Beschrijving van het referentiescenario

De definitie van het referentiescenario is een belangrijke stap binnen een MKBA (Romijn & Renes, 2013). Alle beleidsscenario's worden vergeleken met het referentiescenario. Een MKBA schetst per definitie de toekomstige kosten en baten van beleidsmaatregelen die nu of in de nabije toekomst ingevoerd zouden kunnen worden. In een wereld zonder deze beleidsmaatregelen zouden de kosten en baten van

alcoholgebruik zich echter ook ontwikkelen. Dit hoofdstuk beschrijft het referentiescenario, of de meest waarschijnlijke ontwikkeling van de kosten en baten van alcoholgebruik zonder de introductie van aanvullend beleid gericht op het terugdringen van alcoholgebruik. Allereerst is het belangrijk om te bestuderen welke trends in alcoholgebruik te verwachten zijn in de (nabije) toekomst.

Het huidige alcoholbeleid

Op dit moment zijn er verschillende nationale en lokale

beleidsmaatregelen van kracht om de consumptie van alcohol te beperken. De belangrijkste is de Drank- en Horecawet. Deze wet reguleert de verkoop van alcohol in Nederland. Op grond van deze wet is het sinds 1 januari 2014 verboden om alcohol te verkopen aan

personen die jonger zijn dan 18 jaar. Deze maatregel wordt ondersteund door de mediacampagne NIX18. De lokale overheden houden toezicht op de naleving van de Drank- en Horecawet via speciale controleurs die onaangekondigd langskomen. Naast de Drank- en Horecawet zijn er andere juridische maatregelen gericht op het terugdringen van alcoholgebruik en de gevolgen daarvan, te weten:

• Strafrecht: openbare dronkenschap en verstoring van de

openbare orde onder invloed zijn strafbaar. Het is ook verboden alcohol te geven aan iemand die zichtbaar onder invloed is. • Wegenverkeerswet: Deze wet bepaalt dat bestuurders geen

hoger bloedalcoholgehalte mogen hebben dan 0,05 (% van bloedvolume). Voor beginnende bestuurders (die

motorvoertuigen besturen) geldt een lagere limiet van 0,02 (% van het bloedvolume).

• Mediawet: Tussen 06:00 en 21:00 uur is reclame voor alcohol op radio en televisie niet toegestaan.

Daarnaast moet over elke aanschaf van alcohol accijns worden betaald. Zie https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/alcohol.

Autonome trends

In de afgelopen tien jaar is het alcoholgebruik per hoofd van de bevolking in Nederland afgenomen. Sinds 2011 neemt het aantal mensen met alcoholgerelateerde problemen die hulp zoeken in de geestelijke gezondheidszorg eveneens af (IVZ, 2015). Het is echter niet zeker of dit verband houdt met een lagere prevalentie van de problemen of met andere oorzaken. Op dit moment zijn er diverse autonome trends die iets kunnen zeggen over toekomstig alcoholgebruik. Deze trends wijzen echter in verschillende richtingen. Het is onduidelijk welke van deze trends het sterkst zullen zijn (www.alcoholinfo.nl). Aan de ene kant is er de trend dat jonge mensen minder drinken dan vroeger. Daarnaast

Pagina 72 van 144

drinkt het islamitische deel van de bevolking, dat in aandeel toeneemt, minder dan het niet-islamitische deel van de bevolking. Tegelijkertijd is er onder de oudere bevolking op dit moment een trend van toenemend alcoholgebruik. Aangezien het niet duidelijk is welke van deze trends de grootste rol zal spelen en de genoemde trends zowel tot meer als tot minder alcoholgebruik in de populatie kunnen leiden, is ervoor gekozen geen autonome trend op te nemen in het referentiescenario, maar aan te nemen dat het alcoholgebruik niet verder zal wijzigen in het

referentiescenario. Dit houdt in dat binnen het referentiescenario het huidige alcoholgebruik per hoofd van de bevolking per leeftijdsgroep, zoals beschreven in paragraaf 1.3, ongewijzigd blijft. Veranderingen in de loop van de tijd komen voort uit demografische ontwikkelingen, zoals geboorte, migratie en sterfte, en de bevolkingssamenstelling zal in 2050 uiteraard anders zijn dan in 2013, als gevolg van deze demografische ontwikkelingen.

