Beperkingen van het onderzoek

De eerste beperking betreft de geringe groepsgrootte van kinderen met ADHD of een ASS. De kleine omvang van de groepen kan van invloed zijn op de resultaten van de analyse waarmee deze groepen kinderen worden vergeleken. Dit geldt ook voor de resultaten van het mogelijke effect van sekse en leeftijd. Het voordeel van voldoende grote groepen is dat het mogelijk is om de kinderen met ADHD en de kinderen met een ASS te vergelijken op de 11 subschalen van de AVJ. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om een effect van sekse en van leeftijd (in drie leeftijdscategorieën) te onderzoeken. In het huidige onderzoek is het aantal leeftijdsgroepen teruggebracht tot twee en zijn de kinderen met een ASS en de kinderen met ADHD vergeleken op drie hoofdschalen en drie subschalen van de AVJ, voor een zinvolle analyse.

Een tweede beperking is dat alleen het oordeel van ouders is gemeten. Voor een volledig beeld is het zinvol ook het oordeel van leerkrachten te beschouwen. Ouders zijn immers minder goed op de hoogte van het gedrag van hun kind op school, dan de leerkracht. 5.3 Implicaties voor de theorie en de praktijk

Dit onderzoek beoogt een bijdrage te leveren aan de verheldering van de rol die adaptieve vaardigheden hebben in de ontwikkeling van kinderen met een ASS, kinderen met ADHD, en kinderen met beide stoornissen. Op basis van huidig onderzoek blijkt er van sekseverschillen geen sprake te zijn binnen de groepen met ADHD of met een ASS. Bij het vergelijken van de ASS-groep, de ADHD en de comorbide-groep worden wel verschillen zichtbaar betreffende het adaptief functioneren; kinderen met beide stoornissen hebben hier duidelijk meer problemen mee. Kinderen met alleen een ASS scoren veelal slechter dan kinderen met alleen ADHD, al komt het omgekeerde ook voor (bij Zelfsturing) en soms

scoren zij gelijk. Het zijn deze verschillen en overeenkomsten die een uitgangpunt kunnen vormen voor de begeleiding van deze kinderen. De hulpverlening kan zodoende gerichter maatwerk leveren, door in te spelen op de specifieke sterk en zwak ontwikkelde competenties. Zo zullen kinderen met zowel een ASS als ADHD waarschijnlijk een andere, intensievere training vereisen, gezien het feit dat zij de meest ongunstig score op de AVJ hebben. Of het mogelijk is bestaande (sociale vaardigheids-)trainingen te gebruiken – eventueel in aanpaste vorm – zal onderwerp van vervolgonderzoek moeten zijn. Het is belangrijk om te beschikken over een bewezen effectief trainingsprogramma voor iedere doelgroep (kinderen met een ASS, kinderen met ADHD en de comorbide-groep), aangezien tekorten in adaptief functioneren kunnen leiden tot ernstige problemen bij het functioneren op latere leeftijd (Rispens & Goudena, 1994).

Verder houdt de onderzoeksbevinding, dat er een substantiële groep kinderen is die zowel de symptomen van een ASS als van ADHD heeft, in dat er discussie gevoerd moet worden over hoe om te gaan met de beperking van de DSM-IV-TR. Dit handboek schrijft immers voor dat een dubbele diagnose ASS en ADHD niet geoorloofd is. Dit lijkt een miskenning te zijn van de problemen die een specifiek groep kinderen in de praktijk ervaart. De vraag die hieruit volgt, is: behoeft het uitgangspunt van de DSM-IV-TR aanpassing, met het oog op deze bevinding?

Met dit onderzoek is wederom een stap gezet om meer kennis te vergaren over de adaptieve vaardigheden van kinderen tot 12 jaar met een ASS, ADHD of comorbide ASS en ADHD. Vervolgonderzoek is echter nodig. Enerzijds om de eerder genoemde beperkingen van het huidige onderzoek op te heffen en anderzijds ter verdieping. Dit laatste kan geschieden door tevens het oordeel van leerkrachten op te nemen in het vervolgonderzoek. Maar ook door het adaptief functioneren te onderzoeken bij kinderen met een ASS, ADHD of beide stoornissen in de leeftijd van 12 tot 18 jaar. Vergeleken met de groep van 4 tot 12, is er

