beloning aan lokale geaeenschappen in de vora van contante beta- beta-ling of anderszins

Af hankelijk van de benådering (zie ook hoofdstuk 4) kunnen deze tegeaoetkomingsinstruaenten gemakkelijk als oakoping worden ervarer., zeker Indien geen formele procedures zijn ontvikkeld. Los daarvan valt sterk te betwijfelcn of sociaal-econoaische tegemoetkoningen (ervaren) bedrelging van gezondheld en veiligheid kunnen cunpenee-ren;

e. bemiddeling en arbitrager Doel hiervan kan zijn een (bindende) be-slisslng te forceren in een conflict tussen partijen (arbitrage) of hulp te bieden in de onderhande)ingen, bljvoorbeeld door scheiding

van felten en vaarden door een vetenschanpelijke comnlssie (beaidde-ltng vgl. biz. 85, 86).

Daarnaast kunnen overheden gebrulk oaken van diverse technieken voor effectecanalyse (zoals Milieu Effect Kapportage, Social Impact Assess-ment).

In hoeverre de bovenbeschreven Instrumenten effectief zijn, hangt ener-zijds af van de beoordeling door ds bevolking van de risico's an voor-delen van de facili.elt en de beslultvormingsprocedures en anderzijds van de beleidsstrafsgie vaarblnnen de instrumenten gehanteerd vorden.

Eerst vordt ingegaan op de publieke beoordeling en vervolgens op de beleidsstrategieCn.

De opslag van radioactief afval kan gelet op de beleving ervan

be-schouvd vorden als een a) risicodragende technologic, b) als een aspect van de toepasslng van kernenergie en c) als een lokaal probleem.

Op grond van nnderzoek naar de beoordeling en vaardering van risicodra-gende activitelten en van kercenergie en gevaarlljk afval (radioactief afval in net bijzonder) kunnen de volgende conclusies wrden get rokken:

- elke uitspraak over risico bevat eea element van persoonlijke be-oordeling. Verschillen in keuze wa>; be tre ft abstractleniveau en/of

risicodefinitie kunnen snel voeren tat ulteenlopende oorielen;

- achter een bepaalde mate van zich (on)veillg voelen, kunnen wezenlijk verschillende reactiepatronen schuilgaan, te weten een onbezorgde, accepterende, defensieve of bezorgde heeding, vaarblj onder meer factoren een rol spelen als de ervaren beheersbaarheid van gevaar en de aard en vijze van inforoatieverwervlng;

- de aanvaardbaarheidsoordeien over risicodragende activitelten zljn gebaseerd op een afveging van voor- en nadelen. De milieu- en veilig-heidsrisico's vormen echter in veel gevallen bet belangrijkste argu-ment. Op grond hiervan kan niet zonder meer vorden aangenomen, dat compensatieregelingen tot vrijwillige aanvaardlng van een opslagfaci-litelt leiden;

- stralingsgevaar en in het bijzonder de bedreigendheid en onbekendheid ervan vorden met name door tegenstanders als het grootste probleem van de opberging van radioactief afval gezien. Voorstanders zien het dlkvljls als een oplosbaar en hanteerbaar probleem;

- ondanks de relatief positleve houding van omvonenden van bestaande

lokatles, is de veronderstelling dat de opslag bij een bestaande faciliteit esrder wordt geaccepteerd, is tot dusverre niet door we-tenschappelijk ooderzoek onderbouwd.

Bij tiet vers trekken van voorlichting in het kader van een

besluitvor-•ingsprocedure over een lokatie voor radioactief afval dient overwogen te vorden dat a. veel leken probabilistische informatie xinformatie met een kanselement) ånders interpreteren dan deskundigen op basis van hun dtfinities en modelx«.. doen; b. een sterke betrokkenheid bij het voor-lichtingsonderverp, zoals bij omwonenden van een geplande opslagfaci-liteit maar ook gelnvolveerde bcstuurders, leid tot een geringe tole-rantie voor Informatie die strijdig is set reeds aanvezige denkbeelden;

c. de geloofwaardlgheid van de informatiebron kritisch is. De rollen van de overheid als bron van informatie en als betrokkene in de be-sluitvormlng dienen daaroa beoordeeld te vorden op verenigbaarheid, vaarblj bemiddellngsinstruaenten mede in beschouving kunnen vorden genomen. Zoals ook uit casestudies blijkt (paragraaf 4.1, 4.3, 4.4 en 5.2).

