werd gevoerd. [...]
Het sober regime is een variant van het regime van beperkte gemeen-schap. Het wordt alleen ingevoerd in die inrichtingen waar de cellen zijn voorzien van een toilet en een wastafel. Indien slechts een aantal cellen in een inrichting voor het sober regime worden bestemd, zijn deze cellen gelegen in van de overige cellen gescheiden units. Het doel van de invoe-ring is een doelmatiger en effectievere inzet van middelen.
In de Circulaire wordt verder bepaald:
1. Alleen de volgende groepen komen in aanmerking: arrestanten aange-houden ter executie van een onherroepelijke vrijheidsstraf, subsidiair gehechten en de zogenaamde overlastcategorie. De verblijfsduur is in beginsel maximaal 60 dagen, bij vervolgvonnissen eventueel met 30 da-gen uit te breiden tot maximaal 90 dada-gen.
2. Het dagprogramma beslaat 8 uur, er wordt geen avondprogramma ge-boden (er zijn geen bijzondere op maatschappelijke integratie gerichte activiteiten opgenomen, wel activiteiten zoals arbeid en hulpverlening die een functie kunnen hebben bij de voorbereiding op de terugkeer in de samenleving). Continuïteit van het programma is gewaarborgd. Een-voudige, maar zinvolle arbeid gericht op productie wordt aangeboden in bloktijden.
3. Bijzondere zorg is gericht op eerste opvang.
4. De kwaliteitseisen met betrekking tot een humane tenuitvoerlegging, de veiligheid van het personeel en de doelmatigheid dienen in acht ge-nomen te worden. [...]
Het onderzoek leidde tot de volgende conclusies:
De invoering van het sober regime blijkt in principe in de praktijk haal-baar, mits aan een aantal zaken bijzondere zorg wordt besteed. 1. Het is gebleken dat ook andere groepen gedetineerden in het sober regime zijn geplaatst dan de groepen waarvoor het sober regime in
ste instantie bedoeld was. Ook de maximale verblijfsduur in sober re-gime blijkt wel eens te zijn overschreden. [...]
2. Een aanbod van een dagprogramma van 8 uur, waarbinnen de wette-lijk verplichte activiteiten en continuïteit van activiteiten worden gebo-den, bleek grotendeels haalbaar. De verplichte activiteiten worden wel aangeboden, maar de activiteiten vinden niet altijd doorgang, zodat het wettelijk voorgeschreven aantal uren mogelijk niet altijd gehaald wordt.[...]
3. Eerste opvang gericht op bijzondere zorg werd niet altijd gerealiseerd. Zo wordt de verplichte medische keuring in PI De Berg niet door een arts maar door een verpleegkundige uitgevoerd. Ook achten PIW-ers signa-lering van crisissituaties en crisisinterventie in P.I.-en nogal eens onvol-doende. Als reden worden genoemd: tijdgebrek en onvoldoende kennis in combinatie met het relatief korte verblijf en een hoge concentratie van gedetineerden met psychische problemen in het sober regime. [...] De effecten van invoering van een sober regime zijn zodanig dat extra maatregelen nodig zijn om te garanderen dat aan de kwaliteitseisen ten aanzien van humane tenuitvoerlegging en veiligheid, kan worden vol-daan. De kwaliteitseis ten aanzien van doelmatigheid kan mogelijk beter worden gewaarborgd.
1. Humane tenuitvoerlegging: De invoering van het sober regime lijkt geen invloed te hebben op informatieverstrekking aan gedetineerden over onderwerpen als regime, dagprogramma, vervolgvonnissen en het indienen van klachten. Het aantal ingediende klachten lijkt in het sober regime eerder kleiner dan groter. In het sober regime lijkt het echter re-gelmatiger voor te komen dat gedetineerden langer dan 16 uur achtereen gedwongen op cel verblijven. Formeel en informeel overleg door het per-soneel over de concrete invulling van een humane tenuitvoerlegging lijkt wat vaker voor te komen in het standaard regime. PIW-ers uit het sober regime achten zich vaker onvoldoende in staat om de gedetineerde hu-maan te bejegenen, tengevolge van gebrek aan personeel, te weinig contacttijd, en het feit dat gedetineerden te kort vastzitten. Mogelijk is dit voor een deel slechts een tijdelijk gevolg van gewenningsproblemen, mogelijk ook van een verschillende managementstijl. [...]
2. Veiligheid: PIW-ers werkzaam in een sober regime voelen zich minder veilig dan die uit een standaard regime. Mogelijk is daar het vaker voor-komen van onberekenbaar gedrag debet aan. Ook de vele wisselingen in de populatie van gedetineerden in een sober regime zou tot meer onrust en onzekerheid kunnen leiden.
3. Doelmatigheid: Leegstand is in het sober regime niet drastisch hoger. De personeelskosten zijn beduidend lager, terwijl er geen aanwijzingen zijn dat er sprake is van een verhoogd ziekteverzuim van PIW-ers. [...]
Het verdient aanbeveling om:
– Structurele maatregelen in de vorm van extra middelen en procedures te treffen met betrekking tot gedetineerden met psychische problemen of psychiatrische stoornissen. Enerzijds moeten deze maatregelen er op gericht zijn om adequate zorg te kunnen blijven bieden aan deze catego-rie gedetineerden omdat deze juist relatief veel in het sober regime voor-komt (extra zorg). Anderzijds dienen deze maatregelen het aantal plaat-singen van gedetineerden met psychische problemen of psychiatrische stoornissen in het sober regime zoveel mogelijk terug te dringen (scree-ning en selectie bij plaatsing).
– Het management zoveel mogelijk te stimuleren om een flexibele inzet van personeel mogelijk te maken door middel van extra opleiding om zoveel mogelijk contactmomenten tussen PIW-ers en gedetineerden te realiseren.
– Te onderzoeken of de doelmatigheid kan worden bevorderd door in-richtingen als geheel een sober regime te laten voeren, in plaats van bin-nen een inrichting zowel sober als standaard regime te laten bestaan. [...]