mogelijk wel sprake van een effect van leeftijd. Ook is longitudinaal onderzoek aan te raden, om zodoende inzicht te verkrijgen in de wijze waarop het adaptief functioneren zich ontwikkelt bij de verschillende stoornisgroepen over de periode van 4 tot 18 jaar. Het eerder aangehaalde punt betreffende het inzetten van effectieve trainingen voor de verschillende doelgroepen, vereist tevens uitgebreid onderzoek. Bij dit onderzoek is er een directe link met de toepassing van de resultaten in de praktijk, waarbij onder meer de volgende onderzoeksdomeinen speciale aandacht verdienen: het aanpassen van bestaand materiaal en/of het ontwikkelen van nieuwe trainingen, het uitvoeren van effectmetingen, gevolgd door eventuele aanpassingen van het trainingsmateriaal, en het hierna opnieuw meten van het effect op de beheersing van adaptieve vaardigheden. Deze onderzoeksresultaten zullen hun weerslag vinden in het leven van alledag van de ouder(s) en hun kind met een ASS, ADHD, of met een combinatie van beide stoornissen. En dit is, naar mijn mening, een belangrijk doel van het verrichten van wetenschappelijk onderzoek.

Referentielijst

Bernstein, D. A. (2008). Psychology (8th ed ed.). Boston, MA etc.: Houghton Mifflin.

Buitelaar, J. K., & Kooij, J. J. S. (2000). Aandachtstekort-hyperactiviteitstoornis (ADHD); achtergronden, diagnostiek en behandeling. Nederlandsch tijdschrift voor geneeskunde, 144(36), 1716-1722.

Carr, A. (2006). The handbook of child and adolescent clinical psychology : a contextual approach (2nd rev. and upd. ed ed.). London etc.: Routledge.

DeHart, G. B., Sroufe, L. A., Cooper, R. G., & Patterson, C. J. (2004). Child development : its nature and course (5th ed ed.): Boston etc. : McGraw-Hill.

Došen, A. (2010). Psychische stoornissen, gedragsproblemen en verstandelijke handicap: een integratieve benadering bij kinderen en volwassenen. Assen: Van Gorcum.

First, M. B., Frances, A., & Pincus, H. A. (2002). DSM-IV-TR handbook of differential diagnosis. Washington, D.C., etc.: American Psychiatric Publishing.

Gadow, K. D., DeVincent, C., & Schneider, J. (2008). Predictors of Psychiatric Symptoms in Children with an Autism Spectrum Disorder. [Article]. Journal of Autism & Developmental Disorders, 38(9), 1710-1720. doi: 10.1007/s10803-008-0556-8

Gadow, K. D., DeVincent, C. J., & Pomeroy, J. (2006). ADHD Symptom Subtypes in Children with Pervasive Developmental Disorder. [Article]. Journal of Autism & Developmental Disorders, 36(2), 271-283. doi: 10.1007/s10803-005-0060-3

Gunning, W. B. (2009). Aandachtstekort-/hyperactviteitsstoornissen. In F. C. Verhulst & F. Verheij (Eds.), Kinder- en Jeugdpsychiatrie. Onderzoek en diagnostiek (pp. 367-379). Assen: Van Gorcum.

Gunning, W. B., Verhulst, F.C. (2004). Aandachts-en gedragsstoornissen. In W. Vandereycken, Hoogduin, C.A.L., Emmelkamp, P.M.G. (Ed.), Handboek psychopathologie, deel 1 Basisbegrippen. Houten: Bohn Stafleu/Van Loghum.

Guttmann-Steinmetz, S., Gadow, K., DeVincent, C., & Crowell, J. (2010). Anxiety Symptoms in Boys with Autism Spectrum Disorder, Attention-Deficit Hyperactivity Disorder, or Chronic Multiple Tic Disorder and Community Controls. Journal of autism and developmental disorders, 40(8), 1006-1016. doi: 10.1007/s10803-010- 0950-x

Kievit, T., Tak, J. A., & Bosch, J. D. (2008). Handboek psychodiagnostiek voor de hulpverlening aan kinderen (7e, herz. dr ed.). Utrecht: De Tijdstroom.

Leary, M. R. (2008). Introduction to behavioral research methods (fifth ed.). Boston: Pearson Education, Inc.

Luteijn, E. F., Serra, M., Jackson, S., Steenhuis, M. P., Althaus, M., Volkmar, F., & Minderaa, R. (2000). How unspecified are disorders of children with a pervasive developmental disorder not otherwise specified? A study of social problems in children with PDD-NOS and ADHD. [Article]. European child & adolescent psychiatry, 9(3), 168.

