Bescherming tegen overstromingen

Zowel het waterschap Noorderzijlvest als het waterschap Hunze en Aa’s geven aan dat één van de doelen van de waterschappen het beschermen van burgers tegen overstromingen is. Een aantal documenten vermelden dat de provincie Groningen een groter risico loopt op overstromingen dan eerder het geval was. Dit wordt beschreven in de Stroomgebiedsvisie Groningen/Noord- en Oost-Drenthe, het Deltaprogramma Nieuwsbrief en de Kustvisie van de provincie Groningen, de Voorjaarsrapportage 2012, het Jaarplan 2012, het Jaarplan 2013 van Noorderzijlvest en het Waterplan Westerwolde van Hunze en Aa’s.

Het Waterbeheerprogramma en de Notitie Water en Ruimte van het waterschap Noorderzijlvest stellen als doel het voorkomen van overstromingen door keringen die voldoen aan normen en strategisch boezembeheer. Het Beleidsplan 2011-2014 en het Regionaal Risicoprofiel Regio Groningen 2010-2013 van de Veiligheidsregio Groningen geven aan dat een overstroming vanuit boezem waarschijnlijk en de impact aanzienlijk is. De documenten over dit onderwerp komen met elkaar overeen.

Het is verrassend dat zeekeringen binnen het waterschap Noorderzijlvest niet voldoen aan de wettelijke norm, terwijl de zeedijken in het waterschap Hunze en Aa’s juist wel op orde zijn.

Alle documenten die meerlaagsveiligheid beschrijven, geven aan dat meerlaagsveiligheid gebruikt kan worden om overstromingsrisico’s te verkleinen.

Beide waterschappen noemen dat hun hoofddoel is burgers te beschermen tegen overstromingen. Daarbij wordt ook aangegeven dat de provincie Groningen vatbaarder wordt voor overstromingen en dat een overstroming vanuit boezem waarschijnlijk is en dat de impact aanzienlijk is. De documenten komen op dit vlak overeen. Het is voor de

waterschappen dan ook belangrijk dat er wordt ingespeeld op de toekomst. Eén van de manieren om te gaan met het toenemend overstromingsrisico is meerlaagsveiligheid. Dit onderzoek sluit aan bij meerlaagsveiligheid, omdat één van de lagen van meerlaagsveiligheid bestaat uit het beter zelfredzaam maken van burgers.

5.1.4 Risicoperceptie

Zowel de Consultatie Regionaal Risicoprofiel Regio Groningen van de gemeente Slochteren als het Regionaal Risicoprofiel Regio Groningen van de Veiligheidsregio Groningen melden dat de risicopercepties van burgers niet noodzakelijkerwijs hetzelfde is als de

risicopercepties van deskundigen.

Het gewenste gedrag van burgers wordt beschreven in het Verslag Omgevingsvisie Water en Deltaprogramma en de Kustvisie van de provincie Groningen. Deze documenten vermelden dat veel mensen geschrokken waren door de vergrote kans op overstromingen en de vergroting van het overstromingsrisico door aardbevingen en dat burgers zich bewust moeten zijn van overstromingsrisico’s vanuit zee.

Wanneer percepties van burgers en experts niet op elkaar zijn afgestemd, wordt veelal het beleid, dat wordt opgesteld door experts, ook niet op de burgers afgestemd. Dit kan invloed hebben op de risicopercepties van burgers, wat weer een invloed kan hebben op het gedrag van burgers. Ook gebeurtenissen als overstromingen of aardbevingen kunnen invloed hebben op de percepties van burgers. De provincie Groningen geeft aan dat het belangrijk is voor burgers om zich bewust te zijn van overstromingsrisico’s.

5.1.5 Overstromingsrisico’s

Een aantal documenten noemen een vergrote kans op overstroming, zoals de

Stroomgebiedsvisie Groningen/Noord- en Oost-Drenthe van de provincie Groningen. Een vergrote kans op overstromingen wordt veroorzaakt door klimaatverandering, waaronder zeespiegelstijging en meer neerslag en veenoxidatie. Documenten die dit beschrijven, zijn het Waterplan Westerwolde en het Watersysteem Oldambt/Fiemel van het waterschap Hunze en Aa’s, de Stroomgebiedsvisie Groningen/Noord- en Oost-Drenthe afkomstig van de provincie Groningen.

Er zijn veel documenten die preventie tegen overstromingen beschrijven. Sommige

documenten noemen dijken, zoals de documenten Kustvisie en Mandaatbesluitlijst van de provincie Groningen, het Jaarplan 2012 van Noorderzijlvest en Waterplan Westerwolde van Hunze en Aa’s. Andere documenten noemen bouwrestricties en weer andere noemen bergingsgebieden.

Deze vergrote kans op overstromingen in de provincie Groningen is de reden dat ervoor is gekozen dit onderzoek in deze provincie uit te voeren. De beleidsdocumenten noemen verschillende maatregelen om met deze vergrote kans om te gaan.

5.1.6 Risicocommunicatie

Vele beleidsdocumenten noemen campagnes met betrekking tot risicocommunicatie, waaronder het Uitvoeringsprogramma Externeveiligheidsbeleid 2008-2010 van de provincie Groningen. Dit document gaat in op de thematische publiekscampagne ‘Denk Vooruit’ dat is gelanceerd met specifieke doelgroepen en thema’s. Vele andere documenten van de

provincie Groningen, gemeente De Marne en de Veiligheidsregio Groningen gaan in op de campagne ‘Je hebt meer in huis dan je denkt’ met betrekking op risicocommunicatie. In beleidsdocumenten wordt het begrip burgers een aantal keer aangehaald. Zo wordt vermeld dat het van belang is dat burgers weten hoe ze zich moeten voorbereiden op een overstroming of dat zij weten wat ze moeten doen wanneer er een overstroming

plaatsvindt. De documenten die dit bespreken zijn documenten van de provincie Groningen, het waterschap Noorderzijlvest, de gemeenten Slochteren en Zuidhorn en de

Veiligheidsregio Groningen, zoals de Kustvisie van de provincie Groningen en de Risicowijzer van de Veiligheidsregio Groningen.

