5.1 Inleiding
Dit hoofdstuk beschrijft de (bereidheid tot een) bijdrage van bewoners aan land schap in de verschillende domeinen. Er zijn verschillende soorten activiteiten waarmee bewoners (en bedrijven) een bijdrage leveren. Wij maken onderscheid tussen drie domeinen: Beschermer, Consument en Kiezer (zie paragraaf 2.2). Achtereenvolgens komen activiteiten in de domeinen als Beschermer (5.2), Consument (5.3) en Kiezer (5.4) aan de orde. Hierbij wordt ingegaan op de par ticipatie en de interesse voor bepaalde activiteiten. Het hoofdstuk sluit af met de belangrijkste conclusies (5.5). Een bewoner kan in alle domeinen tegelijk ac tief zijn. In het volgende hoofdstuk komt aan de orde welke bewoners eenzelfde pakket aan activiteiten doen.
5.2 Beschermer
Bij de activiteiten als Beschermer gaan we in op landschapsbeheer en de finan ciële steun aan organisaties die landschap een warm hart toedragen. Kijken we naar het aantal bewoners dat actief is met landschapsbeheer, dan blijkt 16% een of meer activiteiten voor landschap te hebben gedaan (tabel 5.1). Op het eigen erf doet 10% serieus aan landschapsbeheer. Elders is 9% als vrijwilliger actief voor landschap. Ten opzichte van eerder onderzoek (Overbeek en Vader, 2008) is de participatie in activiteiten buiten het eigen erf hetzelfde, maar wor den op het eigen erf nu minder activiteiten verricht. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat de respondenten de vraag strenger hebben geïnterpreteerd en zich vooral tot activiteiten in het voorbeeldgebied zelf hebben beperkt.
63
Tabel 5.1 Participatie in activiteiten voor landschapsbeheer door bewoners in de vier gebieden (in %)
Participatie Gemiddeld Amstelland Binnenveld Het Groene Woud Ooijpolder Groesbeek Actief 16 20 11 19 12 op eigen erf 10 13 6 14 7 elders 9 10 7 9 6
Aan bewoners die niet elders als vrijwilliger participeren is gevraagd of zij in teresse hebben om bepaalde activiteiten voor landschapsbeheer te gaan doen (tabel 5.2). Hierin is 41% geïnteresseerd. De meeste aandacht gaat uit naar (weide)vogelbescherming, streekeigen beplanting, onderhoud en inventarisatie van landschapselementen. Overige interesses zijn het onderhoud van een mo numentaal gebouw (16%), routes en paden (16%), het geven van lezingen en rondleidingen (13%) en bestuurlijke activiteiten (13%).
Tabel 5.2 Interesse in activiteiten voor landschapsbeheer door bewoners in de vier gebieden (in %)
Interesse Gemiddeld Amstelland Binnenveld Het Groene Woud Ooijpolder Groesbeek Wel 41 45 41 38 39 (weide)vogel bescherming 24 26 27 21 20 streekeigen beplanting thuis 19 23 20 15 18 onderhoud landschaps elementen 19 22 18 18 18 inventarisatie landschaps elementen, dier en plantsoor ten, heemstudie 19 19 21 18 16
Het geven van een financiële bijdrage als Beschermer betreft het lidmaat schap van of donatie aan een organisatie die (mede) actief is voor landschap (tabel 5.3). Van de bewoners (en hun huishouden) is bijna de helft lid of heeft
64
een donatie gedaan aan een of meer organisaties, bij Amstelland vaker en bij Het Groene Woud minder. De meeste aandacht gaat uit naar (inter)nationale na tuurorganisaties die ook iets voor landschap doen (Wereld Natuurfonds en Na tuurmonumenten).
