Beoordeling van ontwikkelingen en gevolgen

en de beleidsurgentie van gesignaleerde knelpunten

De ontwikkelingen en gevolgen zoals die in het vorige hoofdstuk respectievelijk de vorige paragrafen zijn beschreven, kunnen in de volgende drie clusters nader worden geanalyseerd en beoordeeld: - de ethische en maatschappelijke dimensie van het octrooieren,

waarbij het niet alleen gaat om het 'ethische artikel 6' van de richtlijn, maar ook om de verschillen in octrooieerbaarheid binnen Europa en tussen Europa en de rest van de wereld, met name de Verenigde Staten;

- het op de markt komen van nieuwe biotechnologische producten in relatie tot de kosten van de gezondheidszorg;

- het stimuleren van octrooiering in de wetenschappelijke wereld. Ethische en maatschappelijke dimensie van het

octrooieren

In paragraaf 4.4 is een aantal ethische en maatschappelijke aspecten en onbeantwoorde vragen genoemd. Het gevoelen is dat de maatschappelijke discussie over biotechnologie in de gezond- heidszorg in Europa nog onvoldoende is gevoerd. Hoe om te gaan met de lijst in artikel 6 lid 2 van de Europese richtlijn? Hoe om te gaan met op onethisch onderzoek gebaseerde octrooien? Het dilemma van wel te diagnosticeren maar niet te behandelen ziekten? Deze zaken vereisen debat. Op dit moment kan de discussie evenwel nog niet breed worden gevoerd, omdat in de samenleving onvoldoende kennis over biotechnologie aanwezig is. Voorlichting is dan ook van groot belang.

De maatschappelijke discussie is nog niet ten einde

Biotechnologie en kosten van de gezondheidszorg De beheersing van de kosten van de gezondheidszorg staat reeds geruime tijd hoog op de politieke agenda. Biotechnologie biedt perspectieven voor een kwalitatief hoogwaardiger gezond- heidszorg. Hier hangt echter een prijskaartje aan. Zoals in para- graaf 2.5 is vermeld, zullen op middellange termijn

(5 - 20 jaar) middelen op de markt komen die een sterke opwaartse druk voor de kosten van met name geneesmiddelen zullen beteke- nen.

Tegenover de hogere kosten voor (biotechnologische) genees- middelen kunnen evenwel ook kostenbesparingen elders staan. Deze kunnen zowel op het terrein van de gezondheidszorg zelf liggen, bijvoorbeeld door het uitsparen van operaties, verpleegda- gen etc., als daarbuiten, bijvoorbeeld ziekteverzuim. Schotten in

de financiering vormen een barrière hierbij. Dit is evenwel geen specifiek probleem van de biotechnologie. In andere ad-viezen van de RVZ is de 'schottenproblematiek' reeds meerde-re malen aan de orde geweest en is er gepleit voor 'ontschotting'.

Schotten in financiering ook hier een probleem

Of de besparingen opwegen tegen de extra kosten is uiteraard mede afhankelijk van de prijsstelling van de producent en de ver- goeding die de overheid in het kader van de ziektekosten- verzekering voor het betreffende geneesmiddel vaststelt. Het al of niet geheel vergoeden van bepaalde middelen kan naast conse- quenties voor de kosten ook gevolgen hebben voor de be-

schikbaarheid van het betreffende geneesmiddel voor de patiënt en daarmee voor de toegankelijkheid van de zorg. Ook dit is een algemeen probleem in de gezondheidszorg waaraan in een aantal andere adviezen van de RVZ reeds aandacht is besteed. Stimulering van octrooiering in de wetenschappelijke wereld

Het bevorderen van biotechnologische kennis is vanuit gezond- heidszorginhoudelijke optiek zeer gewenst en Nederland levert hieraan een bijdrage door publieke middelen voor onderzoek ter beschikking te stellen. De vraag is op welke wijze weten- schappelijk onderzoek het best gestimuleerd kan worden. De meningen zijn verdeeld in hoeverre octrooiering hierbij een goed instrument is.

Octrooiering wordt door velen gezien als een belemmering voor de noodzakelijke 'free flow of information': onderzoeksresultaten worden geheimgehouden totdat de onderzoeker zo ver is dat hij of zij 'iets octrooieerbaars' heeft en de octrooiaanvraag heeft

ingediend. In deze optiek vertraagt octrooiering de we-

tenschappelijke vooruitgang. In de academische wereld wordt ken- nis en informatie in het algemeen gezien als een publiek goed dat voor iedereen beschikbaar moet zijn en publiceren wordt hierbij als een belangrijk instrument gezien. Het maakt het mogelijk dat eenieder voortbouwt op de resultaten van een ander. Zo gaat de wetenschap stapje voor stapje vooruit.