Masten, A. S., & Coatsworth, J. D. (1998). The development of competence in favorable and unfavorable environments: Lessons from research on successful children. American Psychologist, 53(2), 205-220. doi: 10.1037/0003-066x.53.2.205

Masten, A. S., Roisman, G. I., Long, J. D., Burt, K. B., Obradović, J., Riley, J. R., . . . Tellegen, A. (2005). Developmental Cascades: Linking Academic Achievement and Externalizing and Internalizing Symptoms Over 20 Years. Developmental psychology, 41(5), 733-746. doi: 10.1037/0012-1649.41.5.733

Minderaa, R. B. (2006). Pervasieve ontwikkelingsstoornissen. In F. C. Verhulst & F. Verheij (Eds.), Kinder- en jeugspsychiatrie: onderzoek en diagnostiek (3e ongew. druk ed., pp. 278-293). Assen: Van Gorcum.

Moore, D. S., McCabe, G. P., & Craig, B. A. (2009). Introduction to the practice of statistics (sixth ed.). New York: W.H. Freeman and Company.

Murray-Close, D., Hoza, B., Hinshaw, S. P., Arnold, L. E., Swanson, J., Jensen, P. S., . . . Wells, K. (2010). Developmental processes in peer problems of children with attention-deficit/hyperactivity disorder in The Multimodal Treatment Study of Children With ADHD: Developmental cascades and vicious cycles. Development and

psychopathology, 22(Special Issue 04), 785-802. doi:

doi:10.1017/S0954579410000465

Nijmeijer, J. S., Minderaa, R. B., Buitelaar, J. K., Mulligan, A., Hartman, C. A., & Hoekstra, P. J. (2008). Attention-deficit/hyperactivity disorder and social dysfunctioning. Clinical psychology review, 28(4), 692-708. doi: 10.1016/j.cpr.2007.10.003

Rispens, J., & Goudena, P. P. (1994). Preventie van psychosociale problemen bij kinderen en jeugdigen. Houten etc.: Bohn Stafleu Van Loghum.

Ruijssenaars, A. J. J. M., Van den Bergh, P. M., & Schoorl, P. M. (2008). Orthopedagogiek : ontwikkelingen, theorieën en modellen : een inleiding. Antwerpen ; Apeldoorn: Garant.

Scholte, E. M., Van Berckelaer-Onnes, I. A., & Van der Ploeg, J. D. (2008). A rating scale to screen symptoms of psychiatric disorders in children. [Article]. European Journal of Special Needs Education, 23(1), 47-62. doi: 10.1080/08856250701791286

Scholte, E. M., & Van der Ploeg, J. D. (2009). Sociaal-Emotionele Vragenlijst (SEV) : handleiding. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Scholte, E. M., & Van der Ploeg, J. D. (2010). Vragenlijst Algemene Vaardigheden Jeugdigen (AVJ). Experimentele versie. Houten/Amsterdam: Bohn Stafleu van Loghum/Nippo. Sizoo, B., Van den Brink, W., Gorissen-van Eenige, M., Koeter, M., Van Wijngaarden-

Cremers, P., & Van der Gaag, R. (2009). Using the Autism-Spectrum Quotient to Discriminate Autism Spectrum Disorder from ADHD in Adult Patients With and Without Comorbid Substance Use Disorder. Journal of autism and developmental disorders, 39(9), 1291-1297. doi: 10.1007/s10803-009-0743-2

Slot, N. W., & Spanjaard, H. J. M. (2009). Competentievergroting in de residentiële jeugdzorg : hulpverlening voor kinderen en jongeren in tehuizen (3e, geheel herz. dr ed.). Baarn: HBuitgevers.

Solanto, M. V., Pope-Boyd, S. A., Tryon, W. W., & Stepak, B. (2009). Social Functioning in Predominantly Inattentive and Combined Subtypes of Children With ADHD. Journal of Attention Disorders, 13(1), 27-35. doi: 10.1177/1087054708320403

Sparrow, S. S., Cichetti, D.V., & Balla, D.A. (2005). Vineland Adaptive Behavior Scales: Second Edition: Circle Pines, MN: American Guidance Service.

Stein, M. A., Szumowski, E., Blondis, T. A., & Roizen, N. J. (1995). Adaptive Skills Dysfunction in ADD and ADHD Children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 36(4), 663-670. doi: 10.1111/j.1469-7610.1995.tb02320.x

Stevens, J. P. (2002). Applied multivariate statistics for the social sciences (fourth ed.). Mahwah, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.

VanMeter, L., Fein, D., Morris, R., Waterhouse, L., & Allen, D. (1997). Delay Versus Deviance in Autistic Social Behavior. Journal of autism and developmental disorders, 27(5), 557-569. doi: 10.1023/a:1025830110640

Volkmar, F. R. (2007). Autism and pervasive developmental disorders (2nd ed.). Cambridge etc.: Cambridge University Press.

Bijlage 1: Uitgangstabel van de hoofdschalen voor de vier stoornisgroepen en