Tabel 5.3 Lidmaatschap of donatie aan organisatie voor landschap door bewoners in de vier gebieden (in %)
Lidmaatschap of donatie Gemid deld Amstel land Binnen veld Het Groene Woud Ooijpolder Groesbeek Financiële bijdrage wel 46 50 47 40 44 niet 54 50 53 60 56 totaal 100 100 100 100 100 Type organisatie Wereld Natuurfonds (WNF) 27 28 30 23 27 Natuurmonumenten 26 33 24 22 24 Vogelbescherming 8 9 10 7 6 Overige nationale organisaties 8 11 7 7 5 Provinciale Landschappen 7 6 8 8 5 Lokale landschapsverenigingen 4 5 3 3 3 Lokale cultuurhistorische vereniging 2 3 1 1
Gevraagd is ook of bewoners in de toekomst een financiële bijdrage willen leveren. Drie van de vijf bewoners zijn hierin geïnteresseerd en dit aantal ver schilt nauwelijks per gebied. Voor de geefbereidheid zijn een aantal factoren uit gewerkt, zoals de duur en het gewenste resultaat, overwegingen bij de ontvanger en het gewenste maatschappelijke doel.
Bij de duur en het gewenste resultaat gaat de meeste aandacht uit naar eenmalige bijdragen, zoals schenkingen, evenementen (landschapsveiling) en acties (tabel 5.4). Het is hierbij minder belangrijk of er een afspraak over het re sultaat is gemaakt. De eenmalige geefbereidheid is het grootst in Ooijpolder Groesbeek, waar al ervaring is opgedaan met de landschapsveiling. Voor een doorlopende bijdrage bestaat overal minder belangstelling, zeker als niet duide lijk is welk resultaat dit oplevert. In alle gebieden is een belangrijke voorwaarde
65 dat de overheid (en de belastingdienst) het goede doel erkent. In mindere mate
speelt ook of het initiatief lokaal is opgezet. Dit laatste wordt in Ooijpolder Groesbeek het meest gewaardeerd.
Tabel 5.4 Type financiële bijdrage en overweging door bewoners in de vier gebieden (% met een positief oordeel)
Type bijdrage Gemid deld Amstel land Binnen veld Het Groene Woud Ooijpolder Groesbeek Eenmalig zonder resultaatafspraak a) 46 43 42 45 52 Eenmalig met resultaatafspraak b) 39 39 40 34 42 Doorlopend zonder resultaatafspraak c) 14 14 13 12 14 Doorlopend met resultaatafspraak d) 27 26 28 26 27 Overweging
Erkend goed doel door de overheid
81 80 82 79 81
Lokaal opgezet initiatief 61 59 62 57 65 Persoonlijk contact met
de begunstigde
33 35 32 36 31
a) Donatie, schenking; b) Landschapsveiling, evenement, actie; c) Renteschenking streekrekening, bijdrage landschapsfonds; d) Adoptie, sponsoring.
Ten aanzien van de gewenste maatschappelijke doelen, waarbij iedere toe komstige gever er twee mocht noemen, valt de bijdrage voor het beschermen van planten en dieren (weidevogels) als eerste op (figuur 5.1). Verder vinden bewoners het belangrijk dat hun bijdrage het gebied ten goede komt. Voor bewoners in en rond Ooijpolder Groesbeek is het beschermen van planten en dieren verreweg het belangrijkste doel. Verder valt in Amstelland de aandacht voor de aanleg en het onderhoud van landschapselementen op, wil men in het Binnenveld de boeren fi nancieel belonen en besteedt men in Het Groene Woud het geld graag aan de aan
leg en het onderhoud van paden en routes voor recreatie.1 Een vergelijking
1 In het kader van het communiceren van de gewenste maatschappelijke doelen blijkt dat het beschermen
van planten en dieren bij alle opleidingsgroepen hoog scoort, met name lager en middelbaar opgeleiden zijn vooral geïnteresseerd om het aan hun gebied ten goede te laten komen.
66
tussen de gewenste doelen waaraan de bewoners willen bijdragen en de taken die overheid moet doen (tabel 5.5) laat ook zien dat bewoners zich behalve in het Binnenveld niet verantwoordelijk vinden om boeren financieel te belonen om aan landschapsbeheer te doen, maar dit als een taak van de overheid zien.