Hoe zullen de kosten en baten van alcohol zoals weergegeven in paragraaf 2.10 zich in de loop van de tijd ontwikkelen? Om een referentiescenario van kosten en baten in de loop van de tijd te

presenteren, in een situatie zonder aanvullend beleid, hebben we voor onze berekeningen gebruik gemaakt van veel van de kostengegevens uit 2013 die zijn gepresenteerd in hoofdstuk 2. De kostenschatting voor 2013, een cross-sectionele schatting, is uiteraard onvoldoende om als referentiescenario te kunnen dienen in de context van een MKBA. Wat hier nodig is, is een prognose van (de ontwikkelingen binnen) deze kosten voor de gehele periode waarop de MKBA betrekking heeft, namelijk 50 jaar.

Van de acht domeinen in de maatschappij die invloed ondervinden van alcoholgebruik (zie hoofdstuk 2), is er een niet meegenomen in de berekeningen. Dit is het domein "anderen in de maatschappij", omdat we onvoldoende bewijs hadden om de kostengegevens te kunnen splitsen in een deel dat betrekking heeft op consumenten en een deel dat betrekking heeft op anderen in de maatschappij. Het domein consumenten in figuur 3.1 hieronder (en in alle figuren in de

hoofdstukken 4, 5 en 6) bevat dus ook gegevens die betrekking hebben op anderen in de maatschappij (slachtoffers en andere niet-gebruikers van alcohol). Figuur 3.1 geeft de ontwikkeling weer van de niet-

gedisconteerde maatschappelijke kosten en baten in het

referentiescenario (zonder aanvullend beleid). De cumulatieve effecten, zoals weergegeven in de blauwe lijn, zijn negatief, wat aangeeft dat alcohol in het referentiescenario een netto kostenpost voor de samenleving is, zoals het dat ook was in de cross-sectionele

kostenschatting voor het jaar 2013. Als we aannemen dat er geen grote veranderingen zijn in de drinktrends, zal alcohol gedurende de gehele periode van 50 jaar een netto kostenpost blijven. Er worden jaarlijkse (niet-gedisconteerde) kosten verwacht die grofweg tussen de 1,8 en 2,6 miljard euro liggen in de periode van vijftig jaar waarop het onderzoek betrekking heeft.

Alcoholgebruik kost de maatschappij in de meeste onderzochte domeinen geld, behalve in het domein belastingen en in het domein producenten. De ontwikkeling over de tijd is relatief stabiel in alle

onderzochte domeinen, wat het feit weerspiegelt dat het drinkgedrag van de bevolking gemodelleerd is als stabiel in de loop van de tijd en alleen wordt beïnvloed door demografische ontwikkelingen. De kosten in het consumentendomein domineren het beeld. Dit is een samenstelling van verschillende typen kosten, zoals besproken in paragraaf 2.2., d.w.z. consumentensurplus (positieve kosten), vroegtijdig overlijden (negatieve kosten), productiviteitsverliezen (negatieve kosten), verlies van kwaliteit van leven (negatieve kosten) en verkeersongevallen (negatieve kosten).

Figuur 3.1 Ontwikkeling van de jaarlijkse maatschappelijke kosten van alcoholgebruik in het referentiescenario (niet-gedisconteerde cijfers)

Als gevolg van demografische veranderingen in de loop van de tijd, zal het totale aantal eenheden alcohol dat wordt geconsumeerd door de bevolking van 10 jaar en ouder zich ontwikkelen van 7,9 miljard tot 8,3 miljard, wat neerkomt op een gemiddelde verandering van de

consumptie per hoofd van de bevolking (van 10 jaar en ouder) van 537,5 in jaar 1 tot 532 eenheden alcohol per jaar in jaar 50.

4

Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse van de verhoging