De campagnes kunnen invloed hebben op de risicopercepties van burgers in de provincie Groningen. Het is belangrijk dat de risicopercepties van burgers zodanig is, dat zij zich meer bewust zijn van de risico’s in de provincie en daar naar handelen.

Een aantal documenten gaan in op crisiscommunicatie in de provincie Groningen. Zo noemt het Deltaprogramma Nieuwsbrief van de provincie Groningen dat NL-Alert berichten in noodsituaties verzonden worden naar mobiele telefoons, en stelt de Risicowijzer van de Veiligheidsregio Groningen dat alarmering bij een overstroming gebeurt door hulpverleners ter plaatse, NL-Alert berichten, sirenes en/of geluidswagens.

Crisiscommunicatie is niet hetzelfde als risicocommunicatie, aangezien risicocommunicatie plaatsvindt voordat een ramp gebeurt, en crisiscommunicatie tijdens de ramp plaatsvindt. Desalniettemin is het bij de risicocommunicatie van belang dat burgers weten hoe de

crisiscommunicatie zal plaatsvinden. Op die manier kunnen zij zich beter voorbereiden op de ramp.

Bij de beleidsdocumenten die ingaan op risicocommunicatie, wordt het waterschap Hunze en Aa’s niet genoemd. Dit omdat dit waterschap geen documenten beschikbaar heeft waarin risicocommunicatie wordt besproken.

5.1.7 Conclusies

De meeste documenten bevatten informatie over overstromingsrisico’s, risicocommunicatie of beide. Sommige documenten behandelen ook risicoperceptie en/of risicobeleving. Echter, dit zijn er niet veel. De documenten die risicoperceptie en/of risicobeleving behandelen, behandelen ook overstromingsrisico’s en/of risicocommunicatie, op één document na.

Wanneer deze onderwerpen gezamenlijk worden behandeld, dan geeft dat aan dat die organisatie bij de risicocommunicatie ook bedacht kan zijn op de invloed hiervan op risicoperceptie van burgers.

In het document Uitvoeringsprogramma externe veiligheid 2008-2010 van de provincie Groningen is risicoperceptie gecombineerd met risicocommunicatie. De punten zijn

gecombineerd met een enquête over risicocommunicatie. Het Duurzaamheidsaddendum bij de MER van de gemeente Delfzijl bevat alleen informatie over risicopercepties en gaat niet in op risicocommunicatie en overstromingsrisico’s. De Consultatie Regionaal Risicoprofiel Regio Groningen van de gemeente Slochteren meldt juist dat risicopercepties van burgers kunnen afwijken van de risicopercepties van deskundigen, en dat dit het geval is bij overstromingsrisico’s. De Campagne-evaluatie en inzicht in risicobeleving van de

Veiligheidsregio Groningen combineert risicobeleving met een aantal risico’s, waaronder overstromingsrisico’s. Deze documenten combineren risicoperceptie en/of beleving dus wel met overstromingsrisico’s en/of risicocommunicatie. Dit is positief, aangezien dit aangeeft dat er bij risicocommunicatie en overstromingsrisico’s rekening gehouden wordt met de risicopercepties van burgers.

Er zijn maar een aantal documenten die ingaan op risicopercepties en/of risicobeleving. De documenten die hierop ingaan, combineren dit wel met risicocommunicatie en

overstromingsrisico’s. Echter, meer aandacht voor risicoperceptie zou kunnen helpen bij de risicocommunicatie over overstromingsrisico’s.

Wanneer er in de documenten gesproken wordt over risicocommunicatie, dan gebeurt dit soms in relatie tot campagnes. De eerste campagne is gehouden in het najaar van 2008 en is genoemd ‘Denk Vooruit’. Deze campagne had overstromingsrisico’s als specifiek thema. Het doel van deze campagne was burgers meer bewust te maken van overstromingsrisico’s in de provincie Groningen. Ook het doel van de campagnes ‘Je hebt meer in huis dan je denkt!’ uit 2010 en 2013 was burgers meer bewust maken van de risico’s in de provincie. Bij de

campagne uit 2010 lag de nadruk op het aanschaffen van een noodpakket, terwijl de nadruk van de campagne uit 2013 lag op het voorbereiden voor een risico. Deze punten worden beschreven in de documenten van de provincie Groningen en de Veiligheidsregio Groningen. Er wordt niet zozeer regelmatig over risicocommunicatie geschreven zonder dat het ingaat op een campagne. Naast campagnes wordt er dus weinig aandacht geschonken aan

risicocommunicatie. Dit is jammer, aangezien dit ook de risicopercepties van burgers kan vergroten.

In geen van de documenten komt naar voren dat de risicocommunicatie ‘ontvangergericht’ is. Er wordt altijd in algemene zin gesproken over risico’s, risicocommunicatie en burgers. Echter, ‘ontvangergericht’ communiceren over risico’s zou de risicopercepties van burgers kunnen verhogen. Differentiatie naar burgers toe komt in het beleid niet voor.