Figuur 5.1 Gewenste maatschappelijke doelen voor een financiële bij drage door bewoners in de vier gebieden (in %, n = 1.113)
0 10 20 30 40
Stimuleren van streekeigen productie Opzetten van educatieve projecten (Achterstallig) onderhoud cultuurhistorische elementen en gebouwen Boeren financieel belonen om aan landschapsbeheer te doen Koeien in de wei Onderhoud van paden en routes (Achterstallig) onderhoud landschapselementen en landschappen Aanleg paden en routes voor recreatie Aanleg landschapselementen (bomen, heggen, poelen etc.) Maakt mij niet uit, als het maar aan mijn gebied wordt besteed. Beschermen van planten en dieren (weidevogels etc.)
Amstelland Binnenveld De Groene Woud Ooijpolder Groesbeek
Tabel 5.5 Bijdrage aan regionale maatschappelijke doelen door bewoners in de vier gebieden (in %)
Maatschappelijk doel Gemid deld Amstel land Binnen veld Het Groene Woud Ooijpolder Groesbeek Financiële bijdrage wel 55 49 62 56 53 niet 45 51 38 44 47 totaal 100 100 100 100 100
Type maatschappelijk doel
kerk en levensbeschouwing 26 23 39 21 21 landschap, natuur en milieu 22 18 24 23 21 sport en recreatie 21 18 21 24 20
67 Ten slotte is van iedereen de huidige bijdrage aan regionale doelen ge
vraagd. 55% Blijkt aan een of meer maatschappelijke doelen bij te dragen. In het Binnenveld blijken bewoners nog guller. Een bijdrage voor kerk en levensbe schouwing scoort bij hen verreweg het hoogst. Voor een toekomstige financiële bijdrage aan landschap kan op deze interesse worden ingespeeld (goed rent meesterschap?). Elders blijkt er weinig verschil te bestaan tussen de regionale bijdragen aan natuur en landschap, kerk en levensbeschouwing, sport en recre atie en gezondheid.
5.3 Consument
Bij de activiteiten als Consument gaan we in op het landschap als woonmotief, als recreatiedoel en als reden om private gebruikers hiervoor te laten betalen. Voor de meerderheid van de bewoners is het landschap een belangrijk mo tief geweest om in een gemeente te (gaan) wonen (figuur 5.2). In Amstelland telt dit belang zwaarder. Dit hangt samen met het grote aantal respondenten dat in of vlakbij het gebied woont. Het omgekeerde geldt voor bewoners in de buurt van Het Groene Woud, waar het belang van het landschap als woonmotief lager wordt ingeschat en het grootste deel buiten het gebied woont. Als recreatiedoel wordt het landschap in het voorbeeldgebied door iets minder dan een derde van de bewoners tenminste maandelijks bezocht. Ook hierbij geldt dat bewoners dit bij Amstelland vaker doen en bij Het Groene Woud minder. De helft komt op de fiets en een derde met de auto. De dichterbij wonende respondenten in Amstel land en het Binnenveld gebruiken vaker de fiets en de verder weg wonende res pondenten in Het Groene Woud en Ooijpolder Groesbeek vaker de auto.
68
Figuur 5.2 Landschap als consumptieperspectief voor bewoners in de vier gebieden (in %)
Woonmot ief 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
(zeer) onbelangrijk neutraal (zeer) belangrijk
Bezoek gebied in v rije t ijd
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
niet tot een paar keer per jaar een paar keer per maand een of meer keren per week
Amstelland Binnenveld Het Groene Woud Ooijpolder Groesbeek
Amstelland Binnenveld Het Groene Woud Ooijpolder Groesbeek
De overheid wil andere partijen meer betrekken bij landschapsontwikkeling. De consumptie van het landschap is ook privaat. Van producenten en van con sumenten kan een opslag worden gevraagd op de prijs om landschapsontwikke ling en onderhoud te realiseren. Aan de bewoners en bedrijven is daarom gevraagd in hoeverre actoren die profiteren van een mooi landschap zouden moeten meebetalen aan behoud of ontwikkeling hiervan. De resultaten bij bewo
69 ners laten zien dat in alle gebieden bij het 'de gebruiker betaalt' principe het
hemd nader is dan de rok (figuur 5.3). Producenten die verder van de bewoners afstaan (projectontwikkelaars, recreatie en overige bedrijven) worden vaker ge acht een financiële bijdrage te leveren voor behoud en ontwikkeling van het landschap. Van consumerende bewoners en toeristen wiens rol herkenbaarder is, wordt minder snel een financiële bijdrage verwacht. Bewoners in Ooijpolder Groesbeek zijn echter niet alleen positiever over een bijdrage door recreatieon dernemers, maar ook door toeristen.