Octrooiering als belemmering voor de vooruitgang

Een probleem van octrooiering is dat als er op bepaalde gebieden veel octrooien zijn, onderzoekers hier uit de buurt blijven. Alhoewel een octrooi onderzoek aan de uitvinding zelf niet in de weg staat, vormt zij wel belemmeringen voor mogelijk nieuwe uitvindingen op het betreffende terrein. Als er veel octrooien op een bepaald terrein zijn, vormen deze een zeer onoverzichtelijk

Onderzoekers willen de vingers niet aan octrooien branden

web, waarin onderzoekers niet graag verstrikt willen raken. Zij mijden daarom deze terreinen, hetgeen niet bevorderlijk is voor de wetenschappelijke vooruitgang.

Een argument vóór octrooiering is dat het 'free flow of infor- mation'-systeem zeer kwetsbaar is. Het vereist dat niemand informatie achterhoudt. Indien iemand dit toch doet, zal een ander geneigd zijn dit ook te doen. Dit kan leiden tot een

sneeuwbaleffect, waardoor het systeem instort. Op sommige terreinen, zoals het humaan-genoom project, lijkt het systeem goed stand te kunnen houden, maar andere terreinen, zoals functional genomics, lijken kwetsbaar. Daar waar de 'free flow of

information' niet (meer) werkt, is octrooiering het enige alternatief.

Free flow of information stokt bij achterhouden van informatie

Een tweede argument vóór octrooiering is, dat indien men actief wil zijn in gebieden waar anderen veel octrooien hebben, men zelf ook octrooien zal moeten bezitten. Deze kunnen dan als ruilmiddel worden gebruikt. Deze strategie wordt met name in sectoren zoals de elektronica gevolgd. Hierbij sluiten bedrijven overeenkomsten af voor het wederzijds gebruik van elkaars octrooien. Zij die geen octrooien hebben, vallen buiten de boot.

Het octrooi als ruilmiddel

Een derde belangrijk argument vóór octrooiering door univer- siteiten en onderzoeksinstellingen is dat het de ontwikkeling en het op de markt brengen van producten bevordert. Dit is een taak van (private) bedrijven. Er zijn grote investeringen nodig om van kennis tot een daadwerkelijk product te komen. De industrie is alleen bereid te investeren als er ook uitzicht op revenuen is, het- geen alleen mogelijk is als de vinding door octrooi is beschermd. Als onderzoeksinstituten vindingen niet octrooieren, maar in het publieke domein brengen, dan zal weliswaar de kennisver- meerdering doorgaan en wellicht in een sneller tempo, maar neemt de kans, dat deze kennis uiteindelijk resulteert in producten waar de patiënt mee gebaat is, af.

Zonder octrooien geen nieuwe producten

De Raad is van oordeel dat de voordelen van het stimuleren van octrooiering door universiteiten en onderzoeksinstituten de nadelen overtreffen. Voor een goede en snelle kennisoverdracht en stimulering van innovatie is dan ook van groot belang dat

Nederland octrooiering door universiteiten en onderzoeksin- stellingen bevordert. Op dit moment zijn er al projecten gaande om dit te bewerkstelligen. Genoemd kan worden de Stimulerings- programma's Innovatief Geneesmiddelenonderzoek STIGO en STIGON, die als doel hebben het ontwikkelen van nieuwe

5 Beleidsstrategieën

5.1 Inleiding

De terreinen waar beleidsstrategieën onderscheiden kunnen worden, zijn:

- de volksgezondheid en gezondheidszorg. Het gaat hierbij met name om biotechnologie in relatie tot de kwaliteit en de kosten van de gezondheidszorg;

- de ethiek, toegespitst op de ethische dimensie van het oc- trooieren;

- de (nationale) economie, met name de mogelijke bijdrage van biotechnologie op het terrein van de gezondheidszorg aan de economische bedrijvigheid en werkgelegenheid in Nederland; - onderzoek en wetenschap, met name de stimulering van

octrooiering in de wetenschappelijke wereld.

Deze onderwerpen worden in dit hoofdstuk nader uitgewerkt.

5.2 Octrooiering van biotechnologie in relatie tot