Welke rol kan eu ooet de beleviag van risico's spelen in de besluitvor-ming rood de vestiging van een opslag voor gevaarlijk afval?

Op basis van de bestudeerde literatuur zijn vier ideaaltypische benåde-ringen geldenti^ficeerd die overheden al dan niet bewust hanteren of kunnen hanteren. Deze benaderingen reflecteren de wijze vaarop de over-heden - al dan niet bevust - het probleem defini£ren en knelpunten verklaren en behandelen.

Samengevat zijn deze benaderingen:

a. de technljche benådering.

Tot voor kort was dit de dominante benadcing bij de implementatie van kernenergie en øndere grootschalige techuologleéfn. In d«ze bena-dering wordt het probleem als technisch van aard beschouwd. Men gaat er vanult dat het publiek zich over technische kvesties geen gefun-deerd oordeel kan vormen. Het reageert irrationeel en emotioneel, zich baserend op onnauvkeurige publiciteit over ongelukken of ver-meende ongelukken. D A angst van het publiek wordt beschouwd als angst voor het onbekende, hetgeen één van de redenen is waarom er naar gestreefd wordt dat de technologie zich kan bevljzen.

Oplossingen voor de probleaen rondoa het gevaarlijk afval dienen gevoaden te uorden in een verb«tering van de techniek. Meningsver-schlllen tussen specialisten aaken het voor burgers en politici aoeilijk zich een cordeel te voraen. De technische benådering kan alleen effectief zijn indien bij de deaocratisene besluitvoralng voldoende vsrtrouwen en bereldheid bestaat om de specialisten het krediet te geven dat ze nodlg raenen te hebben.

Maatschanpeliike ongerustheid en twljtel onder deskuadigen hebben ertoe geleid dat de technische benadering sterk aan kracht heeft ingeboet zonder evenwel te verdwijnen. Kernenergle en opslag van radioactief aateriaal zijn uiteindelijk politieke probleaen gerforden waarbij niet a priori rlleen de technische ratlonaliteic de oplos-sing kan bleden.

b. de aarktbenadering.

In de aarktbenadering wordt gevezen op het eociale dilemma dat alge-æ e n in de. saaenleving de noodzaax wordt iagezien van een technolo-gie of faclliteit, aaar dat nicaand deze in zijn directe ongeving gelocaliseerd wenst (Not In My Back Yard). De oorzaken hiervan zijn terug te voeren op de aard van collectieve goederen: iedereen kan ervan profiteren, ongeacht of aen bereid is de lasten te dragen. Pas de aanwezigheid van zogenaaade selectleve stimuli in de vora van aaterié*le of lamaterigle prikkels kan de bereldheid vergroten om kosten te maken.

De lokatiekeuze voor de opslag van radioactief &fval is als een soclaal dlleaaa te beschouwen. Burgers in een geplande iokatie heb-ben het gevoel dat zlj de consequentie aoeten aanvaarden van lets waar de gehele geaeenschap verantwoordelijk voor is. Vanult deze redenerlng kan een oplossing alleen gevonden vorden op basis van onderhandellng tussen partiJen over gewenste tegeaoetkomingen.

De aarktbenadering onderscheidt zich van de technische benadering doordat zij afziet van een onderscheid tussen "oordeel" sn "vooroor-deel", waardoor het onderscheid tussen leken en deskundigen alndex belangrijk wordt. Alle partijen zijn laaers rationeel, zlj het dat de rationaliteit hier beperkt blijft tot de econoalsche rationali-telt van de vrije a?rkt.

Twee kanttekeningen kunnen uorden geaaakt bij de marktbenadering:

1. de benadering beperkt zicb tot de verhouding overheid/particulle-re onderneaing en een lokale geaeenschap. Derden, die zlch op basis van polltieke of ideologische aotieven aet de lokatiekeuze villen bezighouden, worden bulten beschouwing gelaten en als partij uitgesloten, hetgeen natuurlijk niet uitsluit dat deze partijen een stea opeisen;

2. de econoaische rationaliteit iapliceert dat kosten en baten in