Figuur 5.3 Gewenste verplichte bijdrage door gebruikers volgens bewoners in de vier gebieden
1,0 0,5 0,0 0,5 1,0
Burgers die in of dichtbij een aantrekkelijk landschap wonen.
Toeristen die profiteren van een aantrekkelijk landschap.
Bedrijven voor wie een aantrekkelijk landschap hun positie versterkt.
Recreatiebedrijven en horeca die profiteren van een aantrekkelijk landschap.
Projectontwikkelaars met bouwactiviteiten in de buurt van een aantrekkelijk landschap.
Amstelland Binnenveld De Groene Woud Ooijpolder Groesbeek
Waardeschaal: 2 = zeer oneens tot en met +2 = zeer eens
Bewoners zijn ook een aantal mogelijkheden voorgelegd hoe zij zelf een fi nanciële bijdrage kunnen leveren (tabel 5.6). In alle gebieden is een meerderheid van bewoners positief over een verplichte compensatie voor landschap bij niet agrarische bedrijven die in het buitengebied willen uitbreiden en een vrijwillig lidmaatschap voor natuur en landschapsbeheer door huiseigenaren. Bewoners in en rond het Binnenveld zijn het sterkst voorstander van een verplichte com pensatie voor landschap. Een meerderheid ziet daar ook de mogelijkheid dat huiseigenaren een uitzichtgarantie kopen (of lid worden van een natuur en land schapsvereniging) waarmee boeren het landschap kunnen onderhouden.
70
Tabel 5.6 Mogelijke eigen bijdrage in de vier gebieden (in % met een positief oordeel)
Bijdrage Gemiddeld Amstelland Binnenveld Het Groene Woud
Ooijpolder Groesbeek
Een verplichte compen satie heffen voor land schap bij niet agrarische bedrijven die in het bui tengebied uitbreiden.
57 56 62 53 54
Een vrijwillig lidmaat schap van een lokale vereniging voor natuur en landschapsbeheer voor huiseigenaren.
55 57 53 56 54
Het kopen van een uit zichtgarantie door huis eigenaren waarmee boeren het landschap onderhouden.
nvt nvt 50 nvt nvt
Een verplichte groenbij drage opnemen in de koopprijs, erfpacht of huurprijs van een bedrij venterrein of nieuw bouwwijk.
40 33 38 45 44
Een of meer dagen mee werken aan het onder houd van het landschap.
35 35 34 33 37
5.4 Kiezer
Bij de activiteiten als Kiezer gaan we in op de participatie in lokale plannen en de actie en offerbereidheid. De participatie bij de lokale plannen (tabel 5.7) betreft vooral de behoefte om hierover geïnformeerd te worden. Een kleiner deel van de bewoners gaat verder en wil minimaal meedenken over deze plannen. De
71 helft vindt het echter niet nodig om bij deze plannen betrokken te zijn of weet
het niet.
Tabel 5.7 Participatie van bewoners in lokale plannen (in %) Mate van
participatie
Gemiddeld Amstelland Binnenveld Het Groene Woud Ooijpolder Groesbeek Ik zou geïnformeerd willen worden 37 43 36 33 36
Ik zou willen mee denken, beslissen, uitvoeren
10 10 11 10 9
Ik hoef niet hierbij betrokken te zijn
43 38 43 47 46
Weet ik niet 10 9 10 10 9
Totaal 100 100 100 100 100
De bijdrage van bewoners aan het landschapsbeleid toont meer actie dan offerbereidheid (figuur 5.4). Zij maken liever bezwaar tegen een bedreiging voor het landschap of stemmen op een politieke partij die landschap prioriteit geeft dan dat zij hiervoor meer belasting gaan betalen. Ook hier kiest men voor activi teiten die minder kosten.
Figuur 5.4 Actie en offerbereidheid in de vier gebieden (% met een positief oordeel)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Meer inkomstenbelasting betalen voor het beschermen van het landschap in Nederland.
(offerbereidheid) Meer gemeentebelasting (OZB) inzetten voor landschapsbeheer in mijn gemeente (offerbereidheid) Stemmen op een politieke partij die landschap prioriteit
geeft (actiebereidheid)
Bezwaar maken als het landschap in en rond mijn gemeente bedreigd wordt (actiebereidheid)
72
5.5 Conclusies
Een korte terugblik op de bijdrage van bewoners als Beschermer, Consument en als Kiezer (tabel 5.8). Kijken we naar de bijdrage van bewoners aan activitei ten als Beschermer, dan is minder dan een vijfde fysiek actief en twee vijfde hierin geïnteresseerd. Bijna de helft is lid of donateur van een organisatie voor het beheer van natuur en landschap. In Amstelland geven bewoners vaker, in Het Groene Woud minder. Bij de geefbereidheid valt de interesse voor eenmali ge bijdragen op, waarbij het maatschappelijk doel door de overheid erkend moet zijn. In mindere mate speelt ook of dit een lokaal initiatief is. De bewoners in en rond Ooijpolder Groesbeek waar al een landschapsveiling is gehouden tonen de meeste geefbereidheid en hechten ook meer aan een lokaal initiatief. Als gewenst doel telt vooral een bijdrage voor het beschermen van planten en dieren (weidevogels) en daarnaast dat de bijdrage het gebied ten goede komt.
In het domein van de Consument blijkt voor de meerderheid van de bewo ners het landschap een belangrijk motief om in een gemeente te gaan wonen. Als recreatiedoel wordt het voorbeeldgebied door iets minder dan een derde van de bewoners maandelijks bezocht. Voor bewoners in Amstelland tellen deze motieven zwaarder vaker en in Het Groene Woud waar veel bewoners verder weg wonen minder. Verder verwachten bewoners in alle gebieden vaker van producenten die van een aantrekkelijk landschap profiteren een financiële bij drage voor behoud en ontwikkeling van het landschap dan van burgers en toe risten. Een meerderheid vindt ook dat bedrijven verplicht moeten bijdragen als zij gaan uitbreiden in het buitengebied, maar wil ook dat bewoners als huiseige naar vrijwillig bijdragen aan het natuur en landschapsbeheer.
Voor een bijdrage als Kiezer valt op dat de meeste bewoners graag willen worden geïnformeerd over de plannen voor landschap, maar dat slechts een klein deel wil meedenken. Bewoners zijn behoorlijk offerbereid. Een derde wil meer inkomstenbelasting voor landschap betalen en bijna de helft wil meer ge meentebelasting aan het landschapsbeheer in hun gemeente besteden.
Samengevat tonen bewoners vooral belangstelling voor financiële bijdragen met een semi gebruikskarakter. Dit betreft zowel vrijwillige bijdragen (eenmalig, vrijwillige deelname door huiseigenaren aan een lokale vereniging voor natuur en landschapsbeheer) als verplichte bijdragen (compensatie door niet agrarische bedrijven die in het buitengebied willen uitbreiden, zelf meer belasting voor land schap gaan betalen of meer gemeentebelasting hieraan besteden).
73
Tabel 5.8 Bijdrage bewoners aan landschap in de vier gebieden Bijdrage Amstelland Binnenveld Het Groene
Woud
Ooijpolder Groesbeek
Beschermer % Actief voor het landschap elders 10 7 9 6 % Lid/donateur voor landschap 50 47 40 44 Consument % landschap als woonmotief 62 55 44 52 % Recreëert maandelijks in gebied 44 29 16 25 Kiezer Interesse in lokale plannen 53 47 43 35
Offerbereid (OZB voor